Η περίοδος 1945-46 κυρίως μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, με τη δίωξη μελών του ΕΑΜ. Το ΕΑΜ, για να καταγγείλει τις διώξεις, κυκλοφόρησε τρεις "Λευκές Βίβλους" που καλύπτουν αυτήν την περίοδο.
Η 31η Μαρτίου 1946 με την αποχή του ΚΚΕ από τις εκλογές και την επίθεση του ΕΛΑΣ στον σταθμό χωροφυλακής Λιτοχώρου, σε εφαρμογή της απόφασης της 2ης Ολομέλειας του ΚΚΕ που προκρίνει την επιλογή του ένοπλου αγώνα (Ριζοσπάστης 17/2/1946 σελ.1). Από τον τόμο για τον Εμφύλιο της "Ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδας" του Τ. Βουρνά (σελ. 20 - 21) διαβάζουμε: «Η απόφαση της 2ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (Φεβρουάριος 1946), για την αποχή από τις εκλογές του Μάρτη 1946, είχε ένα ιδιαίτερο μυστικό εδάφιο, το οποίο αναφερόταν στην ένοπλη λύση της κρίσης». Η σημαντικότατη αυτή απόφαση αναφέρεται και στο αφιέρωμα για τον ΔΣΕ της εφημερίδας «Ριζοσπάστης» (φύλλο της 26ης-11-96 σελ.14).
Έχει επικρατήσει η περίπτωση του Λιτοχώρου, κυρίως επειδή συνδέεται με την περιβόητη αποχή και με πολλά αν… Η αποχή αυτή όρισε τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις. Το ΚΚΕ, με την επιλογή της ένοπλης ανταρσίας στη νομιμότητα, ουσιαστικά αυτό-οριζόταν ως η μία παράταξη. Όλες οι άλλες πολιτικές δυνάμεις που πήραν μέρος στις εκλογές συγκροτούσαν τη νόμιμη κρατική παράταξη. Συνεπώς, ο «εμφύλιος» πόλεμος δεν διεξήχθη μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς. Διεξήχθη ανάμεσα στο νόμιμο κράτος, στο οποίο η Δεξιά ήταν μία συνιστώσα, αλλά σε συμμαχία και με άλλες δυνάμεις (Κέντρο, Σοσιαλιστική Αριστερά) και στο ΚΚΕ, η ηγεσία του οποίου επέλεξε τυχοδιωκτικά την ένοπλη ρήξη, οδηγώντας ένα ρωμαλέο κίνημα, την κομμουνιστική Αριστερά, στην καταστροφή και την ταπείνωση της ήττας, και ανοίγοντας μια βαθιά και χαίνουσα πληγή που διαπέρασε όλη την κοινωνική διαστρωμάτωση με μακροχρόνιες συνέπειες. Το δεύτερο γεγονός, η επίθεση στο Λιτόχωρο, προδιέγραφε τη μορφή που θα έπαιρνε η αντιπαράθεση στο μέλλον. Στη Λάρισα ανάλογης σπουδαιότητας επίθεση με αυτή του Λιτοχώρου είχαμε στις 24 Ιουλίου 1946, όπως καταγράφει ο ανταποκριτής στη Λάρισα της εφημερίδας ΕΜΠΡΟΣ στο φύλλο της 25ης/7/1946:
«Χθες το απόγευμα ο λοχαγός πυροβολικού Δημ. Κυριακόγκωνας, της 32ας ταξιαρχίας, μετέβη εις Αγιάν μετά εννέα στρατιωτών προς εκτέλεσιν ειδικής εντολής της μονάδος του. Ούτοι διενυκτέρευσαν εις Αγιάν και την πρωίαν σήμερον ανεχώρησαν, επιστρέφοντες ενταύθα. Όταν έφθασαν εις την θέσιν του Αϊ-Νικόλα του Φονιά, 7 χιλιόμετρα έξω της Αγιάς, όπου ο δρόμος διασταυρώνεται με στενωπόν, εδέχθησαν αιφνιδίως εξ ενέδρας πυκνά πυρά αυτομάτων όπλων και πυροβόλων. Εκ των πρώτων ετραυματίσθη βαρύτατα, εκπνεύσας μετ’ ολίγον, ο λοχαγός και εφονεύθησαν αρκετοί άνδρες. Διεσώθησαν δύο στρατιώται, οι οποίοι, αφού εξυλοκοπήθησαν αγρίως, αφέθησαν ελεύθεροι, αρκετάς ώρας μετά την σύλληψίν των. Ούτω η 32α ταξιαρχία, θρηνεί πλην του λοχαγού του πυροβολικού Δημ. Κυριακόγκωνα και την απώλειαν των εξής ανδρών της: Του λοχίου πεζικού Ιωάννου Λέτα, του δεκανέως Δημ. Φιλέκη και των στρατιωτών Αλ. Αποστόλου, Νικολάου Κριτσέλη, Ν. Κόλια, Γεωργίου Χρηστάκη και Αναγνώστου. Η κηδεία των θυμάτων θα γίνη πάνδημος εις την πόλη μας. Η σορός του λοχαγού παραληφθείσα υπό της συζύγου του θα μεταφερθή εις Αθήνας όπου και θα γίνη η κηδεία. Ο φονευθείς λοχαγός Δημ. Κυριακόγκωνας κατάγεται εκ Δρυάλου Οιτύλου Λακωνίας. Η πολεμική του δράσις είναι λίαν αξιόλογος. Έλαβεν μέρος εις τον πόλεμον της Αλβανίας, ανδραγαθήσας εις Τεπελένι και Γκόλικο, επέδειξε δε στρατιωτικάς αρετάς τόσον εις την μάχην του Αργυροκάστρου όσον και της Κακαβιάς. Κατά την κατοχή μετέβη εις Μ. Ανατολήν, όπου εσημείωσε εθνικοτάτην δράσιν».
