Η φυλακή αποτελεί ένα ολοκληρωτικό άσυλο και επιδιώκει την επίτευξη σκοπών και στόχων, που συνδέονται με τις απαιτήσεις και τη λειτουργία της «φυλάκισης» θέτοντας ένα «ορθολογιστικό πλάνο», που ελαχιστοποιεί τα περιθώρια προσωπικής ζωής.
Με εφαλτήριο τις συνέπειες του εγκλεισμού και δεδομένου του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου των κρατουμένων και της αρραγούς σχέσης της εκπαίδευσης με τη συγκρότηση της προσωπικότητας του ατόμου και τη συλλογική δράση, η συμμετοχή των κρατουμένων στη μαθησιακή διεργασία δύναται να συντελέσει στην αποκατάσταση της εκτίμησης και εμπιστοσύνης απέναντι στον εαυτό τους και την κοινωνία, την καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης, την εν δυνάμει κοινωνική επανένταξή τους και τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής.
Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης οι Συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης No R (89) 12 προβλέπουν μεταξύ άλλων ότι η εκπαίδευση στη φυλακή πρέπει να είναι όσο το δυνατό ίδια με την εκπαίδευση στην κοινότητα.
Στη χώρα μας οι έγκλειστοι, εφόσον θελήσουν να προχωρήσουν σε λυκειακές σπουδές, υπαγόμενοι στον νόμο των κατ’ ιδίαν διδαχθέντων και αυτόν των κατατακτηρίων εξετάσεων, παρακολουθούν εξ αποστάσεως πρόγραμμα τυπικού σχολείου και στο τέλος της σχολικής χρονιάς δίνουν εξετάσεις ενώπιον επιτροπής που συγκροτείται από το τυπικό σχολείο. Κατά το σχολικό έτος 2015-2016 με πρωτοβουλία του διευθυντή του ΣΔΕ Φυλακών Λάρισας και τη συνδρομή εθελοντών εκπαιδευτικών φιλοξενήθηκε στο ΣΔΕ και λειτούργησε μια άτυπη εκπαιδευτική δομή, προκειμένου να συνδράμει στην προσπάθεια ανταπόκρισης των εκπαιδευομένων στις απαιτήσεις του τυπικού γενικού λυκείου. Το αποτέλεσμα ήταν η προαγωγή όλων των εκπαιδευομένων και η αριστεία προόδου μέρους αυτών.
Πάραυτα η δυσκολία του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών, δεδομένου ότι ως απόφοιτοι του ΣΔΕ δεν είχαν καμία πρότερη επαφή με το μάθημα, οι συνθήκες κράτησης, θέματα δομής και οργάνωσης της φυλακής, αλλά και η ανάγκη τους να τύχουν επαγγελματικής εκπαίδευσης, τους ώθησε στη συνέχιση των σπουδών τους, κατά το σχολικό έτος 2016-2017, σε Επαγγελματικό Λύκειο.
Όσον αφορά τα Επαγγελματικά Λύκεια, στους κατ’ ιδίαν διδαχθέντες, με διάταξη του Υπουργείου Παιδείας, στα ΕΠΑ.Λ. δύνανται πλέον να υπαχθούν μόνο οι μαθητές της Α’ τάξης των ΕΠΑ.Λ., χωρίς να προβλέπεται η κατά παρέκκλιση υπαγωγή της εν λόγω ευάλωτης κοινωνικής ομάδας. Έρεισμα γι’ αυτή την απόφαση αποτέλεσαν τα εργαστηριακά μαθήματα, που προβλέπονται στο πρόγραμμα σπουδών του Επαγγελματικού Λυκείου. Στη διελκυστίνδα μεταξύ άρσης του δικαιώματος των κρατουμένων στην επαγγελματική εκπαίδευση και υπέρβασης του εμποδίου της απαιτούμενης από το πρόγραμμα σπουδών παρακολούθησης των φοιτούντων σε Επαγγελματικά Λύκεια εργαστηριακών μαθημάτων, υπερίσχυσε η αναχαίτιση της προσπάθειας και ανάγκης των κρατουμένων για μάθηση.
