Το αρχοντικό Παπασταύρου
Είχαμε αναφέρει σε προηγούμενα κείμενα[1] αρκετά στοιχεία για την γνωστή οικογένεια Παπασταύρου της Λάρισας. Την σπουδαία και μαχητική Αμαλία Χρυσοχόου και τον φαρμακοποιό σύζυγό της Κωνσταντίνο Παπασταύρου. Και οι δύο γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη Ζίτσα της Ηπείρου και κάτω από ορισμένες συνθήκες βρέθηκαν στη Λάρισα, γνωρίσθηκαν και παντρεύτηκαν. Είχε τονισθεί τότε το μεγάλο και όμορφο αρχοντικό που είχε κτίσει ο Κων. Παπασταύρου στη συμβολή των σημερινών οδών Παπασταύρου και Ρούσβελτ. Όμως πέρα από διάχυτες γραπτές πληροφορίες σε παλιές εφημερίδες και μία φωτογραφία της Λάρισας του Στέφανου Στουρνάρα, παρμένη το 1910 από τον μιναρέ του Γενί Τζαμί, όπου διακρίνεται σε απόσταση μέρος της οπίσθιας πλευράς του, δεν γνωρίζαμε περισσότερα.
Δύο γεγονότα όμως μας υποχρεώνουν να επανέλθουμε πάλι στην οικογένεια Παπασταύρου. Το πρώτο είναι η εντόπιση στα αρχεία του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας μιας φωτογραφίας του ζεύγους στην αυλή του σπιτιού τους. Το δεύτερο είναι μία συζήτηση με τον αειθαλή επίτιμο δικηγόρο της πόλεώς μας και ιστορικό ερευνητή Φοίβο Καζάκη[2], ο οποίος κατά την παιδική του ηλικία έπαιζε στην τεράστια αυλή του σπιτιού της οικογένειας Παπασταύρου και μάλιστα είχε αποκτήσει την εύνοια της Αμαλίας. Με τη βοήθεια των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε το αρχοντικό τους που βρισκόταν στον κεντρικό τομέα της Λάρισας.
Πρώτος έφθασε στη Λάρισα από την Ζίτσα το 1873 ο αδελφός της Αμαλίας, Μιχαήλ Χρυσοχόου ο οποίος αρχικά ασχολήθηκε με εργασίες στην περιοχή των ορυχείων της Χασάμπαλης και συγχρόνως εργάσθηκε και ως φωτογράφος, γεγονός που φαίνεται ότι τον βοήθησε αργότερα να διακριθεί ως σπουδαίος χαρτογράφος-τοπογράφος[3]. Την ίδια περίοδο, ίσως και λίγο αργότερα, ήλθε στη Λάρισα και η αδελφή του Αμαλία, η οποία διορίσθηκε από την δημογεροντία δασκάλα του μοναδικού τότε ελληνικού σχολείου θηλέων της Λάρισας[4]. Από την άλλη, ο Κωνσταντίνος Παπασταύρου εγκαταστάθηκε στη Λάρισα αμέσως μετά την απελευθέρωση, όπως πληροφορούμαστε από εφημερίδα της εποχής: «Ο κ. Κ. Παππασταύρος, επιστήμων φαρμακοποιός ηνέωξεν φαρμακείον και φαρμακεμπορείον εν τη συνοικία Δάρκουλη[5]». Δεν γνωρίζουμε πότε έγινε ο γάμος του Κων. Παπασταύρου με την Αμαλία Χρυσοχόου, πιθανόν τα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια.
Τότε πιστεύεται ότι έκτισε και το αρχοντικό του ο Λαρισαίος φαρμακοποιός. Οι πληροφορίες που είχαμε ανέφεραν ότι επρόκειτο για ένα μεγάλο διώροφο επιβλητικό αρχοντικό, εμπλουτισμένο με πλούσια οικοδομικά στοιχεία νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Περιβαλλόταν από μεγάλη αυλή με πλούσιο ανθόκηπο. Οι παλαιότεροι που το είδαν και το έζησαν από κοντά το θεωρούσαν σαν ένα από τα καλύτερα κτίσματα της προπολεμικής Λάρισας. Καταλάμβανε τη γωνία των σημερινών οδών Ρούσβελτ και Παπασταύρου και είχε είσοδο από την Ρούσβελτ με μια μεγάλη σιδερένια πόρτα η οποία οδηγούσε στην αυλή και πρόσοψη στην οδό Παπασταύρου, η οποία την περίοδο εκείνη ήταν ένα μικρό ανώνυμο στενό.
