Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας, συντέλεσε σημαντικά στη μετατροπή της σε μεταναστευτικό προορισμό, λόγω του γεγονότος ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα πλήρους ελέγχου των θαλάσσιων περιοχών. Τα μεγάλα μεταναστευτικά κύματα που έφτασαν στην Ελλάδα, από τη δεκαετία του 1990 έως σήμερα, ουσιαστικά εντάχθηκαν χωρίς οργανωμένο σχέδιο, από την πλευρά της Πολιτείας, κάτι που σαφώς παρατηρείται και σε άλλες χώρες υποδοχής. Το γεγονός αυτό, οδηγεί σε μια σειρά αλλαγών σε κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και ψυχολογικό επίπεδο, επηρεάζονταςτόσο τους ίδιους τους μετανάστες, όσοκαι τους γηγενείς.
Στο πλαίσιο αυτό, κατανοούμε ότι οι μετανάστες, αντιμετωπίζουν συχνά προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως χρόνιες ψυχικές διαταραχές και προβλήματα έντονου άγχους. Πιο συγκεκριμένα, ένα ευρύ ηλικιακό φάσμα, ακόμη και οι έφηβοι μετανάστες, έρχονται αντιμέτωποι με το λεγόμενο «επιπολιτισμικό άγχος».
Κατ’ αρχάς, ο όρος επιπολιτισμός, συνήθως χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη διαδικασία κατά την οποία μια κουλτούρα, απορροφά πολιτισμικά ύφη και χαρακτηριστικά, από μια άλλη. Με απλά λόγια είναι η διαδικασία μύησης σε μια ξένη κουλτούρα. Σε κάποιες περιπτώσεις, η εμπειρία της μετανάστευσης, ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά την υγεία των ατόμων και να βιώσουν έντονα το «επιπολιτισμικό άγχος». Ασκείται δηλαδή από το κοινωνικό περιβάλλον μεγάλη ψυχολογική πίεση, ώστε οι μετανάστες που εισέρχονται, να αφομοιώσουν άμεσα την κουλτούρα της χώρας υποδοχής.
Επειδή η μετανάστευση αυτή καθ’ αυτή είναι ένα πολυδιάστατο και πολυπαραγοντικό φαινόμενο, η ψυχολογική κατάσταση των ανθρώπων που αναγκάζονται να μεταναστεύσουν, εξαρτάται κι αυτή από πολλούς παράγοντες. Βασικά, εξαρτάται από τα ατομικά χαρακτηριστικά του καθενός, όπως είναι για παράδειγμα αυτά της ηλικίας και της προσωπικότητας. Επίσης, η ψυχολογική κατάσταση των ανθρώπων αυτών, εξαρτάται και από τα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τις χώρες καταγωγής και υποδοχής. Σημαντικό παράδειγμα αποτελεί η θρησκεία των δυο χωρών, διότι σε πολλές περιπτώσεις είναι το κατάλληλο σημείο αναφοράς για την αντιμετώπιση δύσκολων ή πρωτόγνωρων καταστάσεων.
Από την άλλη πλευρά, παρόμοια προβλήματα αντιμετωπίζουν και οι γηγενείς κάτοικοι, με έννοιες όπως προκατάληψη, ξενοφοβία και ρατσισμός, να έρχονται στην επιφάνεια. Και σε αυτή την περίπτωση η ψυχολογική ερμηνεία των όσων βιώνουν οι άνθρωποι ποικίλει. Ωστόσο, ο κύριος άξονας της αρνητικής στάσης των γηγενών είναι εθνοκεντρικός και στηρίζεται στην εξής σκέψη: Ελλοχεύει ο κίνδυνος αλλοίωσης της εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας, καθώς το να συνυπάρχει κάποιος με ανθρώπους διαφορετικής γλώσσας ή θρησκείας, μπορεί να επιδράσει αρνητικά στο κοινωνικό σύνολο. Είναι δεδομένο λοιπόν ότι, τόσο η οικογένεια που μεταναστεύει, όσο και το περιβάλλον που την υποδέχεται, βιώνουν διαφορές οι οποίες προκαλούν μια αίσθηση αποπροσανατολισμού και άγχους.
Συμπερασματικά, ο20ος αιώνας είχε χαρακτηριστεί και όχι άδικα ως «αιώνας της μετανάστευσης», διότι σημειώθηκαν σημαντικότατες πληθυσμιακές μετακινήσεις και αλλαγές. Όμως, διανύοντας τον 21ο αιώνα, παρατηρούμε πως οι μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών, συνεχίζονται. Μάλιστα, σε εισροές μεγάλων μεταναστευτικών ρευμάτων, όπως για παράδειγμα συνέβη στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, το πιθανότερο είναι να μην υπάρχει οργανωμένο σχέδιο ένταξης από το Κράτος. Σε αυτή την περίπτωση, οι δυσκολίες αλλά και οι ανισότητες που δημιουργούνται είναι μεγάλες.
Σε βάθος χρόνου, η συμβίωση, μπορεί να πάρει ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το ζητούμενο είναι η διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ γηγενών και μεταναστών. Αμφότεροι να νιώθουν μέλη ενός ευρύτερου συνόλου, διατηρώντας παράλληλα τη διαφορετικότητά τους. Δηλαδή κρατώντας τα διαχρονικά στοιχεία της παράδοσης και της κουλτούρας τους και ενσωματώνοντας τις νέες γνώσεις, μπορεί η συμβίωση να είναι αποτελεσματικότερη και να αναφερόμαστε σε μια πραγματικά πολιτισμικά δομημένη κοινωνία.Άλλωστε, η Ευρώπη γίνεται περισσότερο από ποτέ εθνολογικά ετερογενής.
Βοηθήματα:
Λουκία Κ. Μουσούρου, Μετανάστευση και Mεταναστευτική Πολιτική στην Ελλάδα και την Ευρώπη, Εκδόσεις: Gutenberg
Kenneth E. Miller, Lisa M. Rasco, The Mental Health of Refugees:
ΕcologicalΑpproaches to Healing and Adaptation
Του Λάμπρου Αναγνωστόπουλου, κοινωνιολόγου
