Ἡ σύναψη του γάμου γινόταν ἀπὸ ἀρχαιοτάτων χρόνων μὲ εἰδικὲς τελετουργίες. Μὲ εὐχές, ὕμνους καὶ θυσίες πρὸς τὶς γαμήλιες θεότητες, τὶς προστάτιδες τοῦ γάμου. Ἐξέφραζαν αὐτὲς οἱ τελετουργίες τὴν ἱερότητα τοῦ γεγονότος καὶ τὴ δέσμευση τῶν συζύγων μπροστά σ’ αυτές τις θεότητες τοῦ γάμου. Αὐτὴ ἡ ἱερότητα ἦταν ὁ συνδετικὸς δεσμὸς τοῦ γάμου καὶ τῆς οἰκογένειας. Και συντελοῦσε στὴν ἀφοσίωση τῶν συζύγων μεταξύ τους. Ἀναφέρεται στην προχριστιανική εποχή ὑπέροχο παράδειγμα συζυγικής αφοσίωσης. Ρωμαία γυναίκα, ποὺ ὁ σύζυγός της εἶχε καταδικασθεῖ σὲ θάνατο, τὴν ὥρα ἐκτέλεσης τῆς θανατικῆς του ποινῆς, στάθηκε ἀπέναντί του καὶ βυθίζοντας ξίφος στὸ στῆθος της τὸν ἐνίσχυε κραυγάζοντας: βλέπεις, δὲν πονῶ!
Αὐτὸ βέβαια δὲν σημαίνει ὅτι στὶς ἀρχαῖες κοινωνίες δὲν ὑπῆρχε ἔκλυση ἠθῶν. Ἡ πορνεία καὶ ἡ μοιχεία ἦταν τότε συνήθη φαινόμενα. Καὶ ἐπιτρεπόταν ἡ πολυγαμία. Ἡ συνοίκηση δηλαδή τοῦ ἄνδρα μὲ ἐκτὸς τοῦ γάμου γυναῖκες. Τόσο στὸν ἑλληνορωμαϊκὸ κόσμο, ποὺ ἦταν ὁ πιὸ προηγμένος, όσο και στὸν ἑβραϊκὸ κόσμο, ποὺ τονιζόταν ἰδιαίτερα ἡ ἱερότητα τοῦ γάμου. Επιτρεπόταν στὸ σύζυγο νὰ παίρνει καὶ δεύτερη γυναῖκα, ἂν ἡ πρώτη του ἦταν στεῖρα, προκειμένου νὰ ὰποκτήσει τέκνα. Ἡ τεκνογονία εθεωρεῖτο εὐλογία Θεοῦ. Ήταν συνδεδεμένη μὲ τὴν ἐκπλήρωση τῆς ὑπόσχεσης τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν ἐρχομὸ τοῦ Μεσσία.
Τὸν ἠθικοκοινωνικὸ καὶ θρησκευτικὸ χαρακτήρα ποὺ εἶχε ὁ γάμος στὸ ρωμαϊκὸ κόσμο φανερώνει ὁ ὁρισμὸς τοῦ γάμου ἀπὸ τὸν Ρωμαῖο νομοδιδάσκαλο Μοδεστῖνο (3ος μ.Χ. αἰ.): «Γάμος ἐστὶν ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνάφεια, συγκλήρωσις τοῦ βίου διά παντός, θείου τε καὶ ἀνθρωπίνου δικαίου κοινωνία …».
Ἡ μονογαμία καθιερώνεται στὴν Παλαιά Διαθήκη μὲ τὰ λόγια τοῦ Ἀδὰμ «Ἕνεκεν τούτου καταλείψει ἄνθρωπος τὸν πατέρα αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα καὶ προσκολληθήσεται πρὸς τὴν γυναῖκα αὐτοῦ καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν» (Γέν. 2,24). Στηρίζεται δὲ καὶ διασφαλίζεται ὁ θεσμὸς τοῦ γάμου στὴν Παλαιὰ Διαθήκη μὲ τὶς ἐντολὲς τοῦ Δεκαλόγου «οὐ μοιχεύσεις» κ.ἄ.
Προετοιμασία τοῦ ἑβραϊκοῦ κόσμου νὰ δεχθεῖ τὴν περὶ γάμου διδασκαλία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀποτελεῖ ὁ γάμος τοῦ Τωβία καὶ τῆς Σάρρας. Ο γάμος – πρότυπο. Η ἰδανικὴ ἕνωση τῶν συζύγων, ἡ ὁποία ἔχει ὡς βάση καὶ θεμέλιό της τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ.
