Κλινικά, χαρακτηρίζεται από πολύ μεγάλη αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος, η οποία συνήθως υπερβαίνει τους 40°C και συνοδεύεται από θερμό και ξηρό δέρμα, καθώς και από διαταραχές του κεντρικού νευρικού συστήματος. Οι θάνατοι από θερμοπληξία εξακολουθούν δυστυχώς να είναι συχνοί στην εποχή μας, σε περιόδους καύσωνα, τους καλοκαιρινούς μήνες, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών και της υγρασίας της ατμόσφαιρας. Ιστορικές περιγραφές θερμοπληξίας έχουν καταγραφεί πριν από 2000 χρόνια. Έτσι, είναι γνωστό ότι το 24 π.Χ. καταστράφηκε ολοκληρωτικά ο Ρωμαϊκός στρατός στην Αραβία από «θερμή νόσο». Η έντονη φυσική άσκηση, όπως π.χ. η συμμετοχή σε έντονες προπονήσεις αθλητών διαφόρων αθλημάτων, καθώς και η συμμετοχή σε μαραθώνιους δρόμους, μπορεί επίσης να προκαλέσει διάφορες εκδηλώσεις θερμοπληξίας ακόμη και σε εύκρατα κλίματα. Κλινική εικόνα: Η θερμοπληξία διακρίνεται σε δύο κατηγορίες: την κλασική θερμοπληξία, που εμφανίζεται στις μεγαλύτερες ηλικίες και μπορεί να προσλάβει επιδημικές διαστάσεις και τη θερμοπληξία μετά από άσκηση, που παρατηρείται σε νέους και αφορά μεμονωμένες περιπτώσεις. Στα συνήθη συμπτώματα της θερμοπληξίας περιλαμβάνονται: η ναυτία, οι έμετοι, η εξάντληση , η κεφαλαλγία, οι μυϊκές «κράμπες», η συγχυτική κατάσταση και η ζάλη Τα τρία κυρίαρχα κλινικά «σημεία» της κλασικής θερμοπληξίας είναι: η υπερθερμία (ορθική θερμοκρασία >40°), η ανιδρωσία και η βλάβη του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ). Επιπλοκές: Σε κάθε περίπτωση θερμοπληξίας, όλα σχεδόν τα οργανικά συστήματα υφίστανται λειτουργικές ή δομικές διαταραχές, οι οποίες προκαλούν έντονη κυτταρική βλάβη. 1) Καρδιαγγειακό σύστημα: Παρατηρούνται συμπτώματα δύσπνοιας ή στηθάγχης, σε ασθενείς που έχουν εκτεθεί σε θερμό και υγρό περιβάλλον και οι οποίοι έχουν ιστορικό αντιρροπούμενης συμφορητικής καρδιακής ανεπάρκειας ή στεφανιαίας νόσου. Αυτοί οι ασθενείς εύλογα δεν μπορούν να αυξήσουν την καρδιακή παροχή, ώστε να διευκολύνουν τη θερμορρύθμιση. Οι κίνδυνοι εμφράγματος του μυοκαρδίου στη διάρκεια της θερμοπληξίας είναι μεγαλύτεροι στους ασθενείς, που πάσχουν από στεφανιαία νόσο. 2) Μυϊκό και ουροποιητικό σύστημα:. Η οξεία ραβδομυόλυση με τις εκδηλώσεις της είναι μια σοβαρή επιπλοκή της θερμοπληξίας μετά από άσκηση, καθώς και των υπερθερμικών καταστάσεων, που συνοδεύονται από τρομώδες παραλήρημα. Η κλασική θερμοπληξία συχνά συνοδεύεται από αύξηση της CPK, που μερικές φορές οδηγεί στην εμφάνιση οξείας νεφρικής ανεπάρκειας (ΟΝΑ) και υπερκαλιαιμίας. Η ΟΝΑ είναι μια από τις πιο οδυνηρές επιπλοκές της θερμοπληξίας μετά από άσκηση. Ο μυϊκός τραυματισμός, λόγω της έντονης άσκησης, προκαλεί μυοσφαιρινουρία, υπερουριχαιμία και απέκκριση μεγάλων ποσοτήτων ουρικού οξέος σε πυκνά όξινα ούρα, που μπορούν να ευνοήσουν τη νεφροπάθεια από ουρικό οξύ. 