Η ανακάλυψη π.χ. των μετάλλων έδωσε την ευκαιρία στους ανθρώπους να υπερβούν την λίθινη εποχή. Αναλόγως, η Βιομηχανική Επανάσταση συνέπεσε με κοινωνικο-οικονομικές και πολιτισμικές ανακατατάξεις στην Ευρώπη. Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα αυτής της ιστορικής περιόδου είναι οι σημερινές δυτικού τύπου Δημοκρατίες που περισσότερο από κάθε άλλο πολίτευμα σέβονται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.
Τόσο, λοιπόν, στην εποχή των μετάλλων όσο και σε εκείνη της εκβιομηχάνισης-όπως ξαναγράψαμε-οι πληθυσμοί στα διάφορα σημεία του πλανήτη εξελίχθηκαν με διαφορετικό τρόπο και ρυθμό και οι ανισότητες που προέκυπταν δημιουργούσαν ανάγκες για μετακινήσεις, για αναζήτηση και εκμετάλλευση φυσικών πόρων, για φύλαξη ή αρπαγή αγαθών ή και για πολέμους κυριαρχίας του ενός πληθυσμού επί του άλλου. Αργότερα, οι εθνικοί ανταγωνισμοί, στη ακραία τους έκφραση, οδήγησαν στους δύο καθολικούς, σχεδόν, πολέμους του 20ου αιώνα εκ των οποίων ο Β’ΠΠ τελείωσε με την ρίψη των δύο ατομικών βομβών στην Ιαπωνία προαναγγέλλοντας τη νέα εποχή.
Σήμερα, διανύουμε μια ιστορική περίοδο κατά την οποία η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας αλλάζει τα πράγματα και επιταχύνει τις εξελίξεις με δραματικό τρόπο. Υπάρχουν μάλιστα αρκετοί που ισχυρίζονται ότι ζούμε την παντοδυναμία του δόγματος του τεχνολογικού ντετερμινισμού και της αναγωγής της τεχνολογίας σε αυτόνομο και παντοδύναμο υποκείμενο της σύγχρονης ιστορίας. Δηλαδή ότι η Επιστήμη και η Τεχνολογία θα είναι πλέον οι κινητήριοι μοχλοί της ιστορίας. Στην ακραία του εκδοχή μάλιστα το δόγμα αυτό διακηρύσσει το τέλος της ιστορίας διαμέσου της επιστήμης και των εφαρμογών της.
Η αλήθεια βέβαια είναι πως η παγκόσμια κοινωνία περνάει ταχύτατα- πριν καν διαμορφωθεί ένα στοιχειώδες κανονιστικό πλαίσιο-στην επέκταση των αυτοματισμών που αντικαθιστούν την ανθρώπινη εργασία, στη ολοκληρωτική εφαρμογή αλγορίθμων που προβλέπουν τις μελλοντικές μας «ανάγκες» και στη βιοτεχνολογική επανάσταση. Αυτό δημιουργεί ανησυχίες και αισθήματα ανασφάλειας όταν π.χ. οι αυτοματισμοί απειλούν, με ωμό τρόπο, τις θέσεις εργασίας των ανθρώπων.
Τότε οι άνθρωποι που νοιώθουν να απειλούνται, και ιδιαίτερα οι τεχνολογικώς αναλφάβητοι αρχίζουν να αντιδρούν και κάποιοι από αυτούς μετατρέπονται σε «λουδίτες*». Αρνούνται, δηλαδή, να αποδεχθούν μεταβολές στην επαγγελματική τους κατάσταση ή το άνοιγμα του επαγγέλματός τους ή ακόμη αρνούνται να κάνουν χρήση Η/Υ και να υιοθετήσουν π.χ. την εξ αποστάσεως ηλεκτρονική ψηφοφορία για την εκλογή αρχηγού στην κομματική τους παράταξη.
Τέτοιες αντιδράσεις εκδήλωσαν παλαιότερα οι σαγματοποιοί και οι κυρατζήδες όταν έπαψαν τα ζώα να αποτελούν το σημαντικότερο μεταφορικό μέσο, οι υφαντές στην Αγγλία όταν μπήκαν οι αυτοματισμοί στους αργαλειούς κοκ. Στις μέρες μας αντιδρούν οι ανά τον κόσμο ιδιοκτήτες ταξί στο να μπουν στο χώρο τους εταιρείες όπως η διαβόητη UBER που προσφέρει, όντως, ποιοτικότερες και συνεχώς αξιολογούμενες υπηρεσίες, αντιδρούν οι σταθερά φοροδιαφεύγοντες ελεύθεροι επαγγελματίες όταν επιτείνονται οι έλεγχοι κ.ο.κ..