Υπάρχει σχετική αναφορά και στο Δελτίο Επιχειρήσεων υπ’αριθμ’ 1 του Αρχηγείου Θεσσαλίας του ΔΣΕ, όπου καθυβρίζεται ο νεκρός αξιωματικός σε μία προσπάθεια δικαιολογήσεως της επιθέσεως (ΔΙΣ/ΓΕΣ τόμος 2 σελ. 377). Σύμφωνα με τον Λάζαρο Αρσενίου, η ενέδρα στήθηκε από την «αυτοάμυνα» του χωριού Ανατολή με επικεφαλής τον Στέργιο Πράττο. « Η Γένεση του Εμφυλίου και συνέπειες αυτού» εκδόσεις Έλλα 2001 σελ. 180.
(Σύμφωνα με προφορική μαρτυρία των Βασιλείου Αθ.Νασιάρα και Γεωργίου Θ. Νασιάρα-κατοίκων Πρινιάς Αγιάς, ο ένας εκ των δύο στρατιωτών, που βασανίσθηκαν άγρια, αλλά τελικά επέζησαν, ήταν ο Ηλίας Ντάβανος, επειδή αναγνωρίσθηκε ως ο αδερφός φονευθέντος από τους Γερμανούς στη μάχη της Σπηλιάς. Διέφυγε προς περιοχή όπου είχε εργαστεί ως βοσκός και εκεί τον περιέθαλψαν βάζοντας τον στο «τομάρι» για να επουλωθούν τα τραύματά του. Ο δεύτερος, οδηγός του οχήματος, αφέθη ελεύθερος, πιθανώς λόγω καταγωγής-Κοκκινιά Πειραιά). Ο Δ. Κυριακόγκωνας καταγράφεται ως ο πρώτος νεκρός αξιωματικός του Εθνικού Στρατού της περιόδου 1946-49 και η δολοφονία του σε συνδυασμό με τα γεγονότα της Ποντοκερασιάς του Κιλκίς που προηγήθηκαν στις 5/7/1946, οδήγησε τον αστικό κόσμο να αντιληφθεί ότι η ένοπλη ανταρσία είναι και οργανωμένη και μεγάλων διαστάσεων.
Στον χώρο της επιθέσεως έχει στηθεί Μνημείο, το οποίο ανακαινίσθηκε πρόσφατα με φροντίδα της 1ης ΤΑΞΥΠ. Ακολούθησε σωρεία επιθέσεων σε σταθμούς Χωροφυλακής, αλλά και ενέδρες σε στρατιωτικά οχήματα μεταφέροντα άνδρες και πυρομαχικά. Το δράμα μόλις άρχιζε. Αλυσιδωτές εξελίξεις οδήγησαν στην κλιμάκωση των επιθέσεων εκατέρωθεν, και ολόκληρο τον τραγικό ελληνικό λαό σε μία ακόμα μαύρη περίοδο θρήνων και αίματος.
Πώς καταγράφεται, όμως, αυτή η περίοδος στην ελληνική βιβλιογραφία; Όπως, εύστοχα, επισημαίνει ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών Γ. Θ. Μαυρογορδάτος, σε άρθρο του στο Βήμα στις 24/10/99: «Δημιουργείται μία νέα ορθοδοξία. Η αντίστροφη επιλεκτική μνήμη που συνεπάγεται αυτή η νέα ορθοδοξία όχι μόνο δεν υπηρετεί την «εθνική συμφιλίωση», αλλά συσκοτίζει εντελώς τα γεγονότα εμποδίζοντας την κατανόηση της διαπλοκής τους. Αποσιωπάται π.χ. η πρωτοφανής ωμότητα και συστηματικότητα της εαμικής τρομοκρατίας από το 1943, χωρίς την οποία μένει ανεξήγητη τόσο η εξάπλωση των Ταγμάτων Ασφαλείας όσο και η μεταγενέστερη αγριότητα των αντεκδικήσεων. Παρουσιάζονται τα Δεκεμβριανά ως αντίσταση κατά των Άγγλων, ενώ στόχος του ΕΛΑΣ ήταν αποκλειστικά, η εξόντωση των ελληνικών κυβερνητικών δυνάμεων και η κατάληψη της εξουσίας. Παρακάμπτεται προπαντός το πιο κρίσιμο, τελικά, ερώτημα: Τι συνέπειες θα είχε μακροπρόθεσμα για τη χώρα μια ενδεχόμενη νίκη του ΚΚΕ; Αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι συμβατό με τη νέα ορθοδοξία, που παραμένει βαθύτατα διχαστική, μονολιθική και αναχρονιστική. Υπηρετεί, ωστόσο, ορισμένες ψυχικές και πολιτικές ανάγκες που δεν είναι διόλου αμελητέες. Η ρομαντική «ρεβάνς» των ηττημένων στο επίπεδο της συλλογικής μνήμης λειτουργεί ως σαγηνευτικό άλλοθι για όσους απολαμβάνουν την ευμάρεια που τους εξασφάλισε η επικράτηση των νικητών, καλύπτοντας τα όποια συμπλέγματα «ενοχής» τους και την απουσία ηρωισμών και θυσιών σε πιο πρόσφατες εποχές».
Από τον Κων/νο Χ. Βαϊούλη
* Ο Κων/νος Χ. Βαϊούλης είναι καθηγητής, ιστορικός ερευνητής