Η εκπαιδευτική έρευνα που διεξήγαγα με θέμα τη λυκειακή εκπαίδευση των κρατουμένων, η προσωπική μου εμπειρία από την επαγγελματική εκπαίδευση και η υφιστάμενη κατάσταση, όσον αφορά την παροχή λυκειακής εκπαίδευσης στους κρατούμενους ενέγειραν τους κάτωθι προβληματισμούς μου για το επίπεδο της παρεχόμενης επαγγελματικής εκπαίδευσης ως ανασταλτικού παράγοντα άσκησης του δικαιώματος των κρατουμένων στην εκπαίδευση:
1) Οι κρατούμενοι εγγράφηκαν στη Β’ τάξη, στον Τομέα Διοίκησης και Οικονομίας, του ΕΠΑ.Λ., προκειμένου να φοιτήσουν σ’ αυτό ως κατ’ ιδίαν διδαχθέντες. Τα προβλεπόμενα εργαστηριακά μαθήματα στο ΕΠΑ.Λ. εγγραφής τους γίνονται σε αίθουσα εξοπλισμένη με ηλεκτρονικούς υπολογιστές, οι προδιαγραφές των οποίων, όμως, δεν είναι πλέον συμβατές με σύγχρονα προγράμματα, όπως για παράδειγμα αυτών που χρησιμοποιούνται από ξενοδοχειακές μονάδες στο πλαίσιο διδασκαλίας του μαθήματος “Οργάνωση και Λειτουργία Ξενοδοχειακών και Τουριστικών Επιχειρήσεων” μιας εργαστηριακής υποδομής που διαθέτει όμως και το Σχολείο των Φυλακών.
2) Τα σχολικά εγχειρίδια που διατίθενται στους εκπαιδευόμενους στο εν λόγω τομέα των ΕΠΑ.Λ. είναι, αν μη τι άλλο παράκαιρα, όταν για παράδειγμα στο μάθημα “Εισαγωγή στον Τουρισμό” αναφέρονται στον 21ο αιώνα ως επικείμενο, δε γίνεται καμία αναφορά σε σύγχρονες μορφές επιχειρήσεων όπως οι ΙΚΕ, ενώ δε λείπουν αριθμητικές αναφορές σε δραχμές.
3) Το εκπαιδευτικό προσωπικό ακολουθεί ως ένα βαθμό τις παρωχημένες πρακτικές των εγχειριδίων.
Συγχρόνως, επικεφαλής διοίκησης εκπαίδευσης δηλώνει ότι «αποτελεί ευθύνη και αυτονόητο χρέος του η διασφάλιση του δικαιώματος των κρατουμένων στην εκπαίδευση». Αρκεί, όμως, η δήλωση ή χρειάζεται και ζέση για την άρση των προσκομμάτων; Ο δε υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο πλαίσιο των συγχαρητηρίων που απηύθυνε σε κρατούμενους που εισήχθησαν φέτος στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ανέφερε πως: «Η ενίσχυση των παρεχόμενων υπηρεσιών εκπαίδευσης στους κρατούμενους και η υλοποίηση εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών, με στόχο την ομαλή επανένταξη, αποτελεί πάγια δέσμευση ενός σύγχρονου κοινωνικού κράτους για ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση. Θα συνεχίσουμε άοκνα την προσπάθεια για βελτίωση των συνθηκών κράτησης, εκπαίδευση και δημιουργική απασχόληση, στο πλαίσιο άσκησης της αντεγκληματικής πολιτικής».
Από την άλλη, οι κρατούμενοι, καθώς καλούνται να διαβάσουν μόνοι τους την εξεταστέα ύλη, χωρίς την παρουσία εκπαιδευτικών για παράδοση μαθημάτων, επίλυση αποριών, βιβλιοθήκης και χώρου αναγνωστηρίου, διαμαρτύρονται με δελτίο τύπου της «Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων».
Ο δε νόμος 4368/2016 (ΦΕΚ Α΄21/21-2-2016), όπου η κατ' ιδίαν διδασκαλία που παρέχεται σε κρατούμενους υπάγεται στην έννοια της "αντισταθμιστικής εκπαίδευσης" (άρθρο 26 παρ. 1α), στέκεται αρωγός στη διασφάλιση του δικαιώματος των κρατουμένων στην εκπαίδευση και θέτει τα εχέγγυα για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της κατ’ ιδίαν διδασκαλίας των κρατουμένων στο χώρο κράτησης. Γιατί, όμως, στην πράξη, μια δημοκρατική πολιτεία παραβλέπει την απελευθερωτική δύναμη και το ρόλο της εκπαίδευσης στο μετασχηματισμό;
Της κ. Δώρας Μπλιούμη – Κουφοδήμου (*)
(*) Η κ. Δώρα Μπλιούμη – Κουφοδήμου είναι κλασική φιλόλογος, ειδική παιδαγωγός – Med Εκπαίδευση Ενηλίκων
