Η άμβλυνση των τάσεων του ευρωσκεπτικισμού στις εκλογικές αναμετρήσεις που προηγήθηκαν σε διάφορες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν το προανάκρουσμα για την ενδυνάμωσή της. Οι Ευρωπαίοι πολίτες αρχίζουν να αφυπνίζονται και στις χώρες του παλαιού ανατολικού μπλοκ, όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία, και να αποκηρύσσουν σιγά-σιγά τις ορθότητες του έθνους-κράτους, που προβάλλουν σχεδόν ιδεοληπτικά αυταρχικές ηγεσίες. Αυτό αποδεικνύουν οι τελευταίες πολυπληθείς διαδηλώσεις στην Πολωνία με τις οποίες οι πολίτες επιχειρούν να ακυρώσουν την απροκάλυπτη παρέμβαση του κράτους στη δικαιοσύνη, που μεταφράζεται σε διορισμούς από την ίδια την κυβέρνηση των δικαστικών λειτουργών. Πρόκειται για χειραγώγηση της δικαιοσύνης, μη προσήκουσα στους Ευρωπαϊκούς Θεσμούς, ανάλογη με την απόπειρα της κυβέρνησης του γνωστού Όρμπαν στην Ουγγαρία, ο οποίος στις αρχές του καλοκαιριού επιχείρησε την κατάργηση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) συναντώντας ανάλογες με την Πολωνία αντιδράσεις από τους πολίτες. Ανεξάρτητα από το αν οι εκδηλώσεις των πολιτών στην Πολωνία και την Ουγγαρία θα φέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, η ύπαρξη αρκετά ισχυρών φιλοευρωπαϊκών φωνών στις δύο αυτές χώρες συνιστά από μόνη της ενθαρρυντικό στοιχείο. Ήδη, στην Πολωνία, ο πρόεδρος Αντρέι Ντούντα ανακοίνωσε την πρόθεσή του να ασκήσει βέτο κατά δύο εκ των τριών νομοσχεδίων που αφορούν στην αναμόρφωση του δικαστικού συστήματος της χώρας. Το παράδειγμα των δύο αυτών χωρών φαίνεται να εκπέμπει ισχυρό μήνυμα για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς δεν θα πρέπει να λησμονηθεί ότι για σημαντικό χρονικό διάστημα έπαιξαν τον ρόλο του δορυφόρου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, που με μεγάλη ικανοποίηση θα τις επιφύλασσε ο Ντόναλντ Τραμπ και στο μέλλον. Από την άλλη πλευρά, οι διαπραγματεύσεις των Βρετανών με την Ευρωπαϊκή Ένωση για το Brexit είναι δύσκολες, και σε συνάρτηση με το αποτέλεσμα των τελευταίων εκλογών στη Μεγάλη Βρετανία μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι οι πολίτες σε κάποιον βαθμό εμφανίζονται μεταμελημένοι για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του περυσινού Ιουνίου. Όλα τα παραπάνω αποτελούν σημάδια ότι κάτι αλλάζει στην Ευρώπη σε σχέση με τις νοοτροπίες και τις αντιλήψεις των ίδιων των Ευρωπαίων πολιτών. Αρκετοί άλλωστε κατά το πρόσφατο παρελθόν είχαν σοβαρούς λόγους να αποστρέφονται την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κι αυτό γιατί θεωρούσαν ότι μια γραφειοκρατική ελίτ κινεί τα νήματα της ενοποίησης και της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχοντας απεμπολήσει σε τις αρχές της ανθρώπινης αλληλεγγύης και αξιοπρέπειας. Επίσης, Ευρωπαϊκοί θεσμοί, ισχυρού θεωρητικά κύρους και συμβολισμού, όπως το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, υποτιμώντο στη συνείδηση των πολιτών, προς όφελος των εθνικών κοινοβουλίων και πολιτικών. Η δυσπιστία των Ευρωπαίων πιθανόν να είναι δικαιολογημένη και για κάποια από τα πρόσωπα που κατέχουν σήμερα επιτελικές θέσεις και σχεδιάζουν το μέλλον της Ενωμένης Ευρώπης. Χωρίς διάθεση για γενικεύσεις και άκριτους αφορισμούς, προφανώς προκάλεσε το κοινό αίσθημα του μέσου Ευρωπαίου πολίτη η μεταπήδηση του τέως προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, μετά την ολοκλήρωση της δεύτερης θητείας του, στη μισητή Goldman Sachs, τον τραπεζικό κολοσσό που στη διάρκεια της κρίσης διέλυσε τις ζωές πολλών Ευρωπαίων. Στην περίπτωση, πάντως, του Μπαρόζο, η Ευρώπη έδειξε ότι διαθέτει ακόμη «υγιή» αντανακλαστικά, καθώς αμέσως εγέρθηκαν ισχυρές αντιδράσεις ακόμη και μέσα στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η Ενωμένη Ευρώπη, λοιπόν, σε επίπεδο θεσμών και ιθυνόντων, έχοντας συνέλθει για τα καλά από το σοκ του Brexit και προσπεράσει με απόλυτη επιτυχία τον αρχικά διαφαινόμενο «σκόπελο» κυρίως των γαλλικών εκλογών, είναι ανάγκη να προβεί σε αυτοκριτική, ώστε με τις κατάλληλες αλλαγές να διαμορφώσει μια νέα ευρωπαϊκή ταυτότητα στους πολίτες της. Αυτήν τη φορά φαίνεται να τους έχει με το μέρος της. Αναφορικά με τους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις μεταρρυθμίσεις που επιβάλλεται να γίνουν ώστε να τους καταστήσουν αξιόπιστους, πρότυπο μπορεί να αποτελέσει η θέση και η λειτουργία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Βασικός φορέας του νέου διεθνισμού που επιχειρεί να προβάλλει η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει περιβληθεί με αξιοσημείωτο κύρος, καθώς οι αποφάσεις του είναι δεσμευτικές για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες, ενώ εκκινεί από την αρχή ότι το ευρωπαϊκό δίκαιο είναι υπεράνω του εθνικού. Ο ρόλος των νέων της Ευρώπης σε αυτήν τη διαδικασία αναμόρφωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι σημαντικός. Πρόκειται για πολίτες που έχουν αποδράσει από τα στενά όρια του έθνους-κράτους και τα εθνικά στερεότυπα που το συνοδεύουν, έχουν υιοθετήσει τη νοοτροπία και οπτική του κοσμοπολίτη και κυρίως κατανοούν ότι οι παγκόσμιες συνθήκες επιβάλλουν την ισχυροποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης προοιωνίζεται θετικό, εάν αναλογιστεί κανείς ότι η νέα γενιά θα αναλάβει σε μερικά χρόνια τα ηνία στα κράτη-μέλη της εκτοπίζοντας αναχρονιστικές ηγεσίες, που σε αρκετές περιπτώσεις έχουν ανασυρθεί από το σκοτάδι του ευρωπαϊκού Μεσοπολέμου.
Από τον Βασίλη Πλατή, φιλόλογο - δρ. Ιστορίας Α.Π.Θ.
