Ιδού πώς συνοψίζει τις επιπτώσεις της άναρχης εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ, δηλαδή χωρίς την εφαρμογή της συμφωνίας την οποία η Πρωθυπουργός της Βρετανίας κυρία Τερέζα Μέι σύναψε με την ΕΕ: «Η Βρετανία τους επόμενους μήνες θα ζήσει συνθήκες εμπόλεμης κατάστασης και επιστράτευσης, καθώς τα αποθέματα τροφίμων και φαρμάκων άρχισαν ήδη να συσσωρεύονται για την αποφυγή ελλείψεων και 3.500 στρατιωτικοί θα είναι σε επιφυλακή για να βοηθήσουν τα υπουργεία σε περίπτωση εξόδου από την ΕΕ χωρίς συμφωνία. Πρώτη φορά μια χώρα θα ζήσει καθεστώς αβεβαιότητας και έκτακτης ανάγκης χωρίς τούτο να οφείλεται σε πόλεμο ή φυσική καταστροφή».
Ο καθηγητής έγραψε αυτό το άρθρο πριν αποφασιστεί από τη Βρετανική Βουλή η απόρριψη, με συντριπτική πλειοψηφία της Συμφωνίας Μέι – ΕΕ, πράγμα το οποίο συνεπάγεται την άναρχη έξοδο με τις επιπτώσεις που ο ίδιος τόσο τραγικά περιγράφει.
Είναι γεγονός ότι η απορριφθείσα από τη Βρετανική Βουλή συμφωνία είναι ιδιαίτερα σκληρή σε βάρος της Βρετανίας. Η βρετανική πλευρά είχε αρχικώς κινηθεί με την υπεροψία της παλαιάς κοσμοκράτειρας, χωρίς αίσθηση του σημερινού συσχετισμού δυνάμεων. Από την άλλη μεριά, η ΕΕ επέδειξε, παραδόξως, άριστο συντονισμό, ισχυρή θέληση και εντυπωσιακή ομοψυχία.
Το αποτέλεσμα ήταν η βρετανική πλευρά να νικηθεί κατά κράτος και να περιορισθούν οι αρνητικές επιπτώσεις που θα υποστεί η ΕΕ λόγω BREXIT, σε αντίθεση με τις ιδιαίτερα βαριές επιπτώσεις που θα υποστεί η Βρετανία.
Η σκληρή στάση της ΕΕ προς τη βρετανική πλευρά είχε, κατά τη γνώμη μου και σωφρονιστικό χαρακτήρα. Έπρεπε να τιμωρηθεί το «άτακτο παιδί», όχι μόνο γιατί θέλησε να αποστατήσει αλλά και για τη συμπεριφορά του όταν βρισκόταν εντός της ΕΕ.
Ας ανατρέξουμε στη συμπεριφορά της Βρετανίας έναντι της ευρωπαϊκής ιδέας από τη γέννησή της στη δεκαετία του 1950. Όταν, με πρωτοβουλία του Γάλλου υπουργού Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν, άρχισε η διαδικασία δημιουργίας της ΕΟΚ, η Βρετανία έσπευσε να διαφοροποιηθεί ιδρύοντας την Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ). Επειδή δε η ΕΖΕΣ δεν τελεσφόρησε, ζήτησε και έγινε μέλος της ΕΟΚ, απαιτώντας όμως συχνά εξαίρεση από τα μέτρα που δεν την συνέφεραν και εφαρμογή μόνο των μέτρων που την συνέφεραν.
Η ΕΖΕΣ είχε μόνο οικονομικο-εμπορικό χαρακτήρα και δεν αποσκοπούσε στην πολιτική ένωση. Την πολιτική ένωση, την απέρριπτε η Αγγλία ευθύς εξαρχής, συμπορευόμενη με τις ΗΠΑ των οποίων ήταν πάντα το ευρωπαϊκό τους φερέφωνο. Όσον αφορά στις ΗΠΑ, είναι γεγονός ότι ενεθάρρυναν στην αρχή τη δημιουργία της ΕΕ.
Πρώτον, επειδή δεν ήθελαν οι Ευρωπαίοι να ξαναρχίσουν πολέμους μεταξύ τους, στους οποίους κινδύνευσαν να εμπλακούν και πάλι οι ΗΠΑ, όπως συνέβη στον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Δεύτερον, ήθελαν μια Ενωμένη Ευρώπη, κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, ικανή να εμποδίσει την κομμουνιστική διείσδυση σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Ήθελαν, όμως, μια Ευρώπη με οικονομική μόνο διάσταση. Ως εδώ και μη παρέκει. Όχι πολιτική διάσταση.