3) Κεντρικό νευρικό σύστημα: Τα θύματα διακομίζονται στο Νοσοκομείο είτε σε κωματώδη κατάσταση είτε με σοβαρές διαταραχές προσανατολισμού. Οι κόρες συνήθως δεν αντιδρούν στο φως ή βρίσκονται σε μυδρίαση, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει μη αναστρέψιμη εγκεφαλική βλάβη, αφού οι παραπάνω παθολογικές εκδηλώσεις αποκαθίστανται με την υποχώρηση της αυξημένης θερμοκρασίας του οργανισμού. Η αυχενική δυσκαμψία, που συνήθως υπάρχει, μπορεί να προκαλέσει σύγχυση.( Δ. Δ. από την υπεραχνοειδή αιμορραγία ή την μηνιγγίτιδα ). 4) Αιμοποιητικό σύστημα: Η διάχυτη ενδαγγειακή πήξη ( ΔΕΠ ), η οποία χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση θρομβοπενίας, την αυξημένη συγκέντρωση προϊόντων αποδομής του ινώδους ( FDP ) και την υποϊνωδογοναιμία, αποτελεί την κυριότερη αιτία θανάτου, λόγω απότομης αιμορραγίας στη φάση ανάρρωσης του θερμόπληκτου ατόμου. 5) Πεπτικό σύστημα: Διάρροια και εμετοί εμφανίζονται συχνά στη διάρκεια ή πριν από την εκδήλωση της θερμοπληξίας. Αιμορραγία του ανώτερου πεπτικού πρέπει να αναμένεται, παρόμοια με αυτήν του συνδρόμου Mallory-Weiss ή της διαβρωτικής αιμορραγικής γαστρίτιδας. 6) Αναπνευστικό σύστημα: Η υπερθερμία διεγείρει το κέντρο της αναπνοής με επακόλουθο τον υπεραερισμό. Εκδηλώσεις εκ των πνευμόνων δυνατόν να προκύψουν ( αιμόπτυση, πνευμονική εμβολή, καρδιογενές πνευμονικό οίδημα ) και είναι συχνότερες στους ηλικιωμένους. 7) Δέρμα και ιδρωτοποιοί αδένες: Συχνή είναι η εμφάνιση πετεχειών και εκχυμώσεων. Μερικοί επιζώντες παρουσιάζουν υπολειμματική λειτουργία των ιδρωτοποιών αδένων, με αποτέλεσμα αυξημένο κίνδυνο νέας θερμοπληξίας. 8) Ηλεκτρολύτες και οξεοβασική ισορροπία: Οι διαταραχές ηλεκτρολυτών στη θερμοπληξία, μπορεί να είναι απότομες και απειλητικές για τη ζωή. Υπερκαλιαιμία εμφανίζεται συνήθως σε συνδυασμό με ραβδομυόλυση, ΟΝΑ και μεταβολική οξέωση. Στους ασθενείς με κλασική θερμοπληξία υπάρχει συχνά υποκαλιαιμία, ιδιαίτερα σ’ αυτούς, που λαμβάνουν θειαζιδικά διουρητικά, καθώς και υπερνατριαιμία και υπασβεστιαιμία, χωρίς όμως συχνές εκδηλώσεις τετανίας. Διαφορική διάγνωση: Η θερμοπληξία πρέπει να διαφοροδιαγνώσκεται από: το κακόηθες νευροληπτικό σύνδρομο, τη μηνιγγίτιδα, τη σηψαιμία, το τρομώδες παραλήρημα (delirium tremens), την ενδοκρανιακή αιμορραγία και τη φαρμακευτική δηλητηρίαση. Θεραπευτική αντιμετώπιση: Η επιβίωση των θυμάτων εξαρτάται από την ταχεία διάγνωση της θερμοπληξίας και την οργάνωση ενός συστήματος άμεσης ιατρικής φροντίδας, το οποίο αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των περίπλοκων προβλημάτων, που εμφανίζονται στην οξεία φάση ή στη φάση ανάρρωσης. Επίσης, προϋπόθεση επιτυχίας είναι η δυνατότητα διάθεσης καλώς κλιματιζόμενων χώρων, οι οποίοι να διαθέτουν τον εξοπλισμό, που είναι απαραίτητος για την ανάνηψη των θερμόπληκτων ατόμων. α) Γενικά μέτρα: Κατά τη μεταφορά των ασθενών στο Νοσοκομείο πρέπει να εφαρμόζονται τα ακόλουθα: 1). προστασία της αεροφόρου οδού. Διασωλήνωση από κατάλληλο προσωπικό, αν κριθεί αναγκαίο. 