Πρόκειται για μία φορολόγηση -μέσω του ειδικού φόρου κατανάλωσης(ΕΦΚ)- που παράλληλα με τα κοινώς παραδεκτά οφέλη που έχει, είτε για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον, είτε (κυρίως) για τα δημόσια έσοδα, έχει και συγκεκριμένα μειονεκτήματα. Μεταξύ των τελευταίων, ένα βασικό μειονέκτημα είναι η δημιουργία μεγάλων στρεβλώσεων στην αγορά, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν έντονες φορολογικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των υποκατάστατων και των ανταγωνιστικών αγαθών και μεγάλες θεσμικές αδυναμίες στο πλαίσιο λειτουργίας της αγοράς και στους μηχανισμούς ελέγχου (βλ. παραοικονομία). Και είναι αυτό ακριβώς το μειονέκτημα των στρεβλώσεων που χαρακτηρίζει, κατά κύριο λόγο, την περίπτωση του ΕΦΚ στο κρασί και στο τσίπουρο.
Στην Ελλάδα ο ΕΦΚ στο κρασί και στο τσίπουρο αυξήθηκε σημαντικά την περίοδο 2010-2016 και έφτασε στο τσίπουρο (το 2011) τα 12,75 ευρώ ανά λίτρο αιθυλικής αλκοόλης ή 5,1 ευρώ ανά λίτρο τελικού προϊόντος και στο κρασί (το 2016) τα 0,20 ευρώ ανά λίτρο τελικού προϊόντος (από 0,00 ευρώ αρχικά).Εξετάζοντας δε την περίοδο 2009-2016, προκύπτει -σύμφωνα με ανάλυση του Ινστιτούτου Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (2017)- ότι ο καταγεγραμμένος όγκος πωλήσεων αλκοόλ μειώθηκε κατά 50%, λόγω της μεγάλης αύξησης της φορολόγησης στο αλκοόλ, καθώς και της ύφεσης και της συνεπακόλουθης άνθησης της «μαύρης» αγοράς.
Όσον αφορά στα επιμέρους προϊόντα αλκοόλ, για τις καταγεγραμμένες πωλήσεις της συγκεκριμένης περιόδου, (1) μεγάλη πτώση, κοντά στο 50%, σημείωσαν τα αλκοολούχα και το ούζο, (2) μικρή μείωση σημείωσε η μπίρα, κοντά στο 10%, παρουσιάζοντας ενδιαφέρουσες αντοχές ως κλάδος (βλ. μικροζυθοποιία), (3) μικρή (καταγεγραμμένη) μείωση είχε το τσίπουρο, κοντά στο 10%, παρουσιάζοντας τάσεις ανόδου μετά το 2012, ενώ (4) το κρασί παρουσίασε αύξηση κοντά στο 3%. Έτσι, φαίνεται ότι κατά τη συγκεκριμένη περίοδο μεταβολής της ειδικής φορολόγησης, η κατανάλωση μετατοπίστηκε προς την μπίρα, το τσίπουρο και το κρασί είτε άμεσα (βλ. πωλήσεις λόγω τιμής), είτε έμμεσα (βλ. επιλογές διασκέδασης). Από αυτά τα τρία προϊόντα το κρασί ήταν ο μεγάλος κερδισμένος, καθώς αύξησε το μερίδιό του στην κατανάλωση κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες.
