Ένας δικτάτορας, ο Μπασάρ αλ-Ασαντ, και δύο ημιδικτάτορες, ο Πούτιν και ο Ερντογάν, βρήκαν μεταξύ τους τον τρόπο να κάνουν τα όπλα να σωπάσουν, κάτι στο οποίο είχαν αποτύχει εδώ και τέσσερα χρόνια οι Δυτικοί. Αφού οργάνωσαν την ήττα της αντιπολίτευσης, οι τρεις συνεργάτες την ανάγκασαν με τις βόμβες να παραιτηθεί, ώστε να παραμείνει η δικτατορία στην εξουσία. Σε ανθρωπιστικό επίπεδο, το τέλος των εχθροπραξιών αποτελεί πάντα μια καλή είδηση. Πολιτικά, όμως, το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει τη γεωπολιτική τάση που κυριάρχησε το 2016: τη θεαματική υποχώρηση των δημοκρατιών στην παγκόσμια σκηνή.
Μετά τη νίκη της επί των φασισμών το 1945, η δημοκρατία δεν είχε πάψει να επεκτείνει τα εδάφη της και την επιρροή της. Πρώτες έπεσαν οι ευρωπαϊκές δικτατορίες, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία και στην Ελλάδα. Ακολούθησαν τα στρατιωτικά καθεστώτα της Λατινικής Αμερικής. Τέλος, χωρίς ιδιαίτερες βιαιότητες με εξαίρεση τη Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε και ο σοβιετικός συνασπισμός, για να γεννηθούν πιο ελεύθερες χώρες που στην πλειοψηφία τους θα εντάσσονταν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στη βάση αυτών των διαδοχικών επιτυχιών, ο Αμερικανός αναλυτής Φράνσις Φουκουγιάμα μίλησε για το «τέλος της Ιστορίας», που δεν ήταν το τέλος των δραματικών γεγονότων αλλά ο θρίαμβος ενός οικουμενικού μοντέλου βασισμένου στην οικονομία της αγοράς και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Δέκα χρόνια αργότερα, η ανώμαλη προσγείωση. Αντί να προχωρήσουν προς έναν στόχο που νομίζαμε ότι ήταν κοινός, πολλές χώρες υιοθέτησαν ένα ημιδημοκρατικό, ημιδικτατορικό μοντέλο, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «δημοκρατορία». Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι η Ρωσία του Πούτιν, ένα μίγμα πλουραλιστικής κοινωνίας, αστυνομικής τυραννίας και εθνικιστικού κράτους. Στην Κίνα και το Βιετνάμ, η εξέλιξη των κομμουνιστικών καθεστώτων σταματά στην εγκαθίδρυση μιας καπιταλιστικής οικονομίας όπου κυριαρχεί ένα εξίσου βίαιο και αστυνομικό κόμμα. Το Ιράν εξακολουθεί να έχει ένα θεοκρατικό καθεστώς. Οι αραβικές εξεγέρσεις, με εξαίρεση την Τυνησία, απέτυχαν να φέρουν περισσότερη ελευθερία. Και το κυριότερο, χώρες που νομίζαμε ότι ήταν προσκολλημένες στις αρχές του κράτους δικαίου σημειώνουν σοβαρή υποχώρηση. Η πλουραλιστική και κοσμική Τουρκία μετατρέπεται σε μια θεοκρατική δικτατορία. Οι Φιλιππίνες κυβερνώνται από έναν πρόεδρο που ειδικεύεται στις συνοπτικές διαδικασίες. Η Ουγγαρία έχει έναν εθνικιστή ηγέτη που στραγγαλίζει την ελευθερία της έκφρασης. Ανάλογες εξελίξεις απειλούν την Πολωνία και την Αυστρία. Τα εθνικιστικά κόμματα δεν σταματούν να προελαύνουν στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ιταλία, στην Ολλανδία. Παντού, η ελευθερία υποχωρεί και ο εθνικισμός επελαύνει.
Αυτή η υποχώρηση γίνεται ακόμη πιο ανησυχητική από το γεγονός ότι ενισχύεται μέσα από το ίδιο το δημοκρατικό σύστημα. Εν είδη πέμπτης φάλαγγας της τυραννίας, πολιτικοί και διανοούμενοι επικροτούν θορυβωδώς αυτές τις ήττες της ελευθερίας. Αυτό που προτείνουν δεν είναι η αντίσταση, αλλά η ακόμη μεγαλύτερη συρρίκνωση του κράτους δικαίου. Στην καρδιά της ισχυρότερης δημοκρατίας του κόσμου, ο Ντόναλντ Τραμπ προτείνει την κατασκευή ενός τείχους στα νότια σύνορα της χώρας του, χαρακτηρίζει βιαστές όλους τους Μεξικανούς και είναι έτοιμος να επιτρέψει τα βασανιστήρια στο πλαίσιο του πολέμου κατά της τρομοκρατίας. Ο ηγέτης του ελεύθερου κόσμου δεν πιστεύει στην ελευθερία. Και υποστηρίζεται στη Γαλλία από το Εθνικό Μέτωπο, που ζητά ανάλογα μέτρα.
Η Μαρίν Λεπέν, ο Γκέερτ Βίλντερς, ο Βίκτορ Ορμπαν, ο Νάιζελ Φάρατζ, το FPO της Αυστρίας, το AfD της Γερμανίας και μερικοί ακόμη συνιστούν μια άτυπη Διεθνή της δημοκρατορίας, που υπονομεύει το σύστημά μας από μέσα. Είναι καιρός λοιπόν οι δημοκράτες να συνειδητοποιήσουν τις απειλές κατά της δημοκρατίας, να πολεμήσουν τους αντιπάλους τους χωρίς συμπλέγματα και να πάψουν να υπονομεύουν τις ίδιες τους τις αξίες. Είναι καιρός να υποστηρίξουν τη μεταρρύθμιση της Ευρώπης αντί να καταγγέλλουν με το παραμικρό την Ένωση, να ξαναβρούν την πίστη τους στα ανθρώπινα δικαιώματα αντί να υιοθετούν μια ρεαλπολιτίκ που θα γίνει ο τάφος της ελευθερίας και της δημοκρατίας.
Του Laurent Joffrin (*)
(*) Ο Λοράν Ζοφρέν είναι διευθυντής της Liberation