Ὑψηλότερο νόημα δίνει στὸ γάμο ὁ Ἰησοῦς Χριστὸς στὴν Καινὴ Διαθήκη. Νομοθετεῖ τὴ μονογαμία καὶ ορίζει τὸ γάμο ἀδιάλυτο μὲ τὴν κατηγορηματικὴ προσταγή του: «ὃ οὖν ὁ Θεὸς συνέζευξεν, ἄνθρωπος μὴ χωριζέτω» (Μαρκ. 10,9). Δὲν δέχεται κανένα λόγο διαζυγίου ο Θεάνθρωπος Κύριος, πλὴν τῆς συζυγικῆς ἀπιστίας. Γιατί αυτή μαρτυρεῖ ἔλλειψη ἀγάπης. Τῆς βασικῆς προϋπόθεσης γιὰ τὴ σύναψη γάμου. Καὶ αποτελεί προσβολὴ τοῦ θείου νόμου καὶ τοῦ σχεδίου τοῦ Θεοῦ.
Τὴν ἀξία ποὺ δίνει ὁ Χριστὸς στὸ γάμο τονίζει καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐγκαινιάζει τὶς θαυματουργίες Του μὲ τὸ θαῦμα στὸ γάμο τῆς Κανά. Παρομοιάζει δε τὴ χαρμοσύνη τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ μὲ ἐκείνην τοῦ δείπνου τοῦ γάμου. Και το θεανθρώπινο πρόσωπό Του τὸ ὀνομάζει Νυμφίο τῆς Ἐκκλησίας.
Ὁ ἀπόστολος Παῦλος, τὸ «στόμα Χριστοῦ», ἀναφερόμενος στὸ γάμο, τὸν ὀνομάζει «μυστήριον μέγα», το οποίο ἀνάγει τὴν ἀρχή του στὸ Χριστὸ καὶ τὴν Ἐκκλησία. Οἱ σύζυγοι, λέει, ἑνώνονται «εἰς σάρκα μίαν». Ἀποτελοῦν ἕνα σῶμα, ὅπως καὶ ὁ Χριστὸς ἀποτελεῖ ἕνα σῶμα μὲ τὴν Ἐκκλησία.
Στὸ χῶρο τῆς Ἐκκλησίας λοιπὸν ὁ γάμος δεν εἶναι απλώς σύνδεση και συνάφεια ανδρός και γυναικός αλλά μυστήριο. Μυστήριο ἀγάπης. Ἡ ἕνωση τοῦ ἀνδρογύνου εἶναι μυστηριακή. Την εἰκονίζει ὴ μυστηριακὴ ἕνωση τοῦ Χριστοῦ μὲ τὴν Ἐκκλησία. Και οἱ σχέσεις τῶν συζύγων μεταξύ τους στηρίζονται στὸν ἀμοιβαῖο σεβασμό.
Ὁ χριστιανικὸς λοιπὸν γάμος δὲν εἶναι ἕνα γεγονὸς κοσμικό, κοινωνικό. Εἶναι κυρίως πνευματικό. Εἶναι ἡ ἐνώπιον Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων ομολογία τοῦ ἄνδρα καὶ τῆς γυναίκας νὰ ἑνώσουν τὴ ζωή τους γιὰ πάντα. Καὶ ἡ ἱερολογία καὶ καθιέρωσή του γάμου ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία δεν ἀποβλέπει απλώς στὴ φυσικὴ ἕνωσή τους αλλά καὶ στὴ σύνδεση τῶν ψυχῶν τους μὲ τὸ Θεό. Ὁ Θεὸς εἶναι ὁ τρίτος παράγοντας, ποὺ παρεμβάλλεται ὡς ἑνοποιὸς κρίκος μεταξύ τους. Αυτός τοὺς συνδέει ἀρρήκτως καὶ τοὺς στηρίζει καὶ τους δυναμώνει στὸ ταξίδι τῆς ζωῆς, ποὺ δὲν εἶναι πάντα ἀνθόσπαρτο. Ἔχει τὶς δυσκολίες καὶ τὶς κακοτοπιές του. Τὶς θύελλες καὶ καταιγίδες, ποὺ ἀπειλοῦν νὰ σπάσουν τοὺς κρίκους τοῦ γάμου καὶ νὰ τὸν μεταβάλουν ἀπὸ λιμάνι σὲ ναυάγιο.
