Στη βάση αυτών των αγωνιών αρκετές δεκαετίες πλέον, σε όλη την Ελλάδα, στήνονται σχολές γονέων, διοργανώνονται ομιλίες και παρεμβάσεις πρόληψης και ενημέρωσης των γονιών για τους κινδύνους και τα μέσα προστασίας από αυτούς οι οποίοι απειλούν τα παιδιά τους. Πριν λίγα χρόνια το μεγάλο βάρος έπεφτε στην πρόληψη και προστασία από τις ναρκωτικές ουσίες, έπειτα ήρθε το bullying και πλέον τα παιδιά μας κινδυνεύουν από το διαδίκτυο.
Στο πλαίσιο λοιπόν ενός σκηνικού φόβου για την επικινδυνότητα του διαδικτύου τίθεται το εύλογο ερώτημα, πώς η ψηφιακή τεχνολογία επηρεάζει τη ζωή των παιδιών, ποιες είναι οι ευκαιρίες, καθώς και οι κίνδυνοι που υπάρχουν; Πριν απαντήσουμε στο ερώτημα, σημαντικό είναι να δούμε πως η πραγματικότητα, μας έχει ήδη ξεπεράσει. Σήμερα η ψηφιακή τεχνολογία είναι πλέον ένα μη αναστρέψιμο γεγονός στη ζωή όλων μας και φυσικά και στη ζωή των παιδιών. Για τη σημερινή «συνδεδεμένη» γενιά το διαδίκτυο είναι μέρος της καθημερινότητας, δίνει νέες δυνατότητες και σε πολλές περιπτώσεις κάνει τη ζωή πολύ πιο εύκολη. Διαθέτει, ωστόσο, και μια επικίνδυνη όψη, που ενέχει απειλές για τα παιδιά.
Κυρίαρχος στόχος, επομένως, είναι να ελαχιστοποιηθούν οι ζημιές και ταυτόχρονα να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη, ώστε να ιδωθεί το διαδίκτυο σαν ευχή κι όχι σαν κατάρα. Η θετική έκβαση αυτής της οπτικής εξαρτάται όμως κυρίως από τον άνθρωπο κι όχι από το διαδίκτυο, από το πώς δηλαδή αυτός, ενήλικας ή παιδί, θα επιλέξει να το χρησιμοποιήσει. Παραδείγματος χάρη, ένα ισορροπημένο παιδί θα αξιοποιήσει το διαδίκτυο για να αυξήσει την κοινωνικότητά του και να ενισχύσει τις διαπροσωπικές του σχέσεις. Θα το αξιοποιήσει, επίσης, ως ερευνητικό εργαλείο για τις σχολικές του δραστηριότητες και ως μέσο ψυχαγωγίας. Από την άλλη ένα παιδί ή ένας έφηβος με προβλήματα στη δομή της προσωπικότητάς του μπορεί να χρησιμοποιεί το διαδίκτυο σαν ένα «ασφαλές» καταφύγιο για να κρύψει τις μειονεξίες του και να πλάσει έναν περισσότερο ιδανικό, αλλά εικονικό κόσμο. Ένα παιδί επίσης που ανήκει σε ένα προβληματικό οικογενειακό πλαίσιο θα βρει στο διαδίκτυο ανακούφιση και διέξοδο. Η καλή ή κακή χρήση εξαρτάται από τη δομή της προσωπικότητας του παιδιού, τις συναισθηματικές του αντοχές και τη δυνατότητα να αυτο-προστατεύεται.
Φυσικά, τα παραπάνω δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο να υπάρξουν κίνδυνοι ακόμη και για μια υγιή και δομημένη προσωπικότητα, όταν μιλάμε για παιδιά. Το κάθε παιδί μπορεί να παραπλανηθεί, να πέσει θύμα απάτης, να ξεχαστεί λίγο παραπάνω σε ένα παιχνίδι, να κάνει μια σκανδαλιά. Καλό είναι λοιπόν οι γονείς, λαμβάνοντας κάθε φορά υπ’ όψιν και την ηλικία του παιδιού, να είναι προσεκτικοί, να επαγρυπνούν και κυρίως να είναι ανοιχτοί στην επικοινωνία με τα παιδιά τους. Επιπλέον χρήσιμο είναι να είναι και οι ίδιοι ενήμεροι και γνώστες των νέων τεχνολογιών, ειδάλλως κινδυνεύουν να θεωρηθούν αναλφάβητοι, σε μια εποχή που η ψηφιακή παιδεία είναι τεκμηριωμένα απαραίτητη. Βέβαια όσα τεχνικά μέσα κι αν διαθέτουν για να ελέγξουν και κυρίως για να υποστηρίξουν τα παιδιά τους ο κυριότερος παράγοντας προστασίας παραμένει-και αφορά όλους τους κινδύνους- η ενδυνάμωση των ενδοοικογενειακών σχέσεων.
