«…σε μικρή απόσταση από αυτήν (την κοιλάδα των Τεμπών) ως μισή ώρα μακριά από τη δεξιά όχθη του Πηνειού, και ως τρεις από τη θάλασσα προς δύσι, εις μια τοποθεσία κρημνώδη και λακκώδη βρίσκονται τα Αμπελάκια…» (Δανιήλ Φιλιππίδης, Γρηγόριος Κωνσταντάς, Νεωτερική Γεωγραφία)
Πιθανολογείται από κάποιους ότι πήραν το όνομά τους από τη λέξη αμφιλάκκια (ανάμεσα σε δύο λάκκους) αλλά οι περισσότεροι δέχονται ότι το χωριό ονομάστηκε από τα μικρά κτήματα αμπελιών που καλλιεργούνταν εκεί.
Οι κάτοικοι του χωριού στην Τουρκοκρατία έχαιραν κάποιων προνομίων με αποτέλεσμα να μπορούν, για ίδιο συμφέρον, να ασχολούνται με την υφαντουργία, μεταξουργία, νηματοβαφή, αμπελοκαλλιέργεια και, εφόσον πλήρωναν το φόρο υποτέλειας, είχαν τη δυνατότητα να αυτοδιοικούνται. Έτσι γεννήθηκε το «θαύμα» του ξακουστού Συνεταιρισμού Αμπελακίων (τέλη 18ου αιώνα) με πρωτεργάτη τον Γεώργιο Μαύρο (Σβαρτς) που από το φυτό ριζάρι παρήγαγε την περίφημη βαφή για τα νήματα των ευρωπαϊκών αγορών. Το εγχείρημα, όμως, προϋπέθετε -και είχε- πνεύμα συνεργασίας και ενότητας, δημιουργική φαντασία, γνώση και σκληρή δουλειά.
Σήμερα οι Αμπελακιώτες που μένουν στο χωριό ασχολούνται με τα λιγοστά τους κτήματα, με την κτηνοτροφία και τα συναφή προϊόντα (καταπληκτική φέτα), με τουριστικές επιχειρήσεις και πολλοί εργάζονται σε διάφορες επιχειρήσεις της ευρύτερης περιοχής. Ανέπτυξαν παλαιότερα αγροτουριστικό συνεταιρισμό γυναικών που διέθετε καταλύματα και προϊόντα της τοπικής παραγωγής (θαυμάσια γλυκά κουταλιού κ.α.) στους επισκέπτες. Η ευημερούσα αμπελακιώτικη «διασπορά» βοήθησε και βοηθάει την τοπική οικονομία κτίζοντας σπίτια που διατηρούν το χαρακτήρα των παλαιών αρχοντικών, συμβάλλει στην αναζωπύρωση και ενίσχυση της πολιτιστικής ταυτότητας με πρωτοβουλίες όπως η δημιουργία Λαογραφικού Μουσείου και γενικώς γίνεται διαφημιστής της αμπελακιώτικης ιδιαιτερότητας σε ολόκληρη τη χώρα.
Στο χωριό ιδρύθηκε το 1749 το «Ελληνομουσείον», σχολείο που λειτούργησε στον πρόναο της εκκλησίας που σήμερα είναι θεμελιωμένη η Αγία Παρασκευή και που στην ακμή του (1882) είχε περίπου 300 μαθητές των Αμπελακίων και των πέριξ χωριών. Εκεί εκλήθησαν και δίδαξαν Αρχαία Ελληνικά, Μαθηματικά και Φυσικές Επιστήμες διάσημοι Έλληνες Δάσκαλοι όπως ο Άνθιμος Γαζής, ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Κωνσταντίνος Κούμας κ.ά., ενώ ο Άνθιμος Γαζής με χρηματοδότηση της κοινότητας έγραψε και εξέδωσε το «Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας» το οποίο τυπώθηκε στη Βιέννη το 1809.