Εξάλλου, η άκαμπτη στάση της ΕΕ κατά τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης της συμφωνίας εξόδου της Βρετανίας και η επιβολή αυστηρών όρων αποσκοπούσε επίσης στην αποστολή ενός ισχυρού μηνύματος προς τις πολιτικές δυνάμεις μερικών χωρών-μελών που ονειρεύονται να παρασύρουν τις χώρες τους προς την έξοδο από την ΕΕ. Ήθελε να μάθουν αυτοί οι ευρωσκεπτικιστές τι περιμένει τις χώρες τους αν πραγματοποιήσουν τις προθέσεις τους. Το μήνυμα απευθύνεται τόσο στις ακροδεξιές εθνικιστικές πολιτικές δυνάμεις, Λεπέν της Γαλλίας, Σαλβίνι της Ιταλίας, Ορμπέν της Ουγγαρίας, όσο και σε διάφορες αριστερές ευρωσκεπτικιστικές παρατάξεις. Οι εκπρόσωποι των πολιτικών αυτών δυνάμεων είχαν πανηγυρίσει με το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος. Τώρα, όμως, δεν λένε κουβέντα αν θα αποτολμήσουν να προτείνουν έξοδο των χωρών τους από την ΕΕ.
Η απόρριψη της συμφωνίας εξόδου και το φάσμα της εξόδου χωρίς συμφωνία, πέραν αυτών που αναφέρει ο καθηγητής Τζιόβας, έχει δημιουργήσει χάος σους πολιτικούς κύκλους της Βρετανίας και πανικό στις χρηματοπιστωτικές κυρίως επιχειρήσεις, οι οποίες αναζητούν καταφύγιο στις χώρες της ΕΕ. Έχει δε γίνει γνωστό ότι, η αποφυγή της άτακτης εξόδου βρίσκει σύμφωνη τη συντριπτική πλειονότητα των Βρετανών βουλευτών όλων των κομμάτων. Όμως, οι ίδιοι αυτοί βουλευτές απέρριψαν τη συμφωνία με συντριπτική επίσης πλειοψηφία. Πώς θα αποφευχθεί η άτακτη έξοδος αφού η ΕΕ αρνείται επιμόνως την επαναδιαπραγμάτευση της συμφωνίας;
Μπροστά σ’αυτή την εικόνα διερωτάται κανείς γιατί ο Κάμερον, που ο ίδιος ήταν υπέρ της παραμονής της χώρας του στην ΕΕ, αποτόλμησε αυτό το καταστροφικό δημοψήφισμα; Δεν γνώριζε την ευρύτατα διαδεδομένη προκατάληψη των συμπατριωτών του έναντι όλων των πέραν του Calais; Την προκατάληψη αυτή συνόψισε σε τρεις λέξεις ο Βρετανός συνεργάτης μου στις Βρυξέλλες Ρόντνεϊ Χάντριγκ, ένας ιδιαίτερα ευφυής απόφοιτος της Οξφόρδης: «Wogs begins at Calais». Wog = τα αρχικά του “Wicked oriental Gentleman”, που σημαίνει πονηρός ανατολίτης. Το Wogs begins at Calais σημαίνει λοιπόν ότι οι πονηροί ανατολίτες αρχίζουν από το Calais, δηλαδή ότι όλοι οι Ευρωπαίοι είναι πονηροί ανατολίτες και καλό είναι να τους αποφεύγουμε. Δεν είχε προφανώς ζυγίσει ορθά τα πράγματα ο Κάμερον. Τον παρέσυρε ίσως και μία υστερόβουλη σκοπιμότητα. Ήθελε, με την απειλή της εξόδου, που κανένας δεν επιθυμούσε στην ΕΕ, να την εκβιάσει ώστε να πετύχει την παραχώρηση σειράς εξαιρέσεων της Βρετανίας από τη λειτουργία των ευρωπαϊκών θεσμών, πέραν αυτών που η Βρετανία είχε πετύχει στις προηγούμενες δεκαετίες, καθώς και σημαντικών τροποποιήσεων της ισχύουσας νομοθεσίας. Ήθελε μια συμμετοχή στην ΕΕ για όσα την συμφέρουν και εξαίρεση από όσα δεν την συμφέρουν.
Τρομοκρατημένη η ΕΕ προ των συνεπειών ενός BREXIT, αποδέχτηκε σε σημαντικό ποσοστό τα αιτήματα Κάμερον. Η πλεονεξία του και η κακή εκτίμηση των διαθέσεων των συμπολιτών του κατέληξε σε καταστροφή της πολιτικής του καριέρας και σε σοβαρή ζημία της χώρας του με το μοιραίο δημοψήφισμα το οποίο προκάλεσε.
Το ερώτημα που γεννάται είναι πόσοι από τους ψηφίσαντες υπέρ του BREXIT είχαν τη γνώση και τη θέληση να μελετήσουν σε βάθος το περίπλοκο κείμενο της συμφωνίας, να το αξιολογήσουν και να κρίνουν τι συνέφερε στη χώρα τους και τι δεν συνέφερε. Ασφαλώς ένα μικρό ποσοστό.
