Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας – συγγραφέα
ΓΕΝΙΚΑ: Φιλαρχία είναι μια τρομερά ακατανίκητη τάση προς εξουσία. Είναι μια εσωτερική, παθολογική κατάσταση λατρείας του «άρχειν». Αυτοί που διψούν για εξουσία είναι ψυχικά ασθενείς άνθρωποι. Θέλουν ν' αποκτήσουν εξουσία για να πείσουν τον εαυτό τους, από τη μια μεριά, πως είναι κάτι σημαντικό, και τους γύρω τους, από την άλλη, ότι δεν πρέπει να τους βλέπουν σαν απλούς ανθρώπους, αλλά σαν κάτι το εξαιρετικό. Τέτοια αντίληψη πηγάζει από ναρκισσιστικά συμπλέγματα που κι αυτά υποκρύπτουν σύμπλεγμα κατωτερότητας. Ακόμη, πολλοί σοφοί κατά καιρούς χαρακτήρισαν το πάθος ως προσπάθεια του φίλαρχου να είναι αγαπητός με τη... βία. Ο Μάο μάλιστα τόνιζε ότι η εξουσία πηγάζει από την κάνη του όπλου. Όμως, η επιδίωξη της εξουσίας γεννήθηκε από τον φόβο. Εκείνος που δεν φοβάται τους ανθρώπους δεν νιώθει την ανάγκη να τους εξουσιάζει!
ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΟΦΙΑ: «Αδύνατο να μάθεις τα φρονήματα, τη σκέψη, την ψυχή του κάθε ανθρώπου προτού πάρει στα χέρια του εξουσία.» έλεγε στην «Αντιγόνη» ο Σοφοκλής, αναδεικνύοντας την κρησάρα από την οποία μπορούμε να φιλτράρουμε το ψυχικό βάθος του κάθε ανθρώπου. Ο σοφός Πιττακός συμβαδίζοντας με τα προηγούμενα σημείωνε: «Αρχή άνδρα δείκνυσι», δηλαδή η εξουσία δείχνει τον άνδρα. Ο Περίανδρος συμβούλευε τους υποψήφιους εξουσιαστές: «Όταν καταλάβεις την εξουσία να φροντίσεις να είσαι άξιος αυτής», ενώ ο Ισοκράτης δικανικά συμβούλευε τους εξουσιολάγνους: «Να ζηλεύεις όχι εκείνους που απέκτησαν μέγιστη εξουσία, αλλά εκείνους που χρησιμοποιούν άριστα την υπάρχουσα εξουσία». Ο Σενέκας έλεγε για την πραγματική εξουσία: «Έχεις μεγάλη εξουσία, αν κατέχεις τον εαυτό σου». Ο Ραμπελέ αναρωτιόταν: «Πώς να μπορέσω να εξουσιάζω τους άλλους, όταν δεν έχω τη δύναμη να εξουσιάζω τον εαυτό μου;», αναδεικνύοντας μια ουσιαστική, αλλά απούσα, παράμετρο του υποψήφιου να άρχει: την αυτογνωσία, δικαιώνοντας τον Λάο Τσε που δίδασκε: «Αυτός που εξουσιάζει τους άλλους έχει ισχύ, αυτός που εξουσιάζει τον εαυτό του έχει δύναμη». Αντιθέτως ο έχων ναρκισσιστικές τάσεις Ναπολέων έλεγε χαριτολογώντας: «Εγώ αγαπώ την εξουσία ως καλλιτέχνης, όπως ο βιολιστής αγαπάει το βιολί του. Εγώ αγαπώ την εξουσία, για να βγάζω απ’ αυτήν ήχους και αρμονία»! Ο εκ των θεμελιωτών της δημοκρατίας στις ΗΠΑ, Λίνκολν πίστευε πως: «Οι περισσότεροι άνθρωποι τα βγάζουν πέρα με τις αντιξοότητες, αλλά για να δοκιμαστεί ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου, πρέπει να του δοθεί εξουσία», ενώ άλλος πιονέρος της δημοκρατίας στην ίδια χώρα, ο Τζέφερσον, συμβούλευε: «Όταν κάποιος καταλαμβάνει ένα δημόσιο αξίωμα, πρέπει να θεωρεί τον εαυτό του δημόσιο κτήμα». Ο Φ, Μπέηκον χαρακτήριζε πάραξενο