Ανάλογα προγράμματα λειτουργούν στη Θεσσαλονίκη (από το 2001), στη Σητεία (από το 2008) και στα Χανιά (από το 2013). Βασικός στόχος του προγράμματος είναι η υποστήριξη ανθρώπων (ενηλίκων) με πρόβλημα εξάρτησης από παράνομες (ναρκωτικά) και νόμιμες (αλκοόλ) ψυχοτρόπες ουσίες, καθώς και από συμπεριφορικές εξαρτήσεις (π.χ. τυχερά παιχνίδια) και των συγγενών τους.
Το πρόγραμμα βασίζεται σε συγκεκριμένες παραδοχές που προκύπτουν από τη σύγχρονη έρευνα του πεδίου των εξαρτήσεων και στη συσσωρευμένη εμπειρία δεκαεπτά ετών από τη λειτουργία των υπολοίπων Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας. Οι πιο βασικές από αυτές είναι οι εξής:
- Το πρόβλημα της εξάρτησης από ψυχοτρόπες ουσίες δεν είναι μια ανίατη βιολογική ασθένεια, άλλα ένα σύμπτωμα μιας ευρύτερης δυσλειτουργίας του ατόμου, που σχετίζεται άμεσα με την ευρύτερη κοινωνικοπολιτική και πολιτισμική κρίση η οποία προκαλεί πολλαπλά προβλήματα σε ατομικό, οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο σε όλο και περισσότερους ανθρώπους σήμερα.
- Ένας άνθρωπος με πρόβλημα εξάρτησης διατηρεί την ανθρώπινη υπόσταση του, παρόλα τα προβλήματα που τυχόν αντιμετωπίζει και δεν πρέπει με κανένα τρόπο να ταυτίζεται με το πρόβλημα του. Κάθε άνθρωπος έχει μια διαφορετική ιστορία και πορεία ζωής και με βάση αυτή οφείλει να λαμβάνει υποστήριξη και να μην υπάρχει μια ισοπεδωτική αντιμετώπιση στη βάση της «διάγνωσης» της εξάρτησης.
- Η εμπειρία τόσων ετών από το πεδίο δείχνει ότι δεν υπάρχουν αυτό που λέμε «καμένα χαρτιά», αλλά ότι οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν. Κάθε άνθρωπος με πρόβλημα εξάρτησης μπορεί να βελτιώσει και να αλλάξει τη ζωή του, μέσα από προσωπικό, επίπονο πολλές φορές, αγώνα μέσα σε πλαίσια συλλογικότητας και αλληλεγγύης.
- Για την απεξάρτηση δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις, ούτε έτοιμες συνταγές, ούτε μονόδρομοι. Η έρευνα και η εμπειρία δείχνει ότι ανάλογα με τον άνθρωπο, τη φάση ζωής και τις ανάγκες του, πολλές και διαφορετικές οδοί υπάρχουν για να επιτευχθεί ο στόχος.
- Η απεξάρτηση –τουλάχιστον όπως την προσεγγίζουμε στο Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας – ταυτίζεται με την ανάκτηση της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας του πάσχοντος υποκειμένου και όχι απλά με τη διακοπή της χρήσης των ψυχοτρόπων ουσιών. Άρα βασικά στοιχεία της διαδικασίας απεξάρτησης είναι ο σεβασμός στη φάση και τις δυνατότητες του κάθε ανθρώπου, η ενστάλαξη ελπίδας και η ενδυνάμωση του μέσα από τη συλλογική και αλληλέγγυα δράση.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Για να επιτευχθούν όλα αυτά τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας έχουν συγκροτήσει μια συγκεκριμένη μεθοδολογία υποστήριξης, η οποία έχει τεκμηριωθεί ερευνητικά και βασικά της χαρακτηριστικά είναι τα εξής:
- Η εξατομικευμένη προσέγγιση κάθε ατόμου, έτσι ώστε να προσαρμόζουμε τις δράσεις του προγράμματος στις ανάγκες του κάθε ανθρώπου και όχι τον άνθρωπο σε προκαθορισμένες και πολλές φορές μακριά από τις ανάγκες του, δράσεις. Ταυτόχρονα χάρη στην εξατομικευμένη προσέγγιση είμαστε σε θέση να παρέχουμε υπηρεσίες υποστήριξης όχι μόνο σε ανθρώπους ιδιαίτερα επιβαρυμένους από το πρόβλημα της εξάρτησης, αλλά και σε ανθρώπους που ενώ έχουν προβλήματα κατάχρησης ψυχοτρόπων ουσιών διατηρούν ένα επίπεδο λειτουργικότητας και δεν προσεγγίζουν εύκολα ένα πρόγραμμα υποστήριξης, παρόλο που μπορεί να χρειάζονται μιας μορφής υποστήριξη.