Κατά συνέπεια, κυριάρχησε η πολιτική ρητορεία που χαϊδεύει τα αυτιά εκείνων που εκπροσωπούν την άγνοια, την έλλειψη πληροφόρησης και την προκατάληψη έναντι παντός μη Βρετανού. Κάτι παρόμοιο συνέβη και με την απόρριψη του Ευρωπαϊκού Συντάγματος (ΕΣ) με τα δημοψηφίσματα που έγιναν στη Γαλλία και στην Ολλανδία. Το ΕΣ ή Συνταγματική Συνθήκη (ΣΣ) υπήρξε προϊόν εργώδους και χρονοβόρου προσπάθειας πολλών σημαντικών ανθρώπων. Παρά δε τις ορισμένες ατέλειες που προήλθαν από την αρνητική στάση και τις κωλυσιεργίες της Βρετανίας, θα είχε αποτελέσει ένα τεράστιο βήμα προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες προσπάθησαν να υποκαταστήσουν το απορριφθέν ΕΣ με τη Συνθήκη της Λισαβόνας (ΣΛ). Όμως και η ΣΛ απορρίφθηκε με δημοψήφισμα στην Ιρλανδία. Χρειάστηκε να χαθούν δύο χρόνια για να πεισθεί ο Ιρλανδικός λαός να υπερψηφίσει τελικά τη ΣΛ με δεύτερο δημοψήφισμα. Το δημοψήφισμα είναι βέβαια ένα άριστο δημοκρατικό μέσο για την έγκριση μιας πολιτικής, μίας συνθήκης, αν οι πολίτες γνωρίζουν σαφώς τα υπέρ και τα κατά του κειμένου που ψηφίζουν. Διαφορετικά μπορεί να καταλήξει σε παρωδία της λαϊκής βούλησης.
Ιδιαίτερα, όταν πρόκειται για επικύρωση συνθηκών που αποσκοπούν στην πρόοδο προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, τα δημοψηφίσματα αποτελούν τροχοπέδη και καταλήγουν σε βάρος του συμφέροντος των λαών της ΕΕ. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες το έχουν αντιληφθεί και στη Σύνοδο Κορυφής του Δεκεμβρίου 2010 απέκλεισαν τα δημοψηφίσματα ως μέσο επικύρωσης για την τροποποίηση της Συνθήκης της Λισσαβόνας από την οποία προέκυψαν δύο νέες συνθήκες:
-Συνθήκη για τη θέσπιση του «Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης (ΕΜΣ)».
-Συνθήκη για τη σταθερότητα, τον συντονισμό και τη διακυβέρνηση στην οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)».
Οι δύο αυτές συνθήκες μαζί με τη «Συμφωνία για την ίδρυση της Τραπεζικής Ένωσης» αποτελούν σημαντικά άλματα προς την οικονομική και νομισματική ολοκλήρωση. Θα ήταν ευκταίο να συνεχισθεί ο αποκλεισμός των δημοψηφισμάτων για την επικύρωση και των συνθηκών που θα ακολουθήσουν για τη δημιουργία και της πολιτικής ένωσης.
Ένα δεύτερο δημοψήφισμα έπεσε σαν ιδέα για την αποφυγή της εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ. Δεν φαίνεται πιθανόν να ευδοκιμήσει αυτή η ιδέα. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την υπερήφανη Βρετανία να εμφανίζεται ως «μετανοούσα Μαγδαληνή». Ούτε την ΕΕ να θυσιάζει τον «μόσχον τον σιτευτόν» προκειμένου να υποδεχτεί τον «άσωτον υιόν».
Όσο γράφονται αυτές οι γραμμές, απομένουν 40 ημέρες μέχρι την 29η Μαρτίου. Αν μέχρι τότε δεν γίνει κάτι, θα έχουμε μία άτακτη έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ, με τις επώδυνες συνέπειες που αυτό συνεπάγεται και που έχουν αναφερθεί.
Κατά συνέπεια, οι Βρετανοί βουλευτές θα βρεθούν μπροστά σε ένα φοβερό δίλημμα: να επιλέξουν μεταξύ δύο κακών, δηλαδή της άτακτης εξόδου από τη μία πλευρά και της αποδοχής μία δυσβάσταχτης συμφωνίας, που έχουν απορρίψει με συντριπτική πλειοψηφία, από την άλλη πλευρά.
Πιστεύω ότι θα επιλέξουν «το μη χείρον» ως «βέλτιστον», δηλαδή θα αποδεχτούν τη συμφωνία υπερψηφίζοντάς την με συντριπτική πάλι πλειοψηφία, πραγματοποιώντας έτσι μία ιστορική «κωλοτούμπα». Θα διευκολυνθούν ίσως προς αυτό από την ΕΕ η οποία μπορεί να τους παράσχει κάποια προσχήματα δεχόμενη κάποιες τροποποιήσεις της συμφωνίας ήσσονος σημασίας.
Ωστόσο, το μάθημα προς εκείνους που ονειρεύονται να σπρώξουν τις χώρες τους έξω από την ΕΕ θα έχει δοθεί.
Πιστεύω, εν κατακλείδι, ότι η βρετανική περιπέτεια θα συμβάλλει στην συσπείρωση των 27 χωρών μελών της ΕΕ και θα ωφελήσει την παράταξη των ευρωπαϊστών έναντι των ευρωσκεπτικιστών ενόψει των προσεχών ευρωεκλογών.
Από τον Άγγελο Ζαχαρόπουλο
* Ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τ. γενικός διευθυντής του Υπουργείου Γεωργίας