Αὐτή, δυστυχῶς, τὴν τραγικότητα βιώνουμε σήμερα. Ὁ γάμος καὶ ἡ οἰκογένεια διέρχονται, πρωτοφανὴ κρίση. Συνέβαλαν σ’ αὐτὴ την κρίση οἱ νέες, οι «προοδευτικὲς» ἰδέες γιὰ τὴ ζωή. Καὶ ἰδίως οἱ ἐσφαλμένες ἀντιλήψεις γιὰ τὸν ἔρωτα καὶ τὴν ἀγάπη τῆς πανσεξουαλικῆς ἐποχῆς μας. Δὲν διακρίνεται ἡ ἀγάπη, ποὺ εἶναι θυσιαστική και ανιδιοτελής, ἀπὸ τὸν ἔρωτα ποὺ εἶναι ἰδιοτελὴς καὶ ἐγωπαθής. Ἔτσι φθάσαμε στὸ σημεῖο νὰ ὑποστηρίζεται ἡ ἄποψη ὅτι ἕνας καλὸς γάμος διαρκεῖ τὸ πολὺ πέντε χρόνια. Μετὰ δὲν ἔχει νόημα, ἀφοῦ «ἐξατμίζεται» ἡ ἀγάπη τῶν συζύγων.
Ἡ γενικότερη κρίση τῆς ἐποχῆς μας καὶ ἰδίως ἡ προσπάθεια ἀποϊεροποίησης τῆς ζωῆς ἔφεραν τὴ μεγάλη κρίση καὶ στὸ γάμο καὶ στὴν οἰκογένεια μὲ τὸ λεγόμενο αὐτόματο διαζύγιο, τὰ σύμφωνα συμβίωσης, ἀκόμη καὶ ὁμοφύλων κ. ἄ. Κάθε τόσο γινόμαστε μάρτυρες μιᾶς λυσσαλέας ἐπίθεσης πρὸς κάθε τι τὸ παραδοσιακό, τὸ Ἑλληνορθόδοξο. Νὰ φύγει ὁ Θεὸς ἀπὸ τὴ ζωή μας. Ὄχι ἱερέας μεταξύ μας. Νὰ ἀλλάξουμε τὸν πνευματικὸ χαρακτήρα καὶ προσανατολισμὸ τοῦ Ἔθνους.
Εὐλόγως διερωτᾶται κάθε νουνεχὴς καὶ ἐχέφρων: Ποῦ πᾶμε; Πότε θὰ ξυπνήσουμε ἀπὸ τὸν πνευματικό μας λήθαργο; Πότε θὰ ἐννοήσουμε ὅτι ὁ γάμος, ποὺ εὐλογεῖται ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, ξεπερνάει τὰ ὅρια τοῦ πολιτικοῦ καὶ τῆς συμβολαιογραφικῆς πράξης; Πότε θὰ ἀντιληφθοῦμε τὴν ἀξία τοῦ ἱεροῦ στη ζωή μας. Μάλιστα δε στὴ συνοχὴ του γάμου και τῆς οἰκογένειας καὶ ευρύτερα τῆς κοινωνίας; Πότε θὰ ἐνστερνισθοῦμε τὶς πολύτιμες ὑποθῆκες τῶν μακαρίων προγόνων μας, ποὺ ἀνέστησαν μέσα ἀπὸ τὸν καπνὸ καὶ τὰ αἵματα τὸ μαρτυρικό μας ἔθνος, ὅπως αὐτὴ τοῦ ἀειμνήστου Στρατηγοῦ Μακρυγιάννη πως «Χωρὶς ἀρετὴ καὶ πόνο εἰς τὴν πατρίδα καὶ πίστη εἰς τὴν θρησκεία τους τὰ ἔθνη δὲν ὑπάρχουν»;
Εἶναι ἐπιτακτικὴ ἀνάγκη, νὰ ἀναθεωρήσουμε τὴν πορεία μας ὡς ἄτομα καὶ ὡς ἔθνος, ἂν δὲν θέλουμε νὰ διαλυθοῦμε. Νὰ σβήσουμε ἀπὸ τὸ χάρτη τῆς ἱστορίας. Δὲν θὰ μᾶς σώσει κανεὶς, ἂν δὲν τὸ θελήσουμε οι ίδιοι. Ἂν δὲν ἐγκαταλείψουμε τὸν ὀλισθηρὸ δρόμο ποὺ ἀκολουθοῦμε. Δὲν θὰ μᾶς σώσει η απόχαλίνωση των ηθών και η ηθική ασυδοσία, αλλά η ηθική αυστηρότητα. Δεν θα μας σώσουν οἱ ξένοι. Μὴν περιμένουμε νὰ εἶναι αὐτοὶ περισσότερο φιλέλληνες ἀπὸ ἐμᾶς. Οὔτε ὁ Θεὸς θὰ μᾶς σώσει, ἂν δὲν μετανοήσουμε. Ἂν δὲν προτάξουμε τὴν ἀξία τοῦ νόμου Του στη ζωή μας.
Τοῦ Βασιλείου Χ. Στεργιούλη, Θεολόγου