Ο Φοίβος Καζάκης θυμάται έντονα αυτό το πλουσιόσπιτο, γιατί γύρω στα 1917 τρεις δικηγόροι της Λάρισας, ο πατέρας του Δημήτριος Καζάκης[6], ο Κωνσταντίνος Σούρλας και ο Κωνσταντίνος Πατέρας νοίκιασαν τα δυτικά δωμάτια του ισόγειου του αρχοντικού του Παπασταύρου, μετέτρεψαν ένα παράθυρο του σπιτιού σε πόρτα και μέσα στα δωμάτια αυτά στέγασαν τα δικηγορικά τους γραφεία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η πρόσοψη του αρχοντικού είχε νότιο προσανατολισμό και έφερε αρκετά νεοκλασικά στοιχεία. Στο ισόγειο, εμπρός από την κυρία είσοδο του σπιτιού, υπήρχαν δύο κίονες οι οποίοι υποβάσταζαν ευρύ εξώστη που ήταν ανεπτυγμένος στον όροφο. Η πόρτα εισόδου ήταν μεγάλη, ξύλινη με παραθυρόφυλλα και οδηγούσε σε ευρύχωρο χώρο υποδοχής. Δεξιά βρισκόταν ένα άνετο σαλόνι, στολισμένο με θαυμάσιας τέχνης έπιπλα, βαρύτιμα χαλιά και κουρτίνες και ένα θαυμάσιο μαρμάρινο σκαλιστό τζάκι. Αριστερά υπήρχαν δωμάτια, τα οποία όπως αναφέρθηκε απομονώθηκαν αργότερα και στέγασαν δικηγορικά γραφεία. Από τη σάλα μια θαυμάσια ξύλινη σκάλα με ωραιότατα σκαλίσματα οδηγούσε στον όροφο, όπου υπήρχαν υπνοδωμάτια και χώροι αναψυχής.
Οι χώροι του αρχοντικού αυτού φιλοξένησαν σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις όλη την αστική Λάρισα. Αν μάλιστα υπολογίσει κανείς και το γεγονός ότι η οικοδέσποινα, η Αμαλία Παπασταύρου, ήταν άνθρωπος πνευματικός, μορφωμένος και προοδευτικός, εύλογο ήταν να συνδεθεί στενά με άλλες ανήσυχες Λαρισαίες οι οποίες αγωνίζονταν την περίοδο εκείνη για να αναγνωρισθούν ίσα δικαιώματα ανάμεσα στις γυναίκες και τους άνδρες, όπως ήταν η Ελένη Τέτση-Καρακίτη, η Κική Πιπινοπούλου-Δημητριάδη, η Μαρία Δεσίπρη-Σβώλου, η Μαρία Πίπιζα-Καρακάση και άλλες χειραφετημένες γυναίκες, όλες με επαναστατικές ιδέες και με αγωνιστική διάθεση να διαδώσουν το φεμινιστικό κίνημα όχι μόνον τοπικά. Μέσα στους άνετους χώρους του σπιτιού της αντήχησαν διάφορα κοινωνικά και φεμινιστικά θέματα, όπως η αξία των γυναικών, το κράτος των γυναικών, η ψήφος των γυναικών, η πορεία του νέου τότε Εργατικού Κέντρου της Λάρισας (15 Σεπτεμβρίου 1910) κ. ά. Το αρχοντικό περιβαλλόταν από μια τεράστια αυλή περιποιημένη, με διαδρόμους, άνθη, γλάστρες και διακοσμητικές πέτρες, η οποία έφθανε σχεδόν μέχρι τη σημερινή οδό Ασκληπιού.
Κάποια ιδέα για την διακόσμηση της αυλής του σπιτιού της οικογένειας Παπασταύρου μπορούμε να αποκτήσουμε από την δημοσιευόμενη φωτογραφία. Απεικονίζει το πίσω μέρος του σπιτιού, όπου ήταν η είσοδος της υπηρεσίας, όπως λεγόταν. Διακρίνονται τέσσερα πρόσωπα. Από αριστερά, μια ηλικιωμένη γυναίκα καθιστή στην πόρτα, η οποία δεν έχει ταυτοποιηθεί (ίσως είναι η μητέρα κάποιου από το ζεύγος Παπασταύρου). Στη συνέχεια απεικονίζεται η Αμαλία με τον Κωνσταντίνο Παπασταύρου και τελευταία η οικιακή βοηθός Ειρήνη Χρυσοχόου, προφανώς συγγενής της Αμαλίας. Η φωτογραφία αυτή δεν είναι χρονολογημένη. Γνωρίζουμε όμως ότι ο Κων. Παπασταύρου γεννήθηκε το 1855 και πέθανε το 1925, σε ηλικία 80 ετών. Επομένως είναι τραβηγμένη πριν τη χρονολογία αυτή. Αν τοποθετήσουμε τη λήψη της γύρω στα 1910 δεν νομίζω ότι απέχουμε από την πραγματικότητα.
Το φαρμακείο του Κωνσταντίνου Παπασταύρου βρισκόταν επί της οδού Φαρσάλων (Ρούσβελτ σήμερα), λίγα μέτρα πιο πάνω από το αρχοντικό του. Το 1920 τον διαδέχθηκε ο εγγονός του Βασίλειος Βάης[7].
Λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του συζύγου της η Αμαλία μετακόμισε στην Αθήνα, όπου και πέθανε το 1935. Στο αρχοντικό της στη Λάρισα ο σεισμός του 1941 δεν προξένησε σημαντικές ζημιές. Επειδή τότε το κτίριο των Δικαστηρίων είχε σχεδόν ισοπεδωθεί, το Εφετείο μεταφέρθηκε προσωρινά στο αρχοντικό αυτό μέχρι την κατασκευή του νέου κτιρίου του Εφετείου στη γωνία των οδών Αθανασίου Διάκου και Παπαναστασίου, εκεί που σήμερα βρίσκεται το Ταχυδρομείο. Περί το 1958 το σπίτι της οικογένειας Παπασταύρου είχε ήδη κατεδαφισθεί και στη θέση του αναγέρθηκε ο κινηματογράφος «Διονύσια».
[1]. Βλέπε: α) Η Λαρισαία Αμαλία Παπασταύρου και ο πόλεμος του 1897, εφ. Ελευθερία, Λάρισα, φύλλο της 12ης Φεβρουαρίου 2014, β) Κωνσταντίνος και Αμαλία Παπασταύρου, εφ. Ελευθερία, Λάρισα, φύλλο της 12ης Μαρτίου 2014 και γ) Μιχαήλ Χρυσοχόου, ο αδελφός της Αμαλίας Παπασταύρου, εφ. Larissanet, φύλλο της 17ης Απριλίου 2014.
[2]. Ο Φοίβος Καζάκης εγγίζει σήμερα την ηλικία των 100 ετών, διατηρεί ακέραια την πνευματική του διαύγεια και εξακολουθεί να μελετά, όσο του επιτρέπουν οι σωματικές του δυνάμεις. Εκφράζω θερμές ευχαριστίες για την προθυμία που επέδειξε κατά την συνάντησή μας.
[3]. Ο Μιχαήλ Χρυσοχόου έμεινε στην ιστορία ως σπουδαίος τοπογράφος. Παράλληλα όμως μυήθηκε στην μυστική επαναστατική κίνηση από τον Λαρισαίο τραπεζίτη Φαρμακίδη και από την πρώτη στιγμή ετοίμασε τοπογραφικό χάρτη της Λάρισας και της περιοχής, με τις συνοικίες των Τούρκων, των Εβραίων και των Χριστιανών, που του είχε ζητήσει ο λοχαγός Κωνσταντίνος Ισχόμαχος.
[4]. Ο δημοσιογράφος Θρασύβουλος Μακρής που ήταν παρών σαν μαθητής κατά την υποδοχή του ελληνικού στρατού στην απελευθέρωση της Λάρισας (1881), γράφει το 1947 στην εφημερίδα «Θεσσαλικά Νέα»: «Εις δεξιά της αψίδος στηθείσαν εξέδραν ανέρχονται αι μαθήτριαι, υπό την διδασκάλισσαν τότε, μακαρίτιδα[3] Αμαλίαν Κ. Παπασταύρου, λευκά ενδεδυμέναι, κρατούσαι μικράς σημαίας και άνθη…».
[5]. εφ. Ανεξαρτησία, Λάρισα, φύλλο της 5ης Δεκεμβρίου 1882. Η συνοικία Δάρκουλη ήταν επί τουρκοκρατίας κεντρική συνοικία της Λάρισας, η οποία περικλειόταν μεταξύ των σημερινών οδών Κύπρου-Ρούσβελτ-Κούμα-Παπαναστασίου. Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε και κατά τα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια, αλλά βαθμιαία διαγράφηκε από το λεξιλόγιο των Λαρισαίων.
[6]. Ο Δημήτριος Αστερίου Καζάκης (1884-1946) γεννήθηκε στην Τσαριτσάνη, φοίτησε στο Διδασκαλείο και εν συνεχεία στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Διετέλεσε επανειλημμένως βουλευτής και γερουσιαστής
[7]. Ο Κων. Παπασταύρου έστειλε τον γιό του Σταύρο να σπουδάσει Χημεία στο εξωτερικό, με σκοπό να τον διαδεχθεί στο φαρμακείο, αλλά το 1900 πέθανε στην Τεργέστη σε ηλικία 25 ετών. Έπειτα απ’ αυτό έστειλε για σπουδές φαρμακευτικής τον εγγονό του Βασίλη, ο οποίος και διατήρησε το φαρμακείο του.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