Στην τελευταία ομιλία μου με γονείς παιδιών ενός Δημοτικού Σχολείου, ζήτησα από τους πρώτους να κάνουν μια άσκηση μνήμης. Να σκεφτούν: τι κινδύνους είχε η δική τους εποχή και τι μέσα προστασίας έπαιρναν οι δικοί τους γονείς; Στόχος ήταν να καταλάβουν πως η κάθε εποχή έχει τους κινδύνους της και πως οι γονείς θα έχουν πάντα τις δικές τους αγωνίες, φόβους και προβληματισμούς για το σωστό μεγάλωμα των παιδιών τους. Ιδού λοιπόν τι απάντησαν: Οι κίνδυνοι της δικής μας εποχής ήταν λιγότεροι από τους σημερινούς, αλλά αυτό ακριβώς υποστήριζαν και οι γονείς μας τότε. Ίσως γιατί αλλιώς βλέπει τον κίνδυνο ένα παιδί κι αλλιώς ένας γονιός, δεν τους αντιμετωπίζει δηλαδή με την ίδια επικινδυνότητα. Παρά ταύτα οι κίνδυνοι που βιώναμε εμείς ως παιδιά δεν είναι οι ίδιοι με τους σημερινούς και αυτό μεγαλώνει την αγωνία μας. Τότε λοιπόν οι γονείς μας ανησυχούσαν για τις κακές παρέες, τα ναρκωτικά, το τσιγάρο, τη σωματική μας ακεραιότητα και τους τραυματισμούς από το παιχνίδι. Φοβόντουσαν ακόμη τα μηχανάκια, αναφέροντας χαριτολογώντας και το γνωστό διάλογο μάνας - γιου, «μάνα θα πάρω μηχανάκι», «θες να με πεθάνεις;». Ένα άλλο σημείο άγχους, αγωνίας και συγκρούσεων ήταν οι σχέσεις των κοριτσιών με τα αγόρια και ο κίνδυνος ηθικού παραπτώματος. Φοβόντουσαν, τέλος, την αλητεία, τα μπιλιάρδα και τον χουλιγκανισμό.
Τι έκαναν όμως προς αποτροπή των κινδύνων, τι μέσα προστασίας χρησιμοποιούσαν; Οι απαντήσεις τους επικεντρώθηκαν ιδίως στην καλή επικοινωνία και στην εμπιστοσύνη, αλλά και στην πειθαρχία, στην προσπάθεια ελέγχου, στις απαγορεύσεις και στις τιμωρίες. Συνήθη ήταν επίσης, σύμφωνα με τα λεγόμενά τους και οι συμβουλές, το «κήρυγμα», ο εκφοβισμός και το κόψιμο του χαρτζιλικιού.
Καταλαβαίνουμε πως κάθε εποχή έχει τους δικούς της κινδύνους και οι γονείς πάντα θα νιώθουν αγωνία, φόβο και ανασφάλεια για το μεγάλωμα των παιδιών τους. Προφανώς, οι κίνδυνοι αλλάζουν πρόσωπο, μορφή και περιεχόμενο και πάντα μας ξαφνιάζουν, διότι δεν είναι οι ίδιοι με αυτούς που εμείς μεγαλώσαμε. Ως εκ τούτου πάντα θεωρούμε πως οι τωρινές συνθήκες είναι περισσότερο επικίνδυνες από τις προηγούμενες. Στην πραγματικότητα, εντούτοις, αυτό που ισχύει είναι πως εμείς είμαστε πλέον στη θέση των γονιών μας!
* Του Γιώργου Γιαννούση, ψυχοθεραπευτή, οικογενειακού θεραπευτή
