[Β’ μέρος, μορφές βίας: ψυχολογική - γυναικεία]
* Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας - συγγραφέα
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΒΙΑ: Αυτή η μορφή βίας συχνά δεν γίνεται αντιληπτή ούτε σ' αυτούς που την υποβάλλουν ούτε στους αποδέκτες της. Η ψυχολογική βία είναι τακτική «αυτοεπιβεβαίωσης» του θύτη και παγίδευσης του αποδέκτη. Οι πράξεις ψυχολογικής βίας, άδηλες και φανερές, έχουν ταυτόσημα αποτελέσματα: Αποπροσανατολισμό, "υποταγή", ψυχολογικό τραύμα του αποδέκτη. Η αντίδραση του παγιδευμένου περιορίζεται σε προσπάθεια προσαρμογής. Η ψυχολογική βία στο οικογενειακό περιβάλλον, προκαλεί τραύματα στο θύμα, βαθύτερα από αυτά της σωματικής βίας. Όμως, η άσκηση τέτοιας βίας δεν μπορεί να οριστεί επακριβώς και να «αποδειχτεί». Το θύμα ψυχολογικής βίας νιώθει ότι είναι προσεκτικό και θέλει να μην κάνει τον άλλο να θυμώσει, φοβούμενο τη διάθεσή του. Νιώθει ότι δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτόν. Σταματά να βλέπει φίλους και συγγενείς. Διακόπτει δραστηριότητες αγαπημένες, γιατί δεν αρέσουν σε αυτόν. Φοβάται να του πει συναισθήματά για τη σχέση. Απολογείται σε άλλους όταν ο θύτης του φέρεται άσχημα. Σταματά να εκφράζει γνώμη όταν ο άλλος δε συμφωνεί. Πιστεύει πως η ζήλεια του, δείχνει αγάπη. Αποδέχεται χτυπήματα όταν είναι θυμωμένος. Πιστεύει ό,τι αρνητικό του λέει για να τον κάνει να νιώσει άσχημα για τον εαυτό του.
ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΒΙΑ: Σύμφωνα με νεότερες έρευνες, οκτώ στις δέκα Eλληνίδες παραδέχονται πως ασκούν ψυχολογική πίεση στον σύζυγό τους. Τα βασικά ψυχολογικά γυναικεία «όπλα» για να πονέσουν τον σύντροφο είναι να σπάνε πράγματα, να φωνάζουν αλλά και να σιωπούν «ηχηρά». Σύμφωνα με συμπεράσματα του Εργαστηρίου Υγείας (TEI Κρήτης), οι γυναίκες είναι εξίσου επιθετικές με τους άντρες. Οι απαντήσεις του δειγματοληπτικού πλήθους (1.112), επιβεβαίωσαν ότι συγκεκριμένες μορφές εκδήλωσης επιθετικότητας εναντίον του συντρόφου, όπως ταρακουνήματα, τσιμπήματα και γρατσουνίσματα είναι κοινά στα δύο φύλα. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, 75% των γυναικών παραδέχονται ότι το ισχυρότερο όπλο για να «χτυπήσουν» τον σύζυγο τους είναι να πάψουν να είναι τρυφερές απέναντί του. Επιπλέον, 60% αναφέρουν πως δεν υποχωρούν αν δεν ακούσουν αυτό που θέλουν, παρ' ότι γνωρίζουν πως έτσι τον πιέζουν. Επίσημες στατιστικές (Καναδάς Γερμανία), αποδεικνύουν πως ένα στα δέκα θύματα ενδοοικογενειακής βίας είναι άνδρες. Στη Γερμανία λειτουργεί Ίδρυμα Προστασίας Ξυλοκοπημένων Ανδρών! Κλασική μορφή συζυγικής βίας με θύμα το σύζυγο είναι η απειλή: « θα σου πάρω το παιδί αν...", που σε συνδυασμό με τη σπάνια δικαστικώς ανατεθείσα επιμέλεια τέκνου σε άνδρα, κάνει το «ισχυρό» φύλο ανίσχυρο. Σε διεθνή έρευνα (Follingstad 1991) απεδείχθη ότι τα φαινόμενα ανδρικής κακοποίησης δεν οφείλονταν σε γυναικεία αυτοάμυνα, αλλά είχαν χαρακτηριστικά επίθεσης, αποδιδόμενης σε θυμό, εκδίκηση, αδυναμία έκφρασης συναισθημάτων, άσκηση εξουσίας, άγχος και