Το ίδιο βάδισμα φαίνεται να έχουν σήμερα στην Ευρώπη οι οικογένειες των σοσιαλδημοκρατών και των χριστιανοδημοκρατών.
Και οι δύο έχουν διαμορφώσει την Ευρώπη όπως τη γνωρίζουμε. Και οι δύο έχουν κάνει αξιοθαύμαστα πράγματα. Και οι δύο λυγίζουν κάτω από την ευθύνη που τους καταλογίζεται για οτιδήποτε δεν λειτουργεί. Τα κόμματα που με τη διαχείρισή τους έφεραν την ύφεση το 2008 καταβροχθίζονται τώρα από αυτήν. Η υποχώρηση των σοσιαλδημοκρατών και των χριστιανοδημοκρατών αφήνει ανοιχτό πεδίο για να ανθίσουν άλλες οικογένειες: εθνικιστές, φιλελεύθεροι, Πράσινοι, αριστεροί με λαϊκιστικό πρόσημο, ιδεολογικά κινήματα πολιτών για τα οποία πρέπει να εφευρεθεί μια νέα ταξινόμηση. Πρόκειται για την κληρονομιά μιας κρίσης του παρελθόντος που θα σημαδέψει το μέλλον μας.
Οι δύο οικογένειες που κυριάρχησαν στην Ευρώπη φτάνοντας να ελέγχουν το 80% των ψήφων σε χώρες όπως η Γερμανία και η Ισπανία, και να αποτελούν την πλειοψηφία σε άλλες, σήμερα δεν φτάνουν το 50% ούτε στη Γερμανία ούτε στην Ισπανία, αλλά ούτε και στην προεκλογική εκστρατεία για τις ευρωεκλογές. Και οι δύο μαζί αποτελούν πλέον μειοψηφία.
Σε ορισμένες περιπτώσεις κινδυνεύουν να εκλείψουν. Τα ένδοξα σοσιαλιστικά κόμματα της Γαλλίας και της Ελλάδας έχουν στην πράξη εξαφανιστεί (στη Γαλλία, μια ομάδα διανοουμένων κάλεσε την περασμένη εβδομάδα τις οργανώσεις που κινούνται ανάμεσα στην Αριστερά του Ζαν-Λικ Μελανσόν και το φιλελεύθερο κέντρο του Εμανουέλ Μακρόν να δημιουργήσουν για τις ευρωεκλογές ένα κοινό σπίτι, τη Δημόσια Πλατεία, μπροστά στον κίνδυνο να περάσουν στην αφάνεια). Το γερμανικό SPD δίνει μια σκληρή μάχη για να παραμείνει δεύτερη δύναμη, και πάνω από το 20%, όπως άλλωστε το Δημοκρατικό Κόμμα της Ιταλίας. Στην Ισπανία, το PSOE μπορεί να κέρδισε με θεαματικό τρόπο την εξουσία, αλλά παραμένει εξαιρετικά ευάλωτο. Η μόνη ελπίδα έρχεται από την Πορτογαλία, όπου η κυβερνητική εμπειρία των σοσιαλιστών είναι θετική.
Στο χριστιανοδημοκρατικό στρατόπεδο, το γερμανικό CDU και το ισπανικό Λαϊκό Κόμμα υποφέρουν από μια πραγματική αιμορραγία. Στην Ιταλία, οι χριστιανοδημοκράτες πλήρωσαν μεγάλο τίμημα εξαιτίας της διαφθοράς στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Η Forza Italia, ο σχηματισμός που αποτέλεσε τη συνέχεια των χριστιανοδημοκρατών στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, χάνει κι αυτή έδαφος.
Τι συνέβη; Είναι προφανές ότι τα δύο στρατόπεδα θεωρούνται υπεύθυνα για την τερατώδη κρίση που ξέσπασε. Την τροφοδότησαν ή τουλάχιστον δεν μπόρεσαν να την αποτρέψουν. Εκτός από την κρίση, όμως, αισθάνονται αμηχανία και μπροστά στις νέες γραμμές της πολιτικής διαμάχης. Ο εθνικισμός και ο λαϊκισμός δεν βρίσκονται στο DNA τους. Οι ιδρυτικοί πατέρες και οι μεγάλοι ηγέτες – Αντενάουερ, Ντε Γκάσπερι, Μιτεράν, Ντελόρ, Κολ – τους απεχθάνονταν. Ούτε έχουν αξιοπιστία όμως ως ηγέτες των ανοιχτών και σύγχρονων κοινωνιών: οι φιλελεύθεροι και οι Πράσινοι είναι καλύτερα τοποθετημένοι για κάτι τέτοιο.
Το δίλημμα που έχουν τώρα οι χριστιανοδημοκράτες είναι κατά πόσο πρέπει να κάνουν ένα βήμα πίσω και να υιοθετήσουν μια εθνικιστική ρητορική ώστε να σταματήσουν την επέλαση της ριζοσπαστικής Δεξιάς (Λέγκα, λεπενισμός, Vox). Οι σοσιαλδημοκράτες, πάλι, αναρωτιούνται αν πρέπει να παραδοθούν στο λαϊκιστικό πνεύμα ώστε να αντιμετωπίσουν τους σχηματισμούς στα αριστερά τους (Pοdemos, ΣΥΡΙΖΑ).
Το κοινωνικό συμβόλαιο που κρατούσε στην εξουσία αυτές τις δύο μεγάλες οικογένειες προέβλεπε πρόοδο με κοινωνική συνοχή. Χριστιανοδημοκράτες και σοσιαλδημοκράτες πρόδωσαν αυτή την υπόσχεση και οδήγησαν σε κοινωνίες όλο και πιο άνισες. Μετά την κρίση του 2008, πολλοί θεωρούν ότι ο εθνικισμός της Δεξιάς και ο λαϊκισμός της Αριστεράς είναι η καλύτερη εγγύηση για την ανάκτηση αυτής της κοινωνικής συνοχής.
Κι έτσι, αυτοί οι εντιμότατοι ηλικιωμένοι πολιτικοί περιπλανιούνται στο σκοτάδι σε αναζήτηση αυτού του φωτεινού χαμένου χρόνου. Όμως, παρά τη νοσταλγία, αυτός ο χρόνος έφυγε και δεν θα ξαναγυρίσει. Αυτή η Ευρώπη πέθανε.
Στο σκοτάδι μπορείς να αισθανθείς φόβο ή διέγερση. Μακάρι οι χριστιανοδημοκράτες και οι σοσιαλδημοκράτες να μην υποκύψουν στον πρώτο – παραμένοντας πιστοί στις ρίζες τους – και να παρασυρθούν από τη δεύτερη, αναμιγνυόμενοι με άλλα πολιτικά σώματα και δημιουργώντας κάτι καινούργιο. Η Ευρώπη το έχει ανάγκη. Πρέπει να έχεις το θάρρος να απαλλαγείς από τα ξυλοπόδαρα. Είναι ο μόνος τρόπος να ανακτήσεις τη ζωτικότητά σου και να ανακαλύψεις νέους δρόμους σε έναν ανακτημένο χρόνο, που θα έλεγε και ο Προυστ.
Από τον Αndrea Rizzi
(*) Ο Αντρέα Ρίτσι είναι αρθρογράφος της «El Pais»
(Πηγή: «El Pais»)
