καθώς και πρώην βουλευτές και υπουργούς της «Πρώτης φοράς Αριστερά», να πρωταγωνιστούν στα επεισόδια μέσα στα δικαστήρια, υπερασπιζόμενοι τους δανειολήπτες των Τραπεζών, οι οποίοι δεν έχουν -όπως λένε- να πληρώσουν τις δόσεις των δανείων τους. Αμέσως, μπροστά στα μάτια μου, απλώθηκαν εκείνες οι σκηνές του απείρου κάλλους, όπου οι ίδιοι αυτοί «πρωταγωνιστές», άνοιγαν, το 2010, τις μπάρες των διοδίων για να περνούν οι οδηγοί με τα αυτοκίνητά τους χωρίς να πληρώνουν το αντίτιμο της διαδρομής… Είναι αυτοί οι ίδιοι, τότε, οι «αντιμνημονιακοί», πάλι την ίδια περίοδο, που στο Σύνταγμα, μαζί με τους άλλους, τους ποικιλώνυμους φανατικούς, τους γνωστούς «αγανακτισμένους πολίτες», διαδήλωναν «δυναμικά», μουντζώνοντας τη Βουλή, βρίζοντας και καταστρέφοντας…
Είναι εκείνοι οι ίδιοι, που παρακινούσαν τον κόσμο να μη πληρώνει τους λογαριασμούς της ΔΕΗ, γιατί μ’ αυτούς, εξοφλούνταν και οι δόσεις του ΕΝΦΙΑ… φευ! Ο ΕΝΦΙΑ όχι μόνο δεν καταργήθηκε -όπως έλεγαν- αλλά όταν έγιναν Κυβέρνηση, διατηρήθηκε και τώρα επεκτείνεται… Τέλος, είναι αυτοί οι ίδιοι, οι οποίοι, το 2015, ως Κυβέρνηση πλέον, οικειοποιήθηκαν τον νόμο Κατσέλη για τα «κόκκινα δάνεια», που θέσπισαν και εφάρμοσαν προηγούμενοι (Γ. Παπανδρέου) και τον οποίο, οι φωστήρες, τροποποίησαν, για να γίνονται οι πλειστηριασμοί… Αχ, πού ‘σαι νιότη που ‘δειχνες, πως θα γινόμουν άλλος, όπως λέει κι ο Βάρναλης στους «Σκλάβους πολιορκημένους». Θα παρακάμψουμε τον Πλούταρχο, ο οποίος στα «Ηθικά» του γράφει για τα δεινά του δανεισμού και την απληστία των συμβαλλόμενων μερών (δανειστή-δανειζόμενου), και θα πάμε στον Αριστοφάνη, στις «Νεφέλες», όπου εκεί, διακωμωδεί αυτό το φαινόμενο και δίνει «λύσεις» μέσω της σοφιστικής μεθόδου, αφού η στρεψοδικία(1) διδασκόταν στις σχολές των Σοφιστών(2).
Σε μια γειτονιά της Αθήνας, ο παμπόνηρος γερο-Στρεψιάδης, φτωχός αγρότης από κάποιο χωριό, στους πρόποδες της Πάρνηθας, σύζυγος μιας ψηλομύτας και ψωροπερήφανης γυναίκας, που μεγάλωσε τον γιο της, τον Φειδιππίδη, με τον πόθο να τον δει κάποτε αριστοκράτη-πλούσιο, σκέφτεται, πώς να ξεφύγει απ’ τους δανειστές του… Θέλει να στείλει τον γιο του σ’ ένα απ’ τα «Φροντιστήρια» της εποχής, όπου οι Σοφιστές διδάσκουν, εκτός των άλλων και δικανικές μεθόδους, χρησιμοποιώντας με λόγια, επιχειρήματα σταθερά και …πειστικά. Λέει στον Φειδιππίδη: (…) Είναι σκολειό σοφών ανθρώπων. Μέσα, / υπάρχουν δάσκαλοι, που σε πείθουν / πως ο ουράνιος θόλος είναι φούρνος / κι εμείς, εντός του, κάρβουνα αναμμένα / και σου μαθαίνουν, αν καλοπληρώσεις, την τέχνη να κερδίζεις με τα λόγια / πάντα, κι αν έχεις δίκιο κι αν δεν έχεις… (…) Αν σπουδάσεις τον Άδικο το λόγο,/ απ’ τα χρέη, που φορτώθηκα για σένα, / δεν θα πληρώσω ούτε μια πεντάρα… Επισκέπτεται τη σχολή του Σωκράτη(3) και έχει με τον φιλόσοφο μια …διαφωτιστική - ενημερωτική συζήτηση… Γίνεται μαθητής του, μαθαίνει για τον Δίκαιο και τον Άδικο Λόγο, ασπάζεται τελικά τον πρώτο -ως εκπρόσωπος του παλιού τρόπου ζωής και των χρηστών ηθών- ενώ ο Άδικος Λόγος, μεταφέρει νέες ιδέες, είναι ολίγον «γυναικωτός», αναιδής… και μετατρέπει τα στραβά κι ανάποδα σε σωστά… (Αλ. Σολωμός).