Από την άλλη μεριά, όμως, για πρώτη φορά, οι άνθρωποι, μέσω των νέων τεχνολογιών, αποκτούν μια συνολική εικόνα του κόσμου και διαμορφώνουν κοινά πρότυπα και αντιλήψεις. Επιπλέον, το ιντερνέτ, οι δορυφόροι και η μεγάλη κινητικότητά των πληθυσμών βοηθούν, ασφαλώς, να προσεγγίσει και να γνωρίσει πολύ καλύτερα ο ένας λαός τον άλλο από οποιαδήποτε άλλη περίοδο στο παρελθόν.
Συνεπώς το ερώτημα που τίθεται με βάση τα προαναφερθέντα είναι: μπορεί κάποιος να χαρακτηρισθεί ως προοδευτικός επειδή είναι θιασώτης της χωρίς έλεγχο τεχνολογικής ανάπτυξης και που δεν λαμβάνει υπόψη του τις κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικές συνέπειες; Ή μπορεί κάποιος να χαρακτηρισθεί ως «λουδίτης» ή οπισθοδρομικός επειδή ζητάει να ληφθούν υπόψη αυτές οι συνέπειες; Ή πάλι είναι «λουδίτης» όταν αναρωτιέται για το τι θα απογίνουν οι άνθρωποι που θα χάσουν την εργασία τους από τη μαζική εισαγωγή αυτοματισμών στην παραγωγική διαδικασία;
Η αναζήτηση της Αριστοτελικής μεσότητας αποτελεί και εδώ τη μία και μοναδική λύση. Διότι, κατά τη γνώμη μας, η συγκέντρωση υπερβολικού πλούτου και ισχύος στους ολίγους, κατά τη στιγμή που οι πολλοί χάνουν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους, δηλοί απώλεια του μέτρου και ότι η ανθρωπότητα πορεύεται σε λάθος μονοπάτι. Οι κοινωνίες είναι ευνομούμενες και ασφαλείς όταν ισχύει το «ευ ζην» για τους πολλούς: όταν οι πολλοί έχουν πρόσβαση στην εργασία, στην υγεία, στην εκπαίδευση και όταν είναι πραγματικά ίσοι απέναντι στο νόμο.
Από τη σκοπιά, λοιπόν, των διευρυνόμενων ανισοτήτων και του διαφαινόμενου αντιδημοκρατικού εκτροχιασμού που πολλοί φοβούνται είναι φανερό ότι ο πλανήτης πλησιάζει στο ακραίο σημείο που βρισκόταν λίγο πριν ξεσπάσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Από την πλευρά των κινδύνων που αντιμετωπίζει ο πλανήτης εξαιτίας της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης τα πράγματα γίνονται κωμικοτραγικά όταν ακούμε «αριστερούς» ηγέτες να εξυμνούν εκείνους τους «διαβολικούς» ηγέτες που δήθεν δρουν «για το καλό μας» έστω κι αν γνωρίζουν ότι οι τελευταίοι πήραν πίσω την υπογραφή τους για τη λήψη μέτρων κατά της κλιματικής αλλαγής.
Οι πραγματικά προοδευτικοί άνθρωποι, λοιπόν, δεν αρνούνται την επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη. Θα ήταν ουτοπικό. Τουναντίον την υπερασπίζονται έχοντας πίστη στην ανθρωποκεντρική χρήση των υπολογιστικών συστημάτων και των νέων τεχνολογιών γενικότερα και εναντιώνονται εμπράκτως σε αντιλήψεις ελέγχου και χειραγώγησης του πολίτη και περιορισμού της ελευθερίας του μέσω αυτών των τεχνολογιών. Γι αυτό, η νέα γενιά δεν πρέπει να αγνοήσει την ανάγκη ανάπτυξης και δημιουργίας ενός σύγχρονου κανονιστικού πλαισίου το οποίο θα προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δηλαδή τα δικά της δικαιώματα και των παιδιών της.
Ένα τέτοιο πλαίσιο θα μπορούσε να διασφαλίσει ότι η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να λειτουργήσει ως ευλογία για τις επόμενες γενιές ώστε αυτές να ζήσουν σε έναν κόσμο Δικαιοσύνης και Ελευθερίας. Έναν κόσμο, με τις μηχανές στην υπηρεσία του ανθρώπου, με πολύ ελεύθερο χρόνο για μόρφωση και ψυχαγωγία, δίχως το άγχος της καθημερινής επιβίωσης να συνθλίβει τα όνειρά τους.
Μια τέτοια κοινωνία θα μπορούσε, όντως, να ονομασθεί προοδευτική.
Του Δημήτρη Νούλα
Ο Δημήτρης Νούλας είναι χημικός
*Οι οπαδοί του Νεντ Λουντ στην Αγγλία που στη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης κατέστρεφαν τους ηλεκτρικούς αργαλειούς για να μην χάσουν τις δουλειές τους.