Από το 1879 και μετά το «Ελληνομουσείο» αντικαταστάθηκε από τη Μανιάρειο Σχολή, κληροδότημα του Αμπελακιώτη Φιλικού, αγωνιστή του ‘21, Διαμαντή Μάνιαρη (1789-1871), που με τη διαθήκη του (1870), άφησε στη γενέτειρά του σημαντικό μέρος της περιουσίας του για το σκοπό αυτό. Με δαπάνες του κληροδοτήματος λειτούργησε από το 1973 Γυμνάσιο και Λύκειο που έκλεισε το 1986. Λειτουργούσε επίσης και λειτουργεί ακόμη δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο. Η προσφορά του για τους Αμπελακιώτες, αλλά και για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής, υπήρξε ανεκτίμητη και γι’ αυτό, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, πέραν των άλλων, ονόμασαν την όμορφη κεντρική τους πλατεία σε πλατεία «Διαμαντή Μάνιαρη».
Το Σάββατο 27/6, λοιπόν, στα ιστορικά Αμπελάκια, με τα θαυμάσια-παλαιά και νέα-αρχοντικά, τα υπέροχα λιθόστρωτα δρομάκια και τις παλιές και νέες εκκλησιές-μνημεία, συναντήθηκαν καθηγητές και μαθητές της Μανιαρείου Σχολής για να θυμηθούν στιγμές και γεγονότα που έλαβαν χώρα πριν από 35 περίπου χρόνια. Ο τότε διευθυντής Γ. Παπαδούλης χτύπησε το κουδούνι για να περάσουν όλοι στη μεγάλη αίθουσα τελετών του πανέμορφου, καλοδιατηρημένου, πέτρινου σχολείου όπου η ομάδα πρωτοβουλίας (Δέσποινα Πατσιαντζή, Χρήστος Παρίσης, Κώστας Τσεργάς) με power point παρουσίασε στιγμιότυπα από το παρελθόν.
Η συγκίνηση όλων ήταν έκδηλη αλλά έγινε πιο φανερή όταν κάποιοι όπως ο Γυμναστής Θ. Αγγελακόπουλος, ο Μαθηματικός Γ. Παπαδούλης, ο Φυσικός Παναγής Στασινάκης κι ο αντιδήμαρχος του Δήμου Τεμπών Κ. Τσεργάς αναφέρθηκαν σε στιγμές που τους έμειναν έντονα στη μνήμη, στις συνθήκες επανίδρυσης και λειτουργίας του Σχολείου ή στους μαθητές και καθηγητές που δεν είναι πια στη ζωή. Η Φιλόλογος Μ. Γκουντή πρότεινε η επόμενη συνάντηση να έχει το χαρακτήρα ημερίδας με επιστημονικό περιεχόμενο και με αναφορές στην ιστορία και στα ιδιαίτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά των Αμπελακίων
Τριάντα, λοιπόν, χρόνια μετά το τελευταίο κουδούνι του Γυμνασίου-Λυκείου, η πόρτα του σχολείου άνοιξε ξανά. Όχι, βέβαια, για να υποδεχτεί νέους μαθητές. Είναι πια ελάχιστοι. Οι απόφοιτοι εκείνης της περιόδου καθώς και οι δάσκαλοί τους θέλησαν να βρεθούν ξανά. Και το έκαναν στις 27 Ιουνίου. Θυμήθηκαν και συγκινήθηκαν. Αναγνώρισαν ο ένας τον άλλο παρότι, όλα αυτά τα χρόνια, η μορφή όλων άλλαξε. Όμως κάτι είχε μείνει στο μυαλό και την καρδιά. Κι ένα βλέμμα ή μια κουβέντα ήταν αρκετά.
Η συνάντησή τους ολοκληρώθηκε με δείπνο στις κεντρικές ταβέρνες στην πλατεία του χωριού ενώ πολλοί χόρεψαν με τα τραγούδια κομπανίας που προσφέρθηκε αφιλοκερδώς.
Δημήτρης Νούλας, χημικός
