μεγάλης μερίδας του πληθυσμού. Οι επιμέρους κοινωνικές συνέπειες θεωρήθηκαν από τους στυλοβάτες του προγράμματος ως αναπόφευκτες «παράπλευρες συνέπειες», οι οποίες όμως ήταν αναμενόμενες, καθώς τέτοια προγράμματα λιτότητας φωτογράφιζαν τα αποτελέσματα τους εν τη γενέσει τους .
Για να συγκεκριμενοποιήσουμε το θέμα, είχαμε εκτόξευση της γενικής ανεργίας στα υψηλότερο επίπεδα των τελευταίων δεκαετιών, από το 7,7 % το 2008, στο 25,6% το 2015, καθώς και της ανεργίας των νέων από το 20,4% το 2008 στο 53,2 % το 2015 (με βάση τα επίσημα στοιχεία της Eurostat), με πάνω από 1 εκ. θέσεις εργασίας χαμένες, ενώ παράλληλα είχαμε και ραγδαία επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου.
Τότε το πρόγραμμα λιτότητας συνδυάστηκε με εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις τόσο στην οικονομία όσο και στη δημόσια διοίκηση, αλλά οι παθογένειες και το πελατειακό κράτος - τόσο καλά δομημένο από το δίπολο που κυβερνούσε επί 40 χρόνια τη χώρα, δεν υπέστη ούτε καν μια ρωγμή στη δομή και τη βάση του. Η διαφθορά αυξήθηκε στη διάρκεια του προγράμματος λιτότητας. Από το 2006 έως το 2009 η Ελλάδα βρισκόταν κατά μέσο όρο στη θέση 59.5 της παγκόσμιας κατάταξης διαφθοράς, ενώ το διάστημα από το 2010 έως το 2013 βρέθηκε στην 80.5 θέση (Τransparency International 2014).Στο δείκτη κοινωνικής δικαιοσύνης πολύ συγκεκριμένα κριτήρια όπως η «μείωση της φτώχειας», η «ένταξη στην αγορά εργασίας» κ.ά., η Ελλάδα βρισκόταν το 2014 στην 28η θέση με πρώτη τη Σουηδία. Τώρα όσον αφορά στην κατάταξη των οικονομιών της Ε.Ε. η Ελλάδα χαρακτηρίζεται ως ένας τύπος οικονομίας που κυριαρχούν οι πελατειακές σχέσεις, η αναξιοκρατία και η διαφθορά.
Επομένως, με την εφαρμογή, τότε, του σκληρού προγράμματος λιτότητας –μονόδρομο το έλεγε ο Ε. Βενιζέλος, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Σαμαρά – οι ασυμμετρίες ανάμεσα στη χώρα μας και τις άλλες χώρες της Ε.Ε. όχι μόνο δεν μειώθηκαν, αλλά αντίθετα οξύνθηκαν περαιτέρω.
Η εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ το 2015 έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο σε ένα μεταβαλλόμενο σκηνικό. Αρχικά εκδηλώθηκαν σε διάφορες περιοχές δράσεις αλληλεγγύης, κοινωνική κουζίνα, κοινωνικά ιατρεία, οδοντιατρεία, φαρμακεία κ.ά. Έλαβαν χώρα κινητοποιήσεις που αν και ήταν τοπικού χαρακτήρα απέκτησαν ιδιαίτερη σημασία ως εναντίωση στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Δόθηκε χώρος για να δημιουργηθεί Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία, να ευαισθητοποιηθεί και να δραστηριοποιηθεί η Κοινωνία των Πολιτών, απελευθερώθηκαν δυνάμεις που δημιουργούν προοπτική οικονομικής δραστηριότητας και εργασιακής επανένταξης για τους ανθρώπους που ήταν αδύναμοι να αντιδράσουν εξαιτίας της κρίσης.
Η κοινωνία αρχίζει και ενεργοποιείται, γίνεται πρόθυμη να ακούσει για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, ο όρος άλλωστε δεν είναι τυχαίος –εμπεριέχει πολιτικό πρόσημο – διότι προωθούνται ώστε να δημιουργηθούν και να διατηρηθούν αυτόνομοι δημόσιοι χώροι όπου θα συζητούνται σκοποί και μέσα.