διεκδίκηση ελέγχου. Το ανησυχητικό είναι ότι ενώ οι άνδρες έτειναν να μαλακώνουν με το χρόνο και τη συμβίωση, οι γυναίκες γίνονταν ολοένα επιθετικότερες (O’ Leary 1989). Σε έρευνα (Παπάνης, 2006-2008), γυναίκες, που εξετάστηκαν χωριστά, ανέφεραν ότι άσκησαν φυσική βία, ενώ δεν βρίσκονταν σε άμυνα, σε ποσοστό: από 26,4%. έως 36%. Στα έγγαμα ζευγάρια οι άνδρες ανέφεραν, παρουσία των συζύγων τους, ότι δέχτηκαν επίθεση σε ποσοστό 31,5%, ενώ οι γυναίκες δήλωσαν ότι επιτέθηκαν σε ποσοστό 38,4%. Οι άνδρες, θύματα κακοποίησης βιώνουν θυμό, ταπείνωση, εκδικητικότητα, φόβο και ντροπή. Οι συνέπειες είναι εντονότερες στους νεαρούς άντρες, διότι στιγματίζει τις μετέπειτα σχέσεις με το ‘ασθενές’ φύλο καθιστώντας τους ευάλωτους στην κατάθλιψη. Στην ψυχολογική βία που αντιμετωπίζουν οι διαζευγμένοι άνδρες περιλαμβάνεται και το σύνδρομο γονικής αποξένωσης, όταν η γυναίκα στρέφει εναντίον του πατέρα το παιδί τους. [Γενικά συνηθέστερη περίπτωση είναι η εμφάνιση ΑΜΟΙΒΑΙΑΣ ΒΙΑΣ στο ζευγάρι και τότε ο διαχωρισμός θύτη και θύματος είναι θολός.]
ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ: Συμπεριφορές ψυχολογικής βίας εκ μέρους γυναικών σε συζύγους είναι: φωνές, διαρκής γκρίνια, προσβολές, γελοιοποίηση ενώπιον άλλων ή των παιδιών, αποκοπή του άνδρα από συγγενείς και φίλους, διακοπή λεκτικής επικοινωνίας, άσκηση ελέγχου σε κάθε πτυχή της ζωής του, αρνητική κριτική. Μεγάλο ποσοστό ανδρών θα βιώσει κάποτε συναισθηματική βία από τη σύντροφό του, αλλά ποτέ μάλλον δεν θα το αναφέρει σε κανέναν. Κι όμως οι συνέπειές της θα είναι καθοριστικές, δεδομένου ότι θα επηρεαστούν: αυτοεκτίμηση, εργασιακή απόδοση, κοινωνική ζωή και πνευματική εξέλιξή του. Οι άνδρες διατρέχουν πέντε φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να υποστούν ψυχολογική βία σε κρίσιμες φάσεις (συνταξιοδότηση, αλλαγή επαγγέλματος, ανεργία, χαμηλό εισόδημα, υπερωρίες, γέννηση παιδιών). Γυναίκες που βιώνουν έντονες διαπροσωπικές συγκρούσεις, καταναλώνουν υπερβολικά αλκοόλ, πάσχουν από κατάθλιψη ή κυκλοθυμία, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να ασκήσουν ψυχολογική κακοποίηση. Η συμπεριφορά αυτή, αντανακλά δικές τους εσωτερικές συγκρούσεις, παιδικά τραύματα ή ανασφάλειες. Φωνάζουν στους άντρες τους θεωρώντας τους υπεύθυνους για οτιδήποτε αρνητικό συμβαίνει, ενώ έχουν ουτοπικές προσδοκίες, τους θεωρούν ένοχους για τα δικά τους συναισθήματα κατηγορώντας τους ότι αυτοί δεν κάνουν κάτι για να τα αλλάξουν, ενώ γίνονται καχύποπτες. Συχνά αυτοθυματοποιούνται κερδίζοντας υποστήριξη φίλων που αγνοούν την αλήθεια. Το στερεότυπο, άνδρας ισχυρός, σίγουρος, ανεξάρτητος, αυτάρκης, πλήττεται προκαλώντας έντονα συναισθήματα στον κακοποιημένο σύντροφο, ο οποίος, εάν το αναφέρει, θα αντιμετωπίσει σκεπτικισμό, έκπληξη, ειρωνεία. Η εσωτερίκευση του γεγονότος, όμως, προκαλεί συναισθηματική ανισορροπία και καταρρακώση του αυτοσυναισθήματός του. Θύματα ψυχολογικής βίας δήλωσαν ότι η γελοιοποίηση μπροστά στα παιδιά προκαλούσε οδυνηρότερα συναισθήματα από τη φυσική βία.
