Με τη φράση εννοείται ένα ελάχιστα πιθανό και απρόβλεπτο γεγονός στην κοινωνία που συμβαίνει σε μια οποιαδήποτε σειρά συνηθισμένων πραγμάτων, και ανατρέπει δραματικά προς το χειρότερο ή καλύτερο τη δομή της. Η πρώτη αναφορά στην ύπαρξη τέτοιου απίθανου γεγονότος εμφανίζεται στο έργο «σάτιρες» του Γιουβενάλη (55-135μΧ). «Ένα σπάνιο πουλί στη γη τόσο σπάνιο όπως ένας μαύρος κύκνος». Τέτοιο σπάνιο γεγονός συνέβη στην Αυστραλία, όπου οι πρώτοι Ευρωπαίοι ανακάλυψαν πως υπήρχαν μαύροι κύκνοι.
Ας δούμε την πολύ πρόσφατη ιστορία. Ας επιχειρήσουμε μία επί τροχάδην σύνδεση με τη σημερινή Ελλάδα:
1) Στις 19/10/1987 εντελώς ξαφνικά συνέβη η μεγαλύτερη πτώση της αγοράς της σύγχρονης ιστορίας πριν από την κατάρρευση της Liehman Brοthers. Πόσοι τη γνωρίζουν; Στην Ελλάδα λίγοι ειδικοί της οικονομίας. Την αναφέρω, γιατί το γεγονός συντάραξε την παγκόσμια οικονομία, οδήγησε σε αυτοκτονίες ανθρώπων στην Αμερική, και άφησε εμβρόντητη την κοινότητα των οικονομολόγων στις ΗΠΑ. Τίποτα δεν προϊδέαζε την ημέρα εκείνη τη δραματική καθίζηση του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης. Η τραυματική διάσταση ήταν ακόμα πιο έντονη, επειδή οι πάντες και όλοι οι λαμπεροί οικονομολόγοι έλεγαν ότι τα δυσάρεστα γεγονότα μπορούσαν να τα προλάβουν και να τα ελέγξουν.
2) Στις 15/9/2008 καταρρέει η Liehman Brothers, η 4η μεγαλύτερη επενδυτική τράπεζα στις ΗΠΑ που κήρυξε προστασία πτώχευσης εκείνη την ημέρα. Δεν είχαν περάσει πολλές μέρες από την αξιολόγηση της εταιρείας αυτής με πολύ θετική βαθμολόγηση από τους γνωστούς οίκους.
3) 11/9/2001. Καταρρέουν οι Δίδυμοι Πύργοι στη Ν.Υ. λίγη ώρα μετά τις συγκρούσεις δύο επιβατικών αεροσκαφών κι ενός τμήματος του πενταγώνου με 2.973 νεκρούς και 19 συνολικά αεροπειρατές. Οι αεροπειρατείες πραγματοποιήθηκαν σε δύο αεροπλάνα της Αmerican Airlines και δύο της United Airlines. Κάθε ομάδα αποτελούνταν από δύο άτομα, το ένα εκπαιδευμένο στην οδήγηση αεροσκάφους. Με μαχαίρια και σπρέι πιπεριού κατέλαβαν 4 αεροπλάνα, 2 που έριξαν στους πύργους, ένα στο πεντάγωνο και το 4ο συνετρίβη στην Πενσιλβάνια ενώ κατευθυνόταν είτε στο Καπιτώλιο, είτε στον Λευκό Οίκο.
Τα τυχαία γεγονότα στην παγκόσμια ιστορία είναι πάμπολλα και αποδεικνύουν την ανθρώπινη αδυναμία πρόβλεψης ακόμα και υπό τις προϋποθέσεις των μεγάλων επιστημονικών επιτευγμάτων. Το αιφνίδιο συμβάν του μαύρου κύκνου συμβαίνει και αντίστροφα, δηλαδή σε εμφάνιση ευνοϊκών γεγονότων. Στη xώρα μας η έκρηξη του χρηματιστηρίου μετά από μία σειρά ιδιωτικοποιήσεων υπήρξε αιφνίδιο συμβάν. Δημιούργησε θύτες και θύματα. Τα περί «σκανδάλου» του χρηματιστηρίου αποτελούν αστείο αφήγημα. Οι 39 κατηγορούμενοι για το «σκάνδαλο» αυτό έχουν απαλλαγεί ομόφωνα με αμετάκλητη δικαστική απόφαση.
Η τυχαία εξάρθρωση της 17 Νοέμβρη ήταν ένα αιφνίδιο γεγονός. Στην οικονομία, αν συντρέξουν πολλοί θετικοί παράγοντες και με δεδομένο ότι η οικονομία είναι ψυχολογία, είναι πολύ πιθανό να μεταβληθεί γρήγορα το ευμενές ή δυσμενές κλίμα. Η ταυτόχρονη συντέλεση θετικών συμβάντων ποτέ δεν αποκλείεται. Πολύ περισσότερο σε χώρες όπως η Ελλάδα, που δεν υπήρξαν ποτέ σταθεροί κανόνες και αναμονές.