Για να γίνουν όμως πράξη όλα αυτά δεν φτάνει μόνο το θεσμικό πλαίσιο, πρέπει να γίνει ενεργοποίηση δυνάμεων από τα κάτω. Οι συνεταιρισμοί στην Ελλάδα άφησαν μεν αρνητική παρακαταθήκη, εξαιτίας ενός δαιδαλώδους θεσμικού πλαισίου όπου άλλος νόμος αφορούσε τους αγροτικούς συνεταιρισμούς, άλλος τους αστικούς, άλλος τους καταναλωτικούς κ.ο.κ., στην ουσία όμως όλα αυτά ήταν στοχευμένα ώστε οι συνεταιρισμοί να ελέγχονται από τα πολιτικά κόμματα, στόχος που επετεύχθη περίτρανα, δεδομένου ότι μέχρι σήμερα μαζεύουμε απόνερα από τη κακή λειτουργία τους.
Άλλο πράγμα όμως ο συνεταιρισμός, άλλο πράγμα το συνεταιριστικό πνεύμα. Οι συνεταιρισμοί έτσι όπως τους ξέραμε έκαναν τον προδιαγεγραμμένο κύκλο τους ,το συνεταιριστικό πνεύμα όμως είναι ακόμη ζωντανό και εξακολουθεί να εμπνέει τους ανθρώπους. Οι Έλληνες πάντα ήθελαν να συνεταιρίζονται , τρανότερο παράδειγμα ο συνεταιρισμός των Αμπελακίων, όπου εκεί δούλευαν οι υφάντριες ,τα βαφεία, τα λαναριστήρια, οι μουλαράδες. Είχε δημιουργηθεί ένα πλέγμα - θα το φανταστούμε σαν το δίχτυ του ψαρά - όπου η κάθε μονάδα είχε τη θέση της σε αυτό, όλες ενώνονταν μεταξύ τους και όλες ήταν προστατευμένες. Είχε δημιουργηθεί αυτό που σήμερα ονομάζουμε οικονομία των αναγκών. Οι άνθρωποι αναγκάστηκαν εξαιτίας των συνθηκών να προχωρήσουν σε καινοτόμες για την εποχή πράξεις.
Στο παρόν, η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία, η τρίτη οικονομία (οι άλλες δύο είναι το κράτος και η αγορά), ιδίως στην αλληλέγγυα διάστασή της, δραστηριοποιείται με βάση τη λογική της αμοιβαιότητας, την ένωση ανθρώπων που παράγουν κοινά αγαθά, την αμοιβαία ανταλλαγή υπηρεσιών, την ανάπτυξη της αλληλεγγύης και του συνεργατισμού, στοιχεία που στηρίζουν και ωθούν τους ανθρώπους στην αυτοργάνωση και την αυτοδιαχείριση των πόρων της κοινότητας, όχι όμως με τον όρο της γεωγραφίας αλλά με τον όρο της ιστορικότητας του να ανήκεις σε ένα σύνολο, να είσαι μέρος του. Η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία χαρακτηρίζεται από τον αυτοκαθορισμό και την αυτονομία που αναπτύσσουν στους κόλπους της τα μέλη της.
Σήμερα αυτά τα στοιχεία, η αμοιβαιότητα και η αλληλεγγύη, προετοιμάζουν το δρόμο για την οικονομική ανοικοδόμηση της κοινωνίας. Η συνδυασμένη δύναμη των δύο αρχών, της συνένωσης και της αμοιβαιότητας είναι αυτή που εμπεριέχει το σύστημα των ηθικών και υλικών εγγυήσεων που αποζητά η κοινωνία. Είμαστε μια υπό μετάβαση κοινωνία. Αφήνουμε πίσω μας την κρίση και προχωράμε στο καινούργιο..
* Της Κατερίνας Ελευθέρογλου
.* Η Κατερίνα Ελευθέρογλου - Ανδρέου
είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια της ΚΑΟ,
μέλος της Ο.Μ. ΣΥΡΙΖΑ Λάρισας