Το αποτέλεσμα ήταν από το 2016 να επιβληθεί ο ΕΦΚ στο κρασί, επιδιώκοντας τη δημιουργία δημοσίων εσόδων κοντά στα 24 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση, εκτίμηση η οποία είναι κατώτερη των αρχικών προσδοκιών. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό κανονιστικό καθεστώς για το μη αφρώδες κρασί,(1) μόνο στο (συγκεκριμένο) κρασί επιτρέπεται σε κράτη-μέλη της ΕΕ να έχουν μηδενικό ΕΦΚ, δηλαδή να μην έχουν ειδική φορολόγηση, και (2) το 50% των κρατών-μελών της ΕΕ έχει πράγματι μηδενικό ΕΦΚ στο κρασί - μεταξύ των κρατών-μελών αυτών (για το 2018) είναι η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Πορτογαλία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Κύπρος και άλλες. Έτσι, η εν λόγω φορολόγηση, παράλληλα με την αδυναμία δημιουργίας ουσιαστικού δημοσιονομικού αποτελέσματος, έχει ως συνέπεια την επιβάρυνση της ανταγωνιστικότητας σε σύγκριση με άλλα (γειτονικά) κράτη-μέλη με μηδενικό ΕΦΚ στο κρασί, και φυσικά, τη δημιουργία συνθηκών στροφής της κατανάλωσης προς χύμα και μη τυποποιημένο κρασί. Αυτές οι εξελίξεις, δυστυχώς, οδηγούν στην επιδείνωση της ευρωστίας των οινοποιητικών επιχειρήσεων (συνεταιρισμών και ιδιωτών), μιας και η τιμή των προϊόντων τους αυξάνεται και η ανταγωνιστική τους θέση εντός ή εκτός της χώρας χειροτερεύει.
Συνεπώς, σε ένα αδύναμο θεσμικό και ελεγκτικό πλαίσιο, η επιβάρυνση της φορολογικής κατάστασης στο κρασί δημιουργεί νέα κίνητρα για αύξηση της παράνομης παραγωγής και διάθεσης κρασιού και νέα επιδείνωση της οικονομικής θέσης και των προοπτικών των νόμιμων οινοποιητικών συνεταιρισμών και επιχειρήσεων. Το ζητούμενο, στο περιβάλλον αυτό, είναι επομένως να αρθεί η φορολογική επιβάρυνση και να προωθηθούν διαρθρωτικές αλλαγές στο θεσμικό και ελεγκτικό πλαίσιο που να διασφαλίσουν τόσο τη λειτουργία της συγκεκριμένης αγοράς, όσο και τη δημόσια υγεία, αυξάνοντας -παράλληλα- και τα δημόσια έσοδα. Τα παραπάνω, βέβαια, εντοπίζονται και στον κλάδο του τσίπουρου, όπου έχει δημιουργηθεί ένας μεγάλος χώρος κερδοσκοπίας από την παραγωγή χύμα και λαθραίου τσίπουρου, με αντίστοιχα μεγάλες αρνητικές επιπτώσεις στους νόμιμους οινοποιητικούς συνεταιρισμούς και επιχειρήσεις.
Στο πλαίσιο αυτό, κύρια επιδίωξη πρέπει να είναι η προώθηση ενός μείγματος πολιτικής που θα συνδυάζει την προώθηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων με τον φορολογικό εξορθολογισμό, που θα περιλαμβάνει και την κατάργηση του ΕΦΚ στο κρασί. Ένα μείγμα πολιτικής που θα οδηγήσει στην ενίσχυση της οικονομικής θέσης επιχειρήσεων και συνεταιρισμών, στην αύξηση των φορολογικών εσόδων, στη συρρίκνωση του λαθρεμπορίου και της παράνομης παραγωγής, και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Επί της ουσίας, το ζητούμενο είναι ένα μείγμα πολιτικής που μέσα από την άρση των στρεβλώσεων θα επιτρέψει σε έναν δυναμικό παραγωγικό κλάδο να επιβιώσει, να εξελιχθεί και να αναπτυχθεί, δημιουργώντας ευημερία όχι μόνο για τις επιχειρήσεις του κλάδου, αλλά για όλο το εύρος της τοπικής και περιφερειακής οικονομίας.
Από τον Χρήστο Τριαντόπουλο, οικονομολόγο, πρόεδρο της Κοινότητας Διαλόγου "Σύνθεσις"