ΕΞΕΛΙΞΗ: Αρχικά η γυναίκα είναι εκνευρισμένη για κάποια αιτία που δεν αποκαλύπτει. Ο άνδρας διαπιστώνει τη δυσθυμία της (μούτρα) και φοβούμενος «έκρηξη» τη ρωτά τι έχει, υποψιαζόμενος ότι κάτι έχει κάνει που την ενόχλησε. Η γυναίκα θέλει να του μιλήσει, ώστε να αισθανθεί λιγότερη μοναξιά. Αρχικά αποδίδει τη σύγκρουση στον άνδρα και αυτός συνήθως επιχειρεί να της εξηγήσει με λογικά επιχειρήματα. Εκείνη, που περιμένει συναισθηματική υποστήριξη, νιώθει αγνοημένη, βιώνει έλλειψη συναισθηματικής στήριξης, δεν κατανοεί τα επιχειρήματα ή διαστρεβλώνει συναισθηματικά το λογικό μήνυμά τους, οργίζεται εναντίον του γιατί εκείνος δεν διαβλέπει κάποιο πρόβλημα, για εκείνη βασικό. Έτσι, του αποδίδει τις αιτίες όλων των προβλημάτων στη σχέση τους. Αναρωτιέται εάν εκείνος έχει συναισθήματα. Τελικά του επιτίθεται, τον χαρακτηρίζει ψεύτη, ανίκανο ή άχρηστο, εμπλέκοντας στο λόγο της πρόσωπα συγγενικού του περιβάλλοντος. Απομονώνεται, καταφεύγοντας σε ψυχολογικό πόλεμο. Η κατάσταση μπορεί να κρατήσει εβδομάδες και να καταλήξει στην πλήρη απαξίωση του άνδρα. Ο σύντροφος τότε ενοχοποιεί τον εαυτό του, νιώθει ανίκανος να την καταλάβει και απομακρύνεται περισσότερο. Η κατάσταση οξύνεται όταν η γυναίκα κοινοποιεί στα παιδιά πόσο φαύλος ή «φαύλος» είναι ο πατέρας τους. Αυτό ολοκληρώνει τη συναισθηματική του συντριβή. Κάποια στιγμή ο άνδρας εκτός ορίων, χτυπά τη γροθιά στο τραπέζι, δείχνοντάς το «ως εδώ». Επιτυγχάνει, όμως, το ακριβώς αντίθετο, διότι για καιρό δεν της έδειχνε τα συναισθήματά του ή ότι μπορεί να ελέγξει την κατάσταση. Πάντα υποχωρούσε ή αντιδρούσε παθητικά στην ποικιλία ψυχολογικής βίας, που του εξασκούσε. Άρα ο θυμός του είναι διαχειρίσιμος. Αντί να καταλάβει ότι η κατάσταση έχει βγει εκτός ελέγχου, εκείνη τον προκαλεί λέγοντάς του για παράδειγμα: «Τι θα κάνεις, θα με χτυπήσεις; Δεν θα δεις ποτέ ξανά τα παιδιά σου.» Ο άνδρας αποχωρεί και αυτό την εξοργίζει περισσότερο, ενώ ο κύκλος της ψυχολογικής βίας διαιωνίζεται. Γιατί, όμως, οι σύντροφοι δε χωρίζουν; Για τις γυναίκες οι λόγοι είναι κοινωνικοί, πολιτισμικοί, η συναισθηματική εξάρτηση και ο φόβος ότι ο άνδρας θα εκδικηθεί τον ενδεχόμενο χωρισμό. Για τους άνδρες, που συνήθως έχουν τα οικονομικά μέσα να χωρίσουν και ο κοινωνικός στιγματισμός δεν είναι έντονος, ο κυριότερος λόγος είναι η δέσμευση που συνεπάγεται ο γάμος. Άλλωστε, δεν είναι συνήθως ο άντρας αυτός που επιλέγει να χωρίσει. Ο διαζευγμένος άνδρας, θα αναγκαστεί να αλλάξει τρόπο ζωής, θα βλέπει τα παιδιά του υπό αυστηρές συνθήκες, τα οικονομικά του θα επιδεινωθούν. Ο γονεϊκός του ρόλος επισκιάζεται νομικά από αυτόν της μητρότητας, ενώ οι επιπτώσεις ενός διαζυγίου επιβαρύνουν περισσότερο τους άνδρες. Άλλωστε, κοινωνικά στερεότυπα του ‘ισχυρού’ φύλου θα αναγκάσουν τον κακοποιημένο άνδρα να υποστεί σαρκασμό και γελοιοποίηση, αν διανοηθεί να ισχυριστεί σε δικαστήριο ότι είναι θύμα βίας.
