δηλαδή, του βασικού οργάνου της φωτογραφικής και λίγο αργότερα, με την ανάλυση της κίνησης της εικόνας, της κινηματογραφικής μηχανής… (…) Οι οφθαλμοί, όταν τους στρέφει κανείς προς τα αντικείμενα τα οποία φωτίζει όχι το φως της ημέρας αλλά το αμυδρό φέγγος της νύχτας, μόλις και μετά βίας διακρίνουν (…) Όταν όμως τα στρέφει προς τα αντικείμενα τα οποία καταλάμπει ο ήλιος, τότε βλέπουν ευκρινώς». Πολιτεία VI μτφρ. Ι. Γρυπάρη.
Έπρεπε να περάσουν από τότε δεκάδες αιώνων για να καταλήξουν οι εφευρέτες στην ανακάλυψη και περιγραφή της πρώτης φωτογραφικής μηχανής που ήταν ένας σκοτεινός θάλαμος, ένα μαύρο κουτί σε σχήμα κύβου (camera obscura), ο οποίος στη μια του εσωτερική πλευρά είχε μια φωτεινή (γυαλιστερή) επιφάνεια και στην άλλη, την ακριβώς απέναντι και στο κέντρο της, μια μικρή οπή.
Από τις «ζωντανές φωτογραφίες» των αδελφών Λυμιέρ (Lumiere), το 1895, μέχρι των Ζώρζ Μελιέ (Melies), που εμπλούτισε τις μικρές στην αρχή ταινίες με καινούρια στοιχεία (σενάριο, σκηνοθεσία, ντεκόρ, ηθοποιοί) και τον Αμερικανό Γκρίφιθ-Griffith, (Η γέννηση ενός έθνους), δεν χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια, αφού στο μεταξύ, η αλματώδης ανάπτυξη των επιστημών και ειδικότερα της Φυσικής, έφεραν την τελειοποίηση της τέχνης του κινηματογράφου, που θεωρήθηκε επανάσταση στο τομέα του θεάματος και γενικότερα, του πολιτισμού.
Κρίναμε απαραίτητη την παραπάνω εισαγωγή, γιατί είναι τόσο ενδιαφέρουσα και τόσο «παραμυθένια» αυτή η ιστορία, που θα ήταν σοβαρή παράλειψη η μη αναφορά στη γέννηση αυτού του φαινομένου της τέχνης, η οποία, αντάξια, ως «Έβδομη Τέχνη», βρήκε τη θέση της δίπλα στις άλλες Καλές Τέχνες.
Οι λιτές κινηματογραφικές παραγωγές με τους αλησμόνητους κωμικούς-ήρωες Τσάρλι Τσάπλιν, (Σαρλό), Χοντρό-Λιγνό, Μπάστερ Κήτον, Χάρολντ Λοϋντ, τρίο Στούτζες, σημάδεψαν μια ολόκληρη εποχή και διασκέδασαν γενιές μικρών και μεγάλων, τότε, που η διασκέδαση ήταν μια απλή και φθηνή υπόθεση για όλους.
Ποιος από εμάς τους μεγάλους δεν θυμάται τις χολυγουντιανές υπερπαραγωγές, όπως το «Κβο Βάντις», το «Μπεν χουρ», που μας πήγαιναν με το σχολείο, στο «Πάλλας» ή το άλλο, « Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες», κινηματογραφική εκδοχή του βιβλίου του Ιουλίου Βερν, με ήρωα τον φαντασιόπληκτο Φιλέα Φόγκ (Ντέιβιντ Νίβεν) και τον Πασπαρτού (Άντονυ Κουήν)… Ποιος δεν θυμάται, λίγο αργότερα, στα γυμνασιακά μας χρόνια, στα «Ολύμπια», της οδού Αλεξ. Παναγούλη, τις ταινίες τριών διαστάσεων, 3-D, που τις βλέπαμε με εκείνα τα αστεία χάρτινα χρωματιστά γυαλιά, αφού μας υποχρεώνουν να τα φοράμε, τα «θρυλικά» αμερικάνικα γουέστερν τα οποία προπαγάνδιζαν και εξυμνούσαν την εξόντωση των «κακών» ιθαγενών (Ινδιάνων), από τους «καλούς» κάου-μπόυς και τον αμερικανικό στρατό, τα μαυρόασπρα δακρύβρεχτα ελληνικά και ιταλικά μελό, τις πολεμικές ταινίες…
Όσοι από τους παλιούς παρακολούθησαν, τη δεκαετία του 1960, τις προβολές στους… θρυλικούς λαϊκούς κινηματογράφους «Ροζικλαίρ» και «Αλάσκα», της οδού Πατησίων, στην Αθήνα, θα έχουν πολλά να θυμούνται, αφού κάποιοι από τους… φιλοθεάμονες που ξεχειμώνιαζαν σ’ αυτές τις αίθουσες με τις δύο ταινίες, έψηναν, τις ώρες της προβολής, ακόμα και ρέγκες στην εφημερίδα… «Γράμματα χασάπη», κάποιοι άλλοι, ούρλιαζαν, όταν δεν έβγαιναν στην οθόνη οι υπότιτλοι ή όταν κοβόταν η ταινία και ο μηχανικός προβολής αναγκαζόταν να ανοίξει τα φώτα, για να ξαναενώσει τα κομμένα άκρα της ταινίας με το ασετόν…
Όμως, αυτά τα ευτράπελα γίνονται στις κλειστές αίθουσες των χειμερινών κινηματογράφων, όπου το πυκνό σκοτάδι ευνοούσε την… παρεκτροπή, κάποιων, αν και η ταξιθέτρια, με τον φακό στο χέρι, που τακτοποιούσε τους νεοεισερχόμενους στις κενές θέσεις , σωστός κέρβερος, καιροφυλαχτούσε.