- Η έμφαση στην ενεργό συμμετοχή των ίδιων ανθρώπων που προσέρχονται στο πρόγραμμα όχι μόνο στη διαδικασία υποστήριξης, αλλά και στο σχεδιασμό της, αφού το πλάνο της δράσης τους στο πρόγραμμα αποτελεί προϊόν συνδιαμόρφωσης με τους εργαζόμενους σε αυτό.
- Η έμφαση στη δόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης και η ελαχιστοποίηση των διαδικασιών ελέγχου, προκειμένου να δώσουμε τον απαραίτητο χρόνο να δομηθεί μια σχέση εμπιστοσύνης με τους ανθρώπους που έρχονται στο πρόγραμμα. Με αυτό τον τρόπο μειώνονται οι πιθανότητες να απομακρυνθούν από το πρόγραμμα σε μικρό χρόνο, λόγω άκαμπτων προκαθορισμένων διαδικασιών. Η εμπειρία δείχνει ότι όσο περισσότερο ένας άνθρωπος διατηρεί μια σχέση με ένα πλαίσιο υποστήριξης, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να πάρει ελπίδα και να πραγματοποιήσει ουσιαστική προσπάθεια.
- Η αξιοποίηση των πρακτικών αυτοβοήθειας/ αλληλοβοήθειας μεταξύ των ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης που συμμετέχουν στο πρόγραμμα και η έμφαση στις ανθρωποκεντρικές πρακτικές υποστήριξης εκ μέρους των ειδικών.
Με βάση όλα τα παραπάνω αυξάνονται οι πιθανότητες να επιτευχθεί η ενεργοποίηση και η ανάληψη της ευθύνης των άμεσα ενδιαφερομένων και να αναιρεθούν στην πράξη μια σειρά από τις αιτίες που τροφοδοτούν και συντηρούν την εξάρτηση.
Στα δύο χρόνια λειτουργίας του προγράμματος τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά, καθώς εκατοντάδες άνθρωποι από όλη τη Θεσσαλία έχουν προσέλθει σε αυτό. Από το πρόγραμμα έχουν λάβει υπηρεσίες 202 διαφορετικοί άνθρωποι με πρόβλημα εξάρτησης και 253 συγγενείς ή σύντροφοι ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης. Επίσης ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο αριθμός των ανθρώπων που έλαβαν υπηρεσίες, στο πλαίσιο των υπολοίπων δράσεων εκπαίδευσης, πρόληψης και προαγωγής των πρακτικών αυτοβοήθειας/ αλληλοβοήθειας σε άλλα ζητήματα υγείας. Αρκετοί άνθρωποι μέχρι σήμερα έχουν βελτιώσει τις ζωές τους και έχουν προχωρήσει και άλλοι συνεχίζουν την προσπάθεια.
Με την λειτουργία και του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Λάρισας αυξήθηκαν ακόμη περισσότερο οι δημόσιες προτάσεις απεξάρτησης, που διαθέτει, στην περιφέρεια Θεσσαλίας, ένας άνθρωπος με πρόβλημα εξάρτησης ή οι συγγενείς του προκειμένου να λάβουν βοήθεια. Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό καθώς όσο αυξάνονται οι δυνατότητες λήψης βοήθειας, τόσο αυξάνονται και οι πιθανότητες άνθρωποι που αντιμετωπίζουν ανάλογα προβλήματα να βρουν κατάλληλες για τους ίδιους απαντήσεις. Όταν μάλιστα αυτό λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο ενός δημόσιου και δωρεάν συστήματος παροχής βοήθειας, του οποίου η απεύθυνση είναι ευρύτατη και χωρίς αποκλεισμούς, τότε το όφελος είναι ακόμη πιο μεγάλο.
Κλείνοντας θέλουμε να σημειώσουμε το εξής: Παρόλο που το πρόβλημα της εξάρτησης αποτελεί ένα από τα πλέον δύσκολα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών δεν πρέπει να απαισιοδοξούμε. Η εμπειρία από την πράξη – με όλες τις δυσκολίες που υπάρχουν – μας επιτρέπει να αισιοδοξούμε γιατί γνωρίζουμε ότι παρόλο που δεν καταφέρνουν όλοι οι άνθρωποι να αντιμετωπίσουν με επιτυχία το πρόβλημα της εξάρτησης, όλοι οι άνθρωποι μπορούν να τα καταφέρουν. Χρειάζεται προσωπικός αγώνας και αλληλέγγυες πρακτικές.
Από τον Σωτήρη Λαϊνά
* Ο Σωτήρης Λαϊνάς, είναι ψυχολόγος, διδάκτορας Ψυχολογίας Α.Π.Θ., Συντονιστής Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας Α.Π.Θ.
