Τον πρώτο καιρό στη φυλακή, άκουγε φυλακισμένους να συνομιλούν για τα ναρκωτικά, σε μία άλλη διάλεκτο μεν, αλλά οι συζητήσεις τους δεν απείχαν πολύ από αυτά που διδάσκονται στο πρώτο έτος μίας σχολής διοίκησης επιχειρήσεων (εδαφική επέκταση, διαφημιστικά κίνητρα, δωρεάν δείγματα στους πρώτους πελάτες κ.α).
Όταν κάποιοι ξεπεράσουν αυτή την «κρίση» και αποφυλακισθούν (και δεν αναφέρομαι σε αυτούς που τους περιμένουν εκατομμύρια), αρχίζουν από το μηδέν, χωρίς δουλειά, εκτός «τόπου και χρόνου», με μία κακή φήμη να τους ακολουθεί και πολύ λίγα χρήματα, με πολύ μικρές πιθανότητες να ανακάμψουν.
Δυστυχώς δεν υπάρχουν προγράμματα επανένταξης, αυτό είναι γνωστό, δεν υπάρχουν όμως ούτε προγράμματα για να τους διδάξουν πώς να διοχετεύσουν όλο αυτό το ταλέντο τους προς μία νόμιμη επιχειρηματικότητα (πχ σύνταξη ενός επιχειρηματικού πλάνου), ώστε βγαίνοντας από εκεί να μπορέσουν να ιδρύσουν τη δική τους επιχείρηση (μιας και η απασχόληση των αποφυλακισμένων έχει πολύ μικρά ποσοστά παγκοσμίως, και ακόμα χειρότερα, το 65% εγκληματεί και πάλι εντός πέντε χρόνων από την αποφυλάκιση τους).
Οι έρευνες επίσης δείχνουν πως η συντριπτική πλειοψηφία παιδιών που έχουν γονέα στην φυλακή, καταλήγουν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους και αυτά φυλακισμένα.
Στην Αμερική τα τελευταία χρόνια καθιερώνεται το πρόγραμμα PEP, που κάποιοι το χαρακτηρίζουν «πρόγραμμα μεταμόρφωσης», μιας και αναλαμβάνει να συνδέσει επιτυχημένους επιχειρηματίες ως μέντορες, με ιδρυματισμένους, ώστε να αξιοποιήσουν ορθώς τις καλύτερες δεξιότητες τους. Εκτός από τις ζωές των κρατουμένων, μεταμορφώνουν τις φυλακές σε εκκολαπτήρια επιχειρήσεων.
Μην ξεχνάμε, πως ο σημαντικότερος πόρος στις επιχειρήσεις είναι ο χρόνος που αφιερώνουν οι εργαζόμενοι, αλλά σχεδόν ποτέ αυτός δεν είναι αρκετός για τις ανάγκες του οργανισμού. Αντιθέτως, τι είναι αυτό που έχουν οι κρατούμενοι μίας φυλακής άφθονο; Σωστά, έχουν χρόνο, τον οποίο αν τον εκμεταλλευθούν σωστά, θα είναι καλό για τους ίδιους, για την κοινωνία, και ίσως για κάποιες επιχειρήσεις.
Στο Χιούστον μόνο, το πρόγραμμα έχει βοηθήσει 1400 φυλακισμένους, εκ των οποίων το 100% (!) βρήκε δουλειά εντός τριών μηνών από την αποφυλάκιση τους. Ελπίζω του χρόνου να υπάρχουν περισσότερα στατιστικά στοιχεία για τους απόφοιτους του προγράμματος, οι οποίοι φαίνεται πως με το να γίνονται καλύτεροι επιχειρηματίες, καταλήγουν καλύτεροι άνθρωποι και οικογενειάρχες.
Δεν γνωρίζω πολλά παρόμοια προγράμματα στην Ελλάδα, μα ξέρω πως το κατάστημα κράτησης των Γρεβενών κάνει πολύ ενθαρρυντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση τον τελευταίο καιρό. Ως συμμετέχοντας σε κάποιες ενημερωτικές δράσεις, διαπίστωσα προς μεγάλη μου έκπληξη, πως οι έγκλειστοι έχουν βαθύ επιστημονικό υπόβαθρο και μεγάλη επαγγελματική εμπειρία, αλλά βρίθουν επίσης από όρεξη να επενδύσουν στον εαυτό τους και να μάθουν για νέες μορφές επιχειρηματικότητας (όσο είναι ακόμα έγκλειστοι) αφού αντιλαμβάνονται πως αυτό θα τους βάλει στον σωστό δρόμο.
Παρομοίως, η ελληνική κοινωνία (αν όχι η παγκόσμια), μαθαίνει να τα βγάζει πέρα με πολύ λίγα, ακριβώς όπως οι τρόφιμοι μίας φυλακής, και φαίνεται πως δεν υπάρχουν προγράμματα επανένταξης και ομαλής επιστροφής στην οικονομική ευημερία, άπαξ και βγούμε από την κρίση.
Μεγάλο μέρος εργαζόμενων, πολύ συχνά εκστομίζουν την φράση «Τι θα κάνω στο μέλλον; Πάντα εκεί θα δουλεύω; Δεν μου ταιριάζει». Δεν συμβιβάζονται με την λογική «αφού υπάρχει δουλειά, να λες και ευχαριστώ» αλλά θέλουν να κοιτάνε σε ποιο μακρινό ορίζοντα, κάτι όμως που δεν τους επιτρέπεται λόγω των γνωστών συνθηκών. Μέσα σε όλα αυτά όμως, υπάρχει μία ολική έλλειψη κατεύθυνσης και ουσιώδους καθοδήγησης ουσιώδους, όχι τυπικής. Τα προγράμματα εκπαίδευσης ανέργων κατάντησαν εμπόριο κουπονιών για 300 ευρώ, ενώ η μετεκπαίδευση εργαζομένων, έγινε ευκαιρία για να ξεφεύγουν από τη δουλειά κλπ.
Καταλήγω πως υπάρχει μεγάλο ταλέντο και επινοητικότητα εκεί έξω που δεν ξέρει προς τα πού να προσανατολιστεί. Ας παραδεχτούμε πως φταίξαμε για την κρίση, αλλά είναι στατιστικά ποιο πιθανό να προβούμε στα ίδια (και χειρότερα) λάθη, εάν κατά την διάρκεια της «τιμωρίας» μας δεν βάλουμε μυαλό, και δεν εκπαιδευτούμε να πράττουμε νόμιμα.
Η επιχειρηματική επανένταξη, δεν θα έρθει ξαφνικά επειδή τελείωσε η ποινή μας μόνο. Θα χρειαστεί ένας επίπονος, αλλά ωφέλιμος, «σωφρονισμός» βασισμένος στη σκληρή δουλειά.
Του Γιάννη Γιαλαμά
* Ο κ. Γιάννης Γιαλαμάς είναι εκπαιδευτής ενηλίκων
