Ήταν αρκετό να διαθέσει λίγο χρόνο και να παρακολουθήσει έναν γάμο, ένα πανηγύρι κλπ., για να καταγράψει τα δημοτικά τραγούδια που τραγουδιούνταν στον γάμο, στο πανηγύρι και στα γλέντια. Γιατί η παραδοσιακή ζωή του χωριού δεν ήταν διαφορετική από την καθημερινή. Ήταν σ’ όλες της τις εκδηλώσεις ίδια κι αναλλοίωτη για πολλούς σχεδόν αιώνες, μια που αμετάβλητα παρέμειναν για αιώνες η κοινωνική οργάνωση, τα όνειρα, οι ελπίδες και οι προσδοκίες του λαού.
Οι σημερινές όμως κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες έχουν αλλάξει ριζικά. Είναι επόμενο τα παραδοσιακά ήθη, έθιμα και τραγούδια να μην ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις προσδοκίες του λαού. Κι αυτό οδήγησε στην εγκατάλειψη των παραδοσιακών εθίμων και τραγουδιών. Η παραδοσιακή ζωή στο σύνολό της βρίσκεται μόνο στη μνήμη ελάχιστων γερόντων, που είχαν την τύχη να βιώσουν στα νιάτα τους τις παραδοσιακές εκδηλώσεις. Έτσι η καταγραφή και η έκδοση των γνήσιων δημοτικών τραγουδιών γίνεται μια πολύ δύσκολη υπόθεση, μια που ο καταγραφέας θα πρέπει να ανακαλύψει τους ελάχιστους γνήσιους φορείς του δημοτικού τραγουδιού. Γι’ αυτό και είναι ευπρόσδεκτη η πρόσφατη έκδοση (2018) του Γιάννη Μπασλή «Τα δημοτικά τραγούδια Κρανιάς Ολύμπου, Αθήνα, εκδ. Έναστρον».
Το βιβλίο περιλαμβάνει α) μια εκτενή εισαγωγή (σ. 9-52), β) τα τραγούδια ( σ. 53-214). Στην «εισαγωγή» ο συγγραφέας καταγράφει τις απόψεις του για τη θέση του δημοτικού τραγουδιού στη σημερινή ζωή των Ελλήνων, την προοδευτική του απαξίωση και την σύγχρονη προσέγγισή του (σ. 9-16). Ακολουθεί μια πολύ σύντομη ιστορία του χωριού Κρανιά Ολύμπου (σ.17-8), αναφορά στους πληροφοριοδότες (σ.19-22), η περιγραφή της φωνολογίας των δημοτικών τραγουδιών που καταγράφονται (σ.23-28), η ποιητική μετρική των τραγουδιών (σ. 29-38), μια σύντομη εισαγωγή στο δημοτικό τραγούδι και η απαξίωσή του (σ.39-46). Το εισαγωγικό μέρος κλείνει με τις εκδόσεις των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών και την κατάταξή τους (47-52).
Τα δημοτικά τραγούδια της συλλογής ταξινομούνται σύμφωνα με τα κριτήρια που καθιέρωσε ο κορυφαίος Έλληνας λαογράφος Ν. Πολίτης, δηλ. σε ιστορικά, ακριτικά, παραλογές, κλέφτικα, ερωτικά, του γάμου, σχετικά με την οικογενειακή, θρησκευτική και κοινωνική ζωή, της ξενιτιάς, μοιρολόγια. Στο βιβλίο όμως ταξινομούνται σε ξεχωριστή κατηγορία τα τραγούδια, που χόρευαν οι Κρανιώτες στα πανηγύρια, στους γάμους και στα γλέντια, τα οποία είτε τα έπαιζαν «κλαρίνα» είτε τα τραγουδούσαν οι ίδιοι, για να χορέψουν τις τέσσερις κατηγορίες χορών, τον μπεράτη, το συρτό, το τσάμικο, στα τρία με τις διάφορες παραλλαγές τους. Ξεχωριστά αναφέρονται πέντε χοροί με τα τραγούδια τους, που χορεύονταν αποκλειστικά στην Κρανιά. Δεν χορεύονταν ούτε στα γύρω χωριά ούτε σε κάποιο άλλο μέρος της Ελλάδας. Πρόκειται για τα αποκριάτικα τραγούδια, τα πασκαλιάτικα, το καταραμένο, το Ήλιε μου και το ζακόνι.
Στην αρχή κάθε τραγουδιού αναφέρεται α) ο τραγουδιστής που το τραγούδησε, β) αν το τραγούδι είναι επιτραπέζιο ή συνοδεύει κάποιο από τα πέντε είδη χορών, που χόρευαν οι Κρανιώτες, γ) το ποιητικό μέτρο του τραγουδιού, αν δηλ. το ποίημα/τραγούδι είναι σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο μέτρο, τροχαϊκό ενδεκασύλλαβο κλπ. Πρόκειται για μια πρωτοτυπία, που δεν υπάρχει σε καμιά άλλη συλλογή δημοτικών τραγουδιών. Στα περισσότερα τραγούδια υπάρχει μια μικρή εισαγωγή και διευκρινιστικά σχόλια. Στο τέλος κάθε τραγουδιού αναφέρονται παραλλαγές του, οι οποίες δημοσιεύονται στις πιο έγκυρες εκδόσεις δημοτικών τραγουδιών, όπως του Γάλλου Φοριέλ, του Γερμανού Πάσοβ, του Ιταλού Τομαζέο, του Ν. Πολίτη, του Πετρόπουλου κ.ά.
Από την πολύ σύντομη αυτή παρουσίαση φαίνεται, νομίζω, καθαρά πως το βιβλίο του Γιάννη Μπασλή «Δημοτικά τραγούδια Κρανιάς Ολύμπου» αποτελεί μια ουσιαστική συμβολή από τη μια στη γνωριμία με ένα ιδιαίτερο κύτταρο του ελληνισμού κι από την άλλη στην ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του παραδοσιακού ελληνικού πολιτισμού.
e-mail: baslis.yiannis@gmail.com
Από τον Ντίνο Κολοβό, φιλόλογο
