1. τα διαφορετικά κίνητρα που κινητοποιούν τους ανθρώπους
2. τις εμφανιζόμενες ως επιτυχίες κρατικών προσπαθειών, απ’ όπου δήθεν απουσιάζει η ατομική πρωτοβουλία και
3. τη θεωρούμενη υποχρέωση της κοινωνίας, να ικανοποιεί ότι εμείς βαφτίζουμε «ανάγκη». Οι υπόλοιπες παρατηρήσεις είτε εξακολουθούν να αποτελούν παρανοήσεις (π.χ. «ο Καπιταλισμός είναι ένα παγκόσμιο τέρας, που απομυζά την ενέργεια και τη ζωτική δύναμη της ανθρωπότητας», «ο περιορισμός των κινήτρων μόνο στο κέρδος, μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις σε κάποιους τομείς» κ.α.) είτε καταρρίπτονται με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο (αν η παγκόσμια φτώχεια αυξάνει, αν το προσδόκιμο ζωής και ο δείκτης υγείας του παγκόσμιου πληθυσμού μειώνεται κ.λπ.).
1. Πράγματι η ανθρώπινη δραστηριότητα δεν κινητοποιείται μόνο από το χρήμα. Κίνητρο μπορεί να αποτελέσει η δόξα, η φιλανθρωπία, η ανάγκη έκφρασης και δημιουργίας, ακόμα κι ο έρωτας! Χωρίς καθόλου να υποβιβάζω τα παραπάνω, νομίζω πως μόνον η μειοψηφία θα έκανε τη δουλειά που κάνει, χωρίς χρηματική ανταμοιβή. Υπάρχουν όντως δουλειές που σου επιτρέπουν να εκφραστείς και να δημιουργήσεις και κάποιες άλλες όπου η δόξα υπερσκελίζει οποιοδήποτε χρηματικό αντάλλαγμα. Δυσκολεύομαι όμως να φανταστώ έναν υπάλληλο γραφείου, έναν εμποροϋπάλληλο ή έναν βιομηχανικό εργάτη, που εργάζεται αποκλειστικά για τη χαρά της δημιουργίας. Οι οργανισμοί που δίνουν μπόνους στους παραγωγικότερους υπαλλήλους, δεν είναι ούτε χαζοί ούτε σπάταλοι. Αντίθετα, ο εξισωτισμός οδήγησε σε πτώση της παραγωγής στις χώρες όπου ο εργατικότερος υποχρεωνόταν να μοιράζεται το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός του με τον λιγότερο παραγωγικό (ότι δηλαδή συμβαίνει στην Ελλάδα).
2. Ο αγαπητός συνομιλητής επιλέγει το παράδειγμα των Γαλλικών «γρήγορων τρένων» (TGV) για να αποδείξει πως και οι κρατικές οντότητες είναι ενίοτε ικανές να παράξουν διεθνώς ανταγωνιστικά βιομηχανικά προϊόντα. Το παράδειγμα βεβαίως είναι ατυχές μια και τα τρένα παντού στον κόσμο λειτουργούν σε καθεστώς μονοπωλίου, ακόμα κι εκεί όπου οι αμαξοστοιχίες είναι ιδιωτικές. Αιτία, ότι το δίκτυο των σιδηροδρομικών γραμμών είναι από τη φύση του μονοπωλιακό! Τον ενημερώνω μάλιστα ότι το εισιτήριο του TGV είναι ιδιαιτέρως ακριβό γι’ αυτό που προσφέρει, ακριβώς επειδή λείπει η εξισορροποιητική δύναμη μιας ανταγωνιστικής αγοράς. Σε όλους τους τομείς του ελεύθερου ανταγωνισμού (αυτοκινητοβιομηχανία, αεροπορική βιομηχανία κ.α.), αυτοί που ευδοκίμησαν ήσαν ιδιωτικές εταιρίες. Δεν παραβλέπω βεβαίως τα μεγάλα επιτεύγματα στην επιστήμη που αναφέρει, όπου όμως το κίνητρο της δόξας είναι πανίσχυρο! Πράγματι αν είσαι ο Παστέρ, ο Δαρβίνος ή ο Γουάτσον, ίσως ελάχιστα ενδιαφέρεσαι για χρήματα: τα επιτεύγματά σου διασφαλίζουν μια θέση στο βιβλίο της ιστορίας – κι αυτό δεν είναι μικρό πράγμα. Το ίδιο ασφαλώς συνέβη και με τους επιστήμονες του Ρωσικού διαστημικού προγράμματος, όπου το εθνικό φρόνημα, η δόξα και η αίσθηση προσφοράς στην ανθρωπότητα, αποδείχθηκαν ικανοποιητικά κίνητρα για τους περισσότερους (μαζί βεβαίως με μια δόση Σοβιετικού καταναγκασμού). Δεν ήταν ωστόσο λίγοι κι εκείνοι που κατέφυγαν στη δύση όταν μπόρεσαν, εξαργυρώνοντας σε ρευστό μέρος της επιστημονικής τους αξίας. Αντίστροφο παράδειγμα δεν είχαμε ούτε ένα!
