Ονειρεύτηκα πως πήγαιναν στο μέτωπο τα δύο μου παιδιά, που σύντομα θα γίνουν 16 και 13 ετών. Ονειρεύτηκα πως πήγαιναν να πολεμήσουν. Από πρώτη ματιά μπορεί να φαίνεται παράλογο. Οι φίλοι μου στους οποίους το διηγήθηκα με αντιμετώπισαν με ένα συγκαταβατικό χαμόγελο. Εγώ όμως σκέφτηκα αμέσως τον αυστριακό συγγραφέα Στέφαν Τσβάιχ, που έγραφε στις αρχές της δεκαετίας του ’40: «Και στις 28 Ιουνίου του 1914 ακούστηκε στο Σαράγεβο αυτή η πιστολιά που, μέσα σε ένα δευτερόλεπτο, έσπασε σε χίλια κομμάτια, σαν άδειο πήλινο βάζο, τον κόσμο της σιγουριάς και της δημιουργικής λογικής στον οποίο είχαμε ανατραφεί, είχαμε μεγαλώσει και αισθανόμασταν άνετα…»
Η αξέχαστη αυτή φράση είναι από το βιβλίο «Ο κόσμος του χθες. Αναμνήσεις ενός Ευρωπαίου», ένα έργο ασύλληπτου πλούτου, που μιλά για τις παρεκκλίσεις του λαϊκισμού και που θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία ώστε οι φόβοι για έναν νέο πόλεμο στην Ευρώπη να πάψουν να αντιμετωπίζονται με ένα συγκαταβατικό χαμόγελο.
Πράγματι, μπροστά στα εκρηκτικά γεγονότα που γνωρίζει ο κόσμος μας, πώς να μην τρέμεις όπως ο Τσβάιχ στις αρχές της δεκαετίας του ’40, όταν αποτύπωνε στο χαρτί τους φόβους του για την άνοδο του ναζισμού, λίγους μόνο μήνες πριν αυτοκτονήσει; Στη χαλαρή Βιέννη του τέλους του 19ου αιώνα, όπως και στον σημερινό μας κόσμο, το «να ζεις άνετα και ελεύθερα» ήταν κάτι αυτονόητο τόσο για τον Τσβάιχ όσο και για τους συμπατριώτες του. Δυστυχώς, όλοι ξέρουμε τι απέγινε στον 20ό αιώνα η άνετη και ήσυχη ζωή των Βιεννέζων και εκατομμυρίων ακόμη ανθρώπων. Πρέπει όμως να ξέρουμε επίσης ότι και σήμερα κινδυνεύουμε να ζήσουμε αυτά που οι Ευρωπαίοι έζησαν τότε.
Το 2008, όταν ξέσπασε η χρηματοπιστωτική κρίση, άρχισαν να πέφτουν ένα-ένα τα ευρωπαϊκά οχυρά. Λίγα χρόνια αργότερα, αυτά που πέφτουν είναι οι ανθρωπιστικές αξίες που έχουν καταστήσει από τη δεκαετία του ’50 την Ευρώπη ένα καταφύγιο ειρήνης. Ο Μονέ και ο Σουμάν στριφογυρίζουν στους τάφους τους… Το ίδιο και ο Τσβάιχ. Η άνοδος του εθνικισμού. Η επιστροφή του προστατευτισμού. Η απώλεια των ανθρωπιστικών μας αξιών μπροστά στη μεταναστευτική κρίση που κανείς δεν μοιάζει ικανός να διαχειριστεί. Η εγκατάλειψη των αξιών μας στην κόλαση του Χαλεