Ο Νικόλαος Σολωμός πέθανε το 1807 αλλά λίγο πριν από τον θάνατό του αναγνώρισε τους Διονύσιο και τον αδελφό του Δημήτριο, ως γιους του. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, την κηδεμονία του Διονυσίου Σολωμού ανέλαβε ο κόμης Νικόλαος Μεσσαλάς, ο οποίος τον έστειλε στην Ιταλία, όπου στη Βενετία συνέχισε την εκπαίδευσή του που είχε αρχίσει με τον οικοδιδάσκαλό του, αββά Σάντα Ρόσσι. Αργότερα σπούδασε νομικά και φιλολογία στην Κρεμόνα και στην Παβία. Γνώρισε τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς μέσα από ιταλικές μεταφράσεις και επηρεάστηκε από το ρεύμα του ρομαντισμού. Από μικρός ασχολήθηκε με την ποίηση και έγραψε τα πρώτα του ιταλικά ειδύλλια κάτω από την επιρροή της παλιάς σχολής που δεν ανταποκρινόταν στις ποιητικές ανάγκες της επαναστατημένης Ευρώπης. Συμμετείχε στους ιταλικούς φιλολογικούς κύκλους, γνωρίζοντας σημαντικούς ανθρώπους του πνεύματος της Ιταλίας και όλα έδειχναν ότι θα γινόταν ένας αξιόλογος ιταλόφωνος ποιητής και πεζογράφος. Σε ηλικία 20 ετών επέστρεψε στη Ζάκυνθο, η οποία ανήκε στο Ηνωμένο Κράτος των Ιονίων Νήσων κάτω από την προστασία των Άγγλων. Εδώ γνώρισε τον Σπυρίδωνα Τρικούπη, ο οποίος του έκανε μαθήματα ελληνικών.
Είναι η στιγμή κατά την οποία αλλάζει η ποιητική του συνείδηση και ο Ζακυνθινός άρχοντας παραχωρεί τη θέση στον Έλληνα επαναστάτη. Ο Σολωμός εξοικειώθηκε γρήγορα με την ελληνική γλώσσα την οποία χειρίστηκε με άνεση επιλέγοντας να εκφραστεί στη δημοτική. Για να κατακτήσει την ελληνική γλώσσα μελέτησε Ζακυνθινές καντάδες, πλανόδιους τροβαδούρους, αλλά και γενικότερα όλη την υπάρχουσα ποιητική δημιουργία. Η γνωριμία του με τον ηπειρώτη ιατροφιλόσοφο Ιωάννη Βηλαρά, πρωτοπόρο του πιο μεγάλου και οργανωμένου ελληνικού πνευματικού κινήματος, είχε σαν αποτέλεσμα να μελετήσει τα δημοτικά τραγούδια και την κρητική ποίηση. Το επόμενο βήμα ήταν να γράψει το πρώτο του ελληνικό ποίημα με τον τίτλο «Ξανθούλα»: Την είδα την Ξανθούλα, Την είδα εψές αργά, Που μπήκε στη βαρκούλα Να πάει στην ξενιτιά. Το 1823, έγραψε τον «Ύμνο εις την Ελευθερία» που οι δύο πρώτες στροφές του αποτελούν τον Εθνικό Ύμνο της Ελλάδας. Το εκτενές αυτό έργο γράφτηκε μέσα σ’ ένα μήνα. Ένα χρόνο αργότερα, επηρεασμένος από το θάνατο του Λόρδου Βύρωνα έγραψε την ομώνυμη Ωδή: Λευθεριά, για λίγο πάψε να χτυπάς με το σπαθί / Τώρα σίμωσε και κλάψε εις του Μπάυρον το κορμί. Έγραψε και πεζά όπως «Η γυναίκα της Ζάκυνθος» (1826-1829) που είναι ένα είδος φάρσας και ένα δοκίμιο για τη γλώσσα ο «Διάλογος» στον οποίο ο Σολωμός διαφωνώντας με τον Αδαμάντιο Κοραή και τους αρχαϊστές, υποστήριξε τη χρήση της δημοτικής γλώσσας. Μετέφρασε επίσης από τα ιταλικά την «Ωδή» του Πετράρχη αλλά και σατιρικά, επιγράμματα: - Μάνα μου, σκιάζομαι πολύ Μη πεθαμένοι βγούνε – Σώπα, παιδάκι μου οι νεκροί Την πλάκα τους βαστούνε. Την πιο ευτυχισμένη περίοδο της ζωής του την έζησε ο Σολωμός όταν το 1828 εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα. Εδώ έζησε και δημιούργησε υποστηρίζοντας ότι «δεν ζει κανείς καλά μόνος». Σ’ αυτή τη φάση της ζωής του έγραψε τον «Λάμπρο» και λίγο αργότερα τον «Κρητικό», ένα επικολυρικό έργο επηρεασμένο από τον «Ερωτόκριτο» του Κορνάρου. Το έργο αυτό είναι κατά την άποψη του Λίνου Πολίτη, το πρώτο καθαρά νεοελληνικό ποίημα, το πρώτο εθνικό ποίημα του Σολωμού: Εκοίταα, κι ήτανε μακριά ακόμη τ` ακρογιάλι Αστροπελέκι μου καλό, για ξαναφέξε πάλι! Τρία αστροπελέκια επέσανε, ένα ξοπίσω στ` άλλο, Πολύ κοντά στην κορασιά με βρόντημα μεγάλο. Παράλληλα εργάστηκε πάνω στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» που εμπνεύστηκε από την πολιορκία του Μεσολογγίου: (Σχεδίασμα Α`) Παράμερα στέκει Ο άντρας και κλαίει Αργά το τουφέκι σηκώνει και λέει: Σε τούτο το χέρι Τι κάνεις εσύ; Ο εχθρός μου το ξέρει Πως μου είσαι βαρύ. Αυτά τα μακρόπνοα ποιήματά του δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ είτε εξ αιτίας του πάθους του ποιητή για τελειότητα είτε εξ αιτίας άλλων αδυναμιών του.
Ο Διονύσιος Σολωμός έζησε και δημιούργησε σε μία εποχή μεγάλων αλλαγών για το μέλλον της Ελλάδας. Οι σύγχρονοί του ποιητές ήταν ο Ρήγας Φεραίος και ο Αδαμάντιος Κοραής. Ο πρώτος εγκαινίασε μια προσωπική ποίηση που στηρίχθηκε στην εθνική συνείδηση και στην έννοια της ενιαίας πατρίδας και ο δεύτερος έφερε τον αέρα της μεγάλης λογοτεχνίας μέσα από τις ωδές του. Ο Σολωμός μέσα από τις επιρροές αυτές και μέσα από την παράδοση έγινε ο θεμελιωτής της νεότερης εθνικής λογοτεχνίας. Ήταν ένα άτομο ευαίσθητο και ιδεαλιστής που είδε την τέχνη σαν ένα μέσο για να κυριαρχήσει ο άνθρωπος στα πάθη του. Αγαπούσε πολύ τη φύση. «Μου άρεσε πάντα η γαλήνη της θάλασσας που απλώνεται καθαρότατη τη θεωρούσα την εικόνα του ανθρώπου, που απομακραίνει από τις ανησυχίες του κόσμου». Στην ποίησή του διαφαίνεται η αγάπη για τη φύση και για το φως αλλά και η προβολή του αγώνα του έθνους του. Ο Διονύσιος Σολωμός πέθανε το 1857, στην Κέρκυρα, επτά χρόνια πριν από την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα. Παρά το γεγονός ότι ένας φίλος του έλεγε πως «μόλις δημοσιευτούν τα ανέκδοτα ποιήματά του, θα γνωρίσει ο κόσμος πως έχει και η Ελλάδα τον Δάντη της» το χειρόγραφο υλικό το οποίο βρέθηκε δεν ήταν το αναμενόμενο. Λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του Διονυσίου Σολωμού ο φίλος και μαθητής του, Ιάκωβος Πολυλάς συγκέντρωσε και δημοσίευσε το υλικό που βρέθηκε και εκατό χρόνια αργότερα ο Λίνος Πολίτης επιμελήθηκε μια λαμπρή έκδοση των χειρογράφων του ποιητή.
Από τον Γεώργιο Ν. Ξενόφο
* Ο Γεώργιος Ν. Ξενόφος, είναι λογοτέχνης