Αντίθετα με τους χειμερινούς, οι θερινοί κινηματογράφοι των δεκαετιών 1950-1960 είχαν άλλη γλύκα. Κάτω από το φεγγαρόφωτο και τον έναστρο ουρανό, ενώ το ανθισμένο γιασεμί, το αγιόκλημα και οι περικοκλάδες, ανεβασμένα στα δικτυωτά ξύλινα πλαίσια των τοίχων του κινηματογράφου, έστελναν τα αρώματά τους, οι θεατές, τη ρομαντική εκείνη εποχή, καθισμένοι αναπαυτικά στις πάνινες, συνήθως, πολυθρόνες, παρακολουθούσαν, ήσυχα, την προβολή και συγχρόνως, ονειρεύονταν. Μπορεί, αρκετές φορές, η συγκίνηση από τα παθήματα των πρωταγωνιστών να μεταδιδόταν εύκολα και γρήγορα από τον έναν στον άλλον και το δάκρυ να έτρεχε ποτάμι από τα μάτια, όμως, η συναισθηματική εκείνη φόρτιση, σηματοδοτούσε, τον… μυστικό δεσμό που ενώνει τους ανθρώπους και στη χαρά και στον πόνο των άλλων…
Ο γράφων, κάπου στις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν υπηρετούσε ως αγροτικός ιατρός σε κοντινό χωριό της Καρδίτσας, θυμάται με πόσο ενθουσιασμό οι κάτοικοι υποδέχονταν, κάθε φορά, τον ερχομό του κινητού κινηματογράφου. Από νωρίς το απόγευμα, οι πιτσιρίκοι και οι ηλικιωμένοι-οι άλλοι δούλευαν στα χωράφια-έφερναν τα καθίσματα από τα σπίτια τους, τα τοποθετούσαν στο χώρο της προβολής και περίμεναν…
Στην πόλη της Λάρισας, εκείνα τα χρόνια, λειτουργούσαν είκοσι περίπου θερινοί κινηματογράφοι. Κάθε γειτονιά είχε και τον δικό της κινηματογράφο. Εκτός των κεντρικών (Τιτάνια, Φρούριο, Ορφεύς, (ταράτσα), Βικτώρια (ταράτσα), και οι περιφερικοί (Ρεξ, Όαση, Αριζόνα, Άνεσις, Ελληνίς, Τέμπη, Χαραυγή και άλλοι τόσοι), όλοι πρόβαλλαν κάθε βράδυ, ταινίες για όλα τα γούστα.
Οι εποχές εκείνες έσβησαν. Οι κινηματογράφοι έκλεισαν-πλην ελαχίστων-αφού υπέκυψαν στην παντοδυναμία της τηλεόρασης, που μπήκε στο σαλόνι μας για να μας κλέψει τη μαγεία και τη ρομαντική διάθεση που πρόσφεραν εκείνοι…
(1) «Όταν η ψυχή στρέφει το βλέμμα της σ’ ένα αντικείμενο το οποίο φωτίζει η Αλήθεια και το Ον, τότε το εννοεί και το γνωρίζει ευκρινώς».
Βοηθήματα
Πλάτων. Πολιτεία εκδ. βιβλιοθήκη για όλους Τ. 2ος σελ. 38
George Sandoul. Η ιστορία του Παγκ. Κινηματογράφου
Lo Duca. Ιστ. του κινηματογράφου Ι.Ν. Ζαχαρόπουλος σελ. 7 1967
* Tου Τάσου Πουλτσάκη