Η μεγάλη οικονομική ανάπτυξη της Ιαπωνίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο συντελέστηκε σε μικρό χρονικό διάστημα μετά τις ανείπωτες καταστροφές που υπέστη η xώρα αυτή. Η δεκαετία '60-'70 χαρακτηρίστηκε ως ιαπωνικό μεταπολεμικό θαύμα με μέσο ρυθμό ανάπτυξης 7,5%. Το 2012 η Ιαπωνία ήταν η 3η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ και την Κίνα. Το 2006 λειτουργούσαν εκεί 326 επιχειρήσεις, κορυφαίες στον κατάλογο forbs global, που παρήγαγαν το 16,8 του παγκόσμιου πλούτου. Σήμερα 250 τρένα Σινκανσέν μεγάλης ταχύτητας συνδέουν τις μεγάλες πόλεις. Μπορεί και στην Ελλάδα να είχαμε έκρηξη του ΑΕΠ μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Αντί όμως επενδύσεων και δημιουργίας δομών (λ.χ. εγκαταλείφθηκε και σχεδόν αχρηστεύθηκε το άψογο προπολεμικό σιδηροδρομικό δίκτυο), ο πλούτος κατασπαταλήθηκε σε 500.000 άχρηστους από το παράθυρο διορισμούς υπαλλήλων, σε κλοπή δημόσιου πλούτου και σε ακραίο πελατειασμό. Ένας μόνον αριθμός: (Επειδή έχω γράψει πολλά στο παρελθόν). Eνώ το 10,4% των Ευρωπαίων (όχι μόνο της ΕΕ) καθυστερεί τις μηνιαίες υποχρεώσεις του, το ποσοστό στην Ελλάδα σήμερα ανέρχεται στο 47,9%, και για τα νοικοκυριά φτάνει στο 74%. Στη Νορβηγία λ.χ. είναι 4,7% και στην Τσεχία 4,4%.
Ας προσεγγίσουμε τώρα λακωνικά τα πολιτικά και οικονομικά δρώμενα στην τωρινή συγκυρία. Ας κάνουμε μια υπόθεση. Προκύπτει ξαφνικά Ηγέτης με τόλμη, που δεν τον ενδιαφέρει η επανεκλογή, αυτός ο σύγχρονος δαίμονας της ψηφοσυλλογής. Ας υποθέσουμε, πως ταυτόχρονα προκύπτουν δυο, τρεις θεαματικές αλλαγές προς την κανονικότητα, και πως ταυτόχρονα δημιουργείται απέραντο δημόσιο εργοτάξιο με διάθεση πόρων, ικανών για την απορρόφηση άφθονων ευρωπαϊκών κονδυλίων από το ΕΣΠΑ. Ταυτόχρονα ελαττώνεται θεαματικά η φορολογία φυσικών και νομικών προσώπων και το χρηματιστήριο σημειώνει θεαματική άνοδο. Καθώς η ψυχολογία βελτιώνεται, εισρέει χρήμα στις Τράπεζες. Αυξάνεται η ρευστότητα της αγοράς, οι δανειοδοτήσεις και η παραγωγικότητα, καθώς μειώνεται το λειτουργικό κόστος των επιχειρήσεων. Την ίδια ώρα βελτιώνονται με γρήγορους ρυθμούς οι παθογένειες στην απονομή Δικαιοσύνης.
Η ύπαρξη ηγετικών φυσιογνωμιών θα προκύψει τυχαία. Οι επόμενες λειτουργίες αποτελούν μη αναμενόμενα συμβάντα. Πού μπορεί να στεγαστεί άραγε ένα αισιόδοξο σενάριο για την πορεία μας; Μόνον στην επαλήθευση της θεωρίας του Μαύρου Κύκνου. Της δραματικής ανατροπής προς το καλύτερο της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής μας ζωής. Όσα γύρω μας συμβαίνουν τώρα, μόνον ένα δυσάρεστο μέλλον προοιωνίζονται. Δεν υπάρχει λογική προσέγγιση, πώς, με όσα συμβαίνουν κυρίως στην πολιτική ζωή του τόπου, στις λειτουργίες του συνόλου των κρατικών δομών και αυτής της Κυβέρνησης, μπορούν να δημιουργήσουν ελπίδες στο σύνολο της Κοινωνίας. Το τυχαίο θα μας σώσει. Όπως την ελληνική επανάσταση διέσωσε η τυχαία ναυμαχία του Ναυαρίνου το 1827, αφού οι εμφύλιοι σπαραγμοί των Ελλήνων την είχαν καταβαραθρώσει. Είθε λοιπόν!
Γράφει ο «Όμηρος»
(omhros_el@gmail.com, fb: Ομηρος Ελευθερία)