3. Η τρίτη παρατήρηση είναι η πιο ενδιαφέρουσα. Δεν αφορά σε παρανόηση αλλά για κεντρική φιλοσοφία, με την οποία προφανώς διαφωνώ. Ακουμπά στην ουσία του ελληνικού προβλήματος. Ο κύριος Παπανικολάου σημειώνει πως «η μεταβολή του πλούτου, μεταβάλλει και τις ανάγκες των ανθρώπων, που - κατά την άποψή του – η κοινωνία είναι υποχρεωμένη να ικανοποιεί». Ο κύριος Παπανικολάου έχει δίκιο όταν λέει πως οι ανάγκες των ανθρώπων στα πιο πλούσια κράτη μεταβάλλονται. Εκτός από τις βιοτικές τους ανάγκες (τροφή, στέγη, θέρμανση) τώρα οι άνθρωποι θέλουν και καταναλωτικά αγαθά, διασκέδαση και διακοπές. Και καλώς τα θέλουν – αυτό πηγαίνει τον κόσμο μπροστά! Αλλά από πού κι ως που τα θέλω αποτελούν ανάγκες, που μάλιστα οφείλει να καλύψει η υπόλοιπη κοινωνία; Βάσει ποιου φυσικού νόμου κάποιοι άνθρωποι γεννιούνται με το δικαίωμα να απολαμβάνουν το προϊόν του κόπου των άλλων και κάποιοι άλλοι με την υποχρέωση να μοιράζονται το προϊόν του δικού τους κόπου; Αν μιλούμε για τις βιοτικές ανάγκες, συμφωνούμε: είναι στη φύση κάθε κοινωνικού ζώου, άρα και του ανθρώπου, να περιθάλπει και να φροντίζει κάθε άρρωστο ή αδύναμο μέλος της ομάδας του. Αλλά, το να στέλνεις τον άλλον διακοπές ή σινεμά, τη στιγμή που ο ίδιος συχνά αδυνατείς να το κάνεις, από πού προκύπτει; Πόσοι «δικαιούχοι κοινωνικού τουρισμού» και «μειωμένων θεατρικών εισιτηρίων» υπάρχουν στην Ελλάδα, όταν πολλοί εργοδότες αδυνατούν να διακόψουν οι ίδιοι έστω και για λίγο τη δουλειά τους; Και πόσο βοηθά αυτό, στο να υπάρχει κίνητρο για επιπλέον παραγωγή; Μήπως η υπερβολική κάλυψη τέτοιου είδους «αναγκών» των υπόλοιπων, είναι που διώχνει ολοένα και περισσότερους παραγωγικούς ανθρώπους από τη χώρα μας; Μήπως τελικά μείνουν αυτοί που θέλουν και μας τελειώσουν αυτοί που παράγουν; Προτείνω στον συνομιλητή και τους αναγνώστες, να αναρωτηθούν σχετικά…
ΥΓ Θα περίμενα από περισσότερους εκπροσώπους της «μεγάλης Φιλελεύθερης παράταξης» να συμμετέχουν σε ανάλογους διαλόγους. Καλές οι κοπές πίτας και λοιπές κοινωνικές εκδηλώσεις, αλλά αν δεν ηττηθεί τελεσίδικα η ιδεολογία των δήθεν δικαιωμάτων επάνω στον κόπο του άλλου, προκοπή στη χώρα αυτή δεν θα δούμε.
Του Γ. Καραβάνα
*Ο Γιώργος Καραβάνας είναι Μορ. Βιολόγος