πόθο την επιδιώξη της εξουσίας διότι ο ηγέτης, ο πραγματικός ηγέτης, εξουσιάζοντας χάνει την δική του ελευθερία. Βεβαίως αυτό ισχύει για εξαιρετικές περιπτώσεις ανθρώπων που πραγματικά προσφέρουν με την διακυβέρνησή τους στους πολίτες. Φυσικά για τη χώρα μας ισχύει μάλλον περισσότερο αυτό που έγραψε ο Μπέρναρντ Σω: «Δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα, που εγγυάται πως δεν θα κυβερνηθούμε καλύτερα από αυτό που μας αξίζει». Στο ίδιο πλαίσιο ο Ζαν Ζιστ σημείωνε: «Οι φορείς της εκτελεστικής εξουσίας δεν είναι αφέντες του λαού, μα υπάλληλοί του. Ο λαός πρέπει να μπορεί να τους διορίζει και να τους απολύει όποτε θέλει. Δεν υπάρχει θέμα να συμβληθούν με το λαό, πρέπει να τον υπακούσουν.Κι ενώ οι τέχνες έχουν γεννήσει αριστουργήματα, η τέχνη της διακυβέρνησης δεν έχει γεννήσει παρά τέρατα.»
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΩΡΗΣΗ: Έχουμε αναφερθεί και άλλοτε στην κατανυκτική προσευχή του Αγίου Εφραίμ του Σύρου που λέγεται κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής στις Εκκλησίες. Η προσευχή αρχίζει με αποφατικά αιτήματα προς τον Κύριο. Ο προσευχόμενος ζητά τη βοήθεια του Κυρίου ώστε να φύγουν μακριά τέσσερα μεγάλα πάθη. Ανάμεσα σ' αυτά και η φιλαρχία. Η προσευχή ξεκινά έτσι: «Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου, πνεύμα αργίας, περιεργείας, φιλαρχίας και αργολογίας μη μοι δως». Το πάθος της φιλαρχίας, γκρέμισε αγγέλους από τον ουρανό, κατοίκους του Παραδείσου τους απομάκρυνε απ' αυτόν, σοφούς τους έκανε μωρούς, ακόμη και «μικρούς ξεγελά πώς θα τους κάνει μεγάλους» (π. Αλεξ. Σμέμαν). Για τους Ορθόδοξους Πατέρες, ο φίλαρχος είναι μανιώδης, ασύνετος, ανυπόμονος και επικίνδυνος για τους γύρω του. Επικίνδυνος, γιατί για τον πάσχοντα ο πλησίον αποτελεί απλώς ένα σκαλί στο οποίο θα πατήσει για να ανέλθει. Έτσι, ακριβώς όπως και στην αλαζονεία, ο φίλαρχος «εργαλειοποιεί» τον πλησίον του γαι την κάλυψη των δικών του αναγκών. Το εγωκεντρικό αυτό πάθος αντιδιαστέλλεται με την αληθινή σχέση του ανθρώπου με το συνάνθρωπό του και την ιερότητα της προσφοράς και της διακονίας που πηγάζουν από την χριστιανική αγάπη. Εκτός από τη βλάβη που προξενεί ο φίλαρχος στο συνάνθρωπό του, μεγάλη είναι η ζημία που προξενείται και στο ίδιο τον πάσχοντα. Αυτή η δίψα να θέλουμε να επιβληθούμε στους άλλους, μας βλάπτει, γι' αυτό και στην προσευχή που προαναφέραμε ζητάμε από τον Κύριο να μας απελευθερώσει από το δαιμονικό πνεύμα της φιλαρχίας. Άλλωστε, όπου κυριαρχεί το πνεύμα της φιλαρχίας, εκεί φεύγει το πνεύμα της αγάπης και της μίμησης του Χριστού, δηλαδή της ταπείνωσης. Κι αυτό γιατί αν ο Χριστός δεν είναι Κύριος και Δέσποτας της ζωής μας, τότε ο εγωισμός γίνεται κύριος και δεσπότης, μετατρέποντας το αχαλίνωτο «εγώ» στο κέντρο