2) τοποθέτηση φλεβικών «γραμμών» για ενυδάτωση ή χρήση ανάνηψης, 3) παρακολούθηση της ορθικής θερμοκρασίας, 4) αφαίρεση του ρουχισμού και βρέξιμο του ασθενούς. Ο κλιματισμός του ασθενοφόρου πρέπει να είναι σε πλήρη λειτουργία, να υπάρχουν δε και παγοκύστες διαθέσιμες. β) Ειδικά μέτρα: 1) Προσπάθεια μείωσης της θερμοκρασίας του σώματος έως τους 38,5ο C με την εφαρμογή παγόλουτρων, τα οποία αποτελούν την ταχύτερη μέθοδο απώλειας θερμότητας. 2) Εκτίμηση του ασθενούς για υποκείμενη νόσο ή προηγηθείσα θεραπεία, η οποία επιτάχυνε την εκδήλωση της θερμοπληξίας. 3) Σε περίπτωση εκδήλωσης σπασμών, η ενδοφλέβια χορήγηση ελάσσονων ηρεμιστικών (διαζεπάμη ή μινταζολάμη ) και αντιεπιληπτικών είναι αποτελεσματική. 4) Παρακολούθηση της θερμοκρασίας του ορθού τουλάχιστον για 24 ώρες από την έναρξη της ελάττωσης της θερμοκρασίας, αφού μπορεί να εμφανιστεί επικίνδυνη υποθερμία, αν η προσπάθεια ψύξης είναι ιδιαίτερα επιθετική. 5) Ενδοφλέβια χορήγηση υγρών χαμηλής θερμοκρασίας ( 20 - 25ο C ). 6) Διενέργεια, απαραιτήτως, πλήρους εργαστηριακού ελέγχου ( κυρίως των ηλεκτρολυτών, των παραμέτρων της ηπατικής και νεφρικής λειτουργίας, των αερίων αίματος και των εξετάσεων του πηκτικού μηχανισμού ) 7) Συνεχής ηλεκτροκαρδιογραφικός έλεγχος ( δυνατόν να προκύψουν διαταραχές επαναπόλωσης, έκτακτες κοιλιακές συστολές και κολπικές ταχυαρρυθμίες ) Πρόληψη: Στα γενικά μέτρα πρόληψης περιλαμβάνονται: 1) η ένδυση με ελαφρά, ευρύχωρα και ανοιχτόχρωμα ρούχα, καθώς και η χρήση καπέλου, 2) η βρώση ελαφρών και καλά αλατισμένων τροφών, καθώς και αρκετών φρούτων, 3) η λήψη άφθονων δροσερών υγρών, καθώς και η δημιουργία ρευμάτων αέρα με φυσικά ( άνοιγμα παραθύρων ) ή τεχνητά μέσα ( ανεμιστήρας, κλιματιστικά ), 4) η αποφυγή: της σωματικής καταπόνησης κάτω από υψηλές θερμοκρασίες, της άσκοπης και υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο τις μεσημβρινές ώρες και της λήψης οινοπνευματωδών ποτών, ενώ επιβάλλονται τα συχνά μπάνια με δροσερό νερό. Σε περιόδους καύσωνα συνιστάται τροποποίηση της ενδεχόμενης αγωγής με φάρμακα, που προδιαθέτουν στην εμφάνιση της θερμοπληξίας. Έτσι, πρέπει να μειώνεται η δόση: α) των αντιψυχωσικών σκευασμάτων, καθ’ ότι αυτά, διαταράσσουν την υποθαλαμική θερμορρύθμιση, ενώ ταυτόχρονα προκαλούν μείωση της εφίδρωσης και εμφάνιση αγγειοδιαστολής, η οποία αυξάνει την πρόσληψη θερμότητας από το περιβάλλον. β) των αντιπαρκινσονικών φαρμάκων, γ) των νευροληπτικών ( αμφεταμίνες ). δ) των αντιυπερτασικών, ε) των β- αναστολέων και στ) των διουρητικών. * Ο δρ Αργύρης Β. Ντόβας είναι τ. διευθυντής Β’ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας & Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας.
* Από τον Αργύρη Ντόβα
