Αντίστοιχα, η κανακάρα ήταν η πρωτότοκη κόρη κάθε οικογένειας, η οποία είχε το αποκλειστικό δικαίωμα στην περιουσία της μητέρας. Τα άλλα παιδιά δεν είχαν δικαίωμα στην περιουσία των γονιών τους. Η άνιση αυτή αντιμετώπιση των παιδιών εξυπηρετούσε πιθανά την κοινωνική και οικονομική αναπαραγωγή της κοινότητας. Για να επιβιώσει δηλαδή οικονομικά η κοινότητα έπρεπε η περιουσία να μην διαμοιράζεται σε μικρότερους κλήρους. Οι κανακάρηδες λοιπόν μόνο και μόνο με την ιδιότητα του πρωτότοκου τα έπαιρναν όλα.
Στην καθομιλουμένη καθιερώθηκε ως κανακάρη/α να αποκαλούμε το χαϊδεμένο παιδί, το μεγαλωμένο με χάδια, τραγούδια και κανάκια. Ίσως καθ’ υπερβολή να λέγαμε πως κανακάρης είναι ο κακομαθημένος που του κάνουν όλα τα χατίρια. Υπό μία κοινωνική ματιά η έννοια του κανακάρη ταυτίζεται κυρίως με τις μεταπολιτευτικές γενιές, οι οποίες συγκριτικά με τις προηγούμενες ζήσανε μέσα στην αφθονία.
Εξετάζοντας το φαινόμενο της οικογένειας συχνά εκχωρούμε στην ψυχολογία όλες τις ερμηνείες για την κατασκευή των ρόλων και των συμπεριφορών, αγνοώντας τη σημασία της κοινωνικής τους προέλευσης. Όπως δείχνει όμως και το παράδειγμα της Καρπάθου το εξουσιαστικό πλαίσιο και οι συσχετισμοί των κοινωνικών και συμβολικών δυνάμεων που διέπουν τις σχέσεις των οικογενειών, επηρεάζει άμεσα το χτίσιμο της προσωπικότητας των παιδιών. Όπως λοιπόν ο κανακάρης και η κανακάρα της Καρπάθου, μόνο και μόνο επειδή ήταν πρωτότοκοι, είχαν το προνόμιο να καρπώνονται ολόκληρη την περιουσία και να ζουν πλουσιοπάροχα, έτσι και οι μεταπολιτευτικές γενιές επειδή μεγάλωσαν σε ένα παιδοκεντρικό πλαίσιο, όπου το παιδί παίζει κεντρικό ρόλο στην ύπαρξη της οικογένειας, ανέπτυξαν μια περισσότερο εγωκεντρική προσωπικότητα που απαιτεί να της ανήκουν όλα.
Η σημασία του κοινωνικού πλαισίου εξηγεί πως τα παιδιά δεν γεννιούνται κακομαθημένα, αλλά γίνονται. Η κοινωνικοποίηση ενός παιδιού δεν είναι αποτέλεσμα γονιδίων, αλλά σωστής διαπαιδαγώγησης. Μέσω αυτής ο άνθρωπος διαμορφώνει το αυτοαναφορικό του πλαίσιο με το οποίο ορίζει τι επιτρέπεται και τι όχι, τι του ανήκει και πώς θα το αποκτήσει και ποια είναι η σωστή ή λάθος συμπεριφορά.
Πιο συγκεκριμένα, αν παρατηρήσουμε τον μηχανισμό που δημιουργεί κακομαθημένα παιδιά, θα δούμε πως κάποιος κακομαθαίνει όταν οι γονείς του δεν θέτουν τα σωστά όρια, δεν μπορούν να πουν «όχι», κάνουν όλα τα χατίρια, εκπέμπουν διπλά μηνύματα και υποχωρούν στις υπερβολικές απαιτήσεις, στους εκβιασμούς και στις απειλές των παιδιών τους. Κυρίως όμως κακομαθαίνει όταν έχει γονείς που δεν έχουν ωριμάσει και δυσκολεύονται να διαχειριστούν τα δικά τους συναισθήματα. Γονείς που μεγάλωσαν κι εκείνοι σαν κανακάρηδες, που έμαθαν να τα θέλουν όλα δικά τους, που δεν διδάχθηκαν τους όρους, τους κανόνες, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις για τη σωστή ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και κοινωνικοποίηση.
Δημιουργείται επομένως μια γενεαλογική αλυσίδα κανακάρηδων όπου ένα κακομαθημένο παιδί θα γίνει ένας κακομαθημένος ενήλικας, ο οποίος θα αναζητά και θα απαιτεί συνέχεια την παρουσία ενός συμβολικού γονιού που θα υπηρετεί τις ανάγκες του.
Ένα παιδί λοιπόν χρειάζεται να μάθει από πολύ μικρό να αντέχει τη ματαίωση πως όλα στο σύμπαν δεν κινούνται γύρω από αυτό. Εννοείται ότι ένα παιδί δεν θα εγκαταλείψει εύκολα τα όπλα και θα προσπαθήσει με χίλιους τρόπους να πιέσει τους γονείς για να πάρει αυτό που θέλει. Αν οι γονείς αντέξουν την πίεση και στείλουν το μήνυμα «πως δεν μπορείς να τα έχεις όλα», τότε το παιδί θα πάρει τη διαβεβαίωση πως εγκαταλείποντας ένα κομμάτι των επιθυμιών του, κερδίζει ένα κομμάτι της αυτονομίας του. Η ισορροπία μεταξύ επιθυμίας και πραγματικότητας στην περίοδο της παιδικής ηλικίας είναι από τα σημαντικότερα έργα των γονέων. Είναι δύσκολο να οριοθετείς τα παιδιά, να τα υποβάλεις στο βάσανο της απαγόρευσης, να τα βλέπεις να στεναχωριούνται. Θέλει πολύ κουράγιο να πεις όχι σε ένα μουτράκι που σε κοιτά εκλιπαρώντας και σε μαγεύει με την «αθωότητά» του. Θέλει κουράγιο να υπερβείς την κούραση σου και να επιμείνεις στην οριοθέτηση, δίχως να ενδώσεις στην εύκολη λύση του χατιριού.
Η ελληνική οικογένεια διαχρονικά μεταφέρει πολύ νοιάξιμο για τα παιδιά της, έχει μάθει να τα κανακεύει, να τα φροντίζει και να τα μεγαλώνει με αγάπη. Είναι καιρός να συνειδητοποιήσει πως η έλλειψη ορίων και το διαρκές κανάκεμα δεν προετοιμάζει τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της δικής τους ζωής ως ενήλικες. Γιατί σήμερα, μεγαλώνω ισορροπημένα παιδιά σημαίνει πως ισορροπώ μεταξύ φροντίδας και οριοθέτησης και δίνω τα κατάλληλα εργαλεία που έχει ανάγκη το παιδί για να γίνει ένας «υγιής» ενήλικας.
Σκεφτείτε πως τα παιδιά είναι το μέλλον, που όλοι έχουμε ανάγκη να είναι καλύτερο από το παρελθόν…
* Του Γιώργου Γιαννούση, ψυχοθεραπευτή, οικογενειακού θεραπευτή