του κόσμου και όλα τα εκτιμούμε πλέον με βαση τις δικές μας ανάγκες, ιδέες, κρίσεις, επιθυμίες. Έτσι, για την Εκκλησία, ο αγώνας της κατανυκτικής περιόδου της Σαρακοστής σκοπεύει πρωτίστως στην απελευθέρωσή μας από τις βασικότρες πνευματικές ασθένειες, που διαμορφώνονται στη ζωή μας και μας κάνουν ανίσχυρους ακόμη και για να κάνουμε την αρχή της στροφής μας προς το Θεό. Κατά το Άγιο Εφραίμ η αργία και η λιποψυχία, όταν γεμίζουν την ψυχή μας, μας οδηγούν στη φιλαρχία. Μολύνοντας την τοποθέτησή μας απέναντι στη ζωή, κάνοντάς την άδεια και δίχως νόημα, χωρίς πνευματικούς αγώνες, ωθούμαστε να αναζητήσουμε ως αντιστάθμισμα και «γέμισμα» της ψυχής μας μια ριζικὰ λαθεμένη στάση απέναντι στους συνανθρώπους μας. Η φιλαρχία οδηγεί τον πάσχοντα σε μια αναζήτηση υποταγής των ανθρώπων στο δικό του θέλημα. Βεβαίως, η φιλαρχία δεν εκφράζεται πάντα με την ανάγκη να διατάζω τους άλλους. Μπορεί να εκφράζεται και ως αδιαφορία, περιφρόνηση, έλλειψη σεβασμού, ενδιαφέροντος, φροντίδας για τους ανθρώπους μας ή τον αδύναμο συνάνθρωπο. Η φιλαρχία αποτελεί ένα από τα τα τέσσερα αρνητικά σημεία «στόχους» της μετάνοιας. Είναι εμπόδια που πρέπει να γκρεμιστούν. Όμως, μόνο ο Θεός μπορεί να βοηθήσει. Γι αυτό ο προσευχόμενος εκπέμπει μια κραυγή από τα βάθη της καρδιάς του ζητώντας τη βοήθεια του Θεού.
ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΑΓΑΠΗ: Κύριο μέλημα του πάσχοντος από φιλαρχία είναι η απόκτηση της σωφροσύνης που γεννά την ταπεινοφροσύνη. Έτσι ο σώφρων άνθρωπος θα καταλάβει πως μόνο η ταπεινοφροσύνη είναι αληθινό γνώρισμα του αναγεννημένου πιστού, γιατί μόνο μ᾿ αυτὴ μπορεί να δει και να δεχτεί τα πράγματα όπως είναι πραγματικά και συνεπώς να δει το Θεό, το μεγαλείο και την αγάπη Του. Άλλωστε, ο Θεὸς «υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν». Τέλος, αποκορύφωμα και καρπὸς όλων των αρετών, και κάθε προσπάθειας μετανοίας, είναι η αγάπη. Η αγάπη που, δίδεται μόνο απὸ το Θεό, ως δώρο που αποτελεί σκοπὸ για κάθε πνευματικὴ προετοιμασία καί άσκηση.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Τὰ πατερικὰ κείμενα προειδοποιούν ακόμη για την ύπουλη μορφὴ ψευτοευσέβειας, που με το κάλυμμα της ταπεινολογίας και όχι της ταπεινοφροσύνης μπορεί να οδηγήσει σε πραγματικὰ δαιμονικὴ υπερηφάνεια. Αλλὰ όταν βλέπουμε τα δικά μας σφάλματα, δεν κατακρίνουμε τους αδελφούς μας και δεν θέλουμε να άρχουμε σ' αυτούς, όταν δηλαδή, η σωφροσύνη, η ταπεινοφροσύνη, και η αγάπη κατασκηνώσουν μέσα μας, τότε ο αιώνιος σατανικός εχθρὸς, η υπερηφάνεια και η εξ αυτής πηγάζουσα φιλαρχία, θ᾿ αφανιστούν μέσα μας.
[Στο επόμενο, συν Θεώ, περί ανθρωπίνων παθών άρθρο μας, παίρνει θέση ο θυμός]
www.scribd.com/oikonomoukon
Βιβλιογρ.: π. Αλέξανδρος Σμέμαν - Η ευχὴ του Οσίου Εφραὶμ του Σύρου.