Εδώ, θα σταματήσουμε για λίγο, γιατί θεωρούμε πως είναι χρήσιμο να αναφερθούμε στην εποχή του Αριστοφάνη, τις πολιτικές διαμάχες, τις αντιπαλότητες, το πολιτιστικό περιβάλλον. Ο Αριστοφάνης γεννιέται το 450 π.Χ., τον ίδιο χρόνο που κατασκευάζεται ο Ναός του Ηφαίστου (Θησείο), στην Αθήνα, αρχίζει η ανέγερση του Παρθενώνα, στην Ακρόπολη, που θα ολοκληρωθεί το 438 π.Χ, τα Μέγαρα επιστρέφουν στην Πελοποννησιακή Συμμαχία, ακμάζει η Αττική κωμωδία και ζει, πολύ αργότερα, τον Πελοποννησιακό πόλεμο και την απόλυτη κυριαρχία του Περικλή στην Αθήνα.
Το 424 π.Χ, σε ηλικία 26 ετών, ανεβάζει τις «Νεφέλες», στο θέατρο του Διονύσου, συμμετέχοντας στα Μεγάλα Διονύσια, με σχετική επιτυχία.
Επιστρέφοντας στις «Νεφέλες» βλέπουμε τον Στρεψιάδη, την ώρα του μαθήματος στη σχολή, ρωτάει τον Σωκράτη με ποιο τρόπο θα ξεφύγει: (…) Μια Θεσσαλή / μάγισσα αν αγοράσω και τη βάλω / να κατεβάσει νύχτα το φεγγάρι / και σε μια στρογγυλή το κλείσω θήκη, / σαν καθρέφτη, και μέσα το φυλάω… Όταν ο Σ. τον ρωτάει σε τι θα ωφελήσει αυτό, απαντάει: (…) Μα αν δεν προβάλει πουθενά φεγγάρι / δε θα πληρώσω τόκους… / γιατί πληρώνεις τόκο, σαν αλλάζει ο μήνας…(4)
Παρακάτω, παρακαλεί τον Σωκράτη να δεχθεί για μαθητή του τον γιο του: (…) Δέξου τον.. του κόβει το μυαλό· / Τους λόγους σας τους δυο να μάθει, εκείνον / το δυνατό, και τον αδύνατο όμως, / που υποστηρίζει το άδικο κι ωστόσο / νικά…
Τελικά, ο Φειδιππίδης παίρνει μαθήματα στη Σχολή, γίνεται οπαδός του Δίκαιου Λόγου και κυνηγάει τον πατέρα του, τον Στρεψιάδη, για να τον δείρει, ενώ αυτός τρέχει φωνάζοντας: (…) Γειτόνοι, συγγενείς μου, χωριανοί / με δέρνουν· βοηθάτε όπως μπορείτε…
Τελειώνοντας, θα δανειστούμε κι εμείς τον ορισμό του Πλουτάρχου: (…) Το δανείζεσθαι τοις εσχάτοις αφροσύνης και μαλακίας εστίν. (Ο δανεισμός είναι πράξη υπέρτασης αφροσύνης και μαλθακότητας).
(1) Στρεψοδικία=σκόπιμη διαστροφή της αλήθειας, στρεψοδικώ= χρησιμοποιώ ψευδή επιχειρήματα, διαστρέφω την κρίση, το Δίκαιο
(2) Σοφιστές = Δάσκαλοι που δίδασκαν ρητορική, δίκαιο, ηθική, την τέχνη διεξαγωγής της συζήτησης, την υπεράσπιση του υποκειμενικού συμφέροντος. Ήταν μια ομάδα (πρώτος Διαφωτισμός), που πρόβαλε μεγάλες πανανθρώπινες ιδέες. Ασκούσαν τον έλεγχο στη δημόσια ζωή και αυτό ενοχλούσε πολλούς. Μερικοί απ’ αυτούς, επειδή αντί για έρευνα αργυρολογούσαν, πήραν μαζί με αυτούς κακό όνομα ο Πρωταγόρας και ο Σωκράτης που διαφωνούσαν.
(3) Σωκράτης. Ο Αριστοφάνης εδώ, ως συντηρητικός που ήταν, γελοιογραφεί, σατιρίζει τον Σ. προσπαθώντας να σταματήσει τους φιλοσόφους-Σοφιστές να επηρεάζουν τη νεολαία με τις νεωτεριστικές ιδέες. Ο Σ. δεν είχε δική του Σχολή.
(4) Η 1η μέρα του μήνα και η νέα Σελήνη θεωρούνταν η ιερότερη από όλες τις μέρες.
Βοηθήματα
Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη. μτφρ. Θρ. Σταύρου Εστία σελ. 145,171,193 Εστία
Αλέξη Σολωμού. Ο ζωντανός Αριστοφάνης σελ. 135, 137, 143 Δίφρος 1961
Χρ. Ευελπίδη. Ο Αριστοφάνης και η εποχή του «Εστία» 1962
Βασ. Τράντος Το Αρχαίο Ελληνικό θέατρο σελ. 185, 186, 187 Λάρισα 2013
Emile Brehier Ιστορία της Φιλοσοφίας, τ. 1ος σελ. 72,73 Κουμουνδουρέας
* Tου Τάσου Πουλτσάκη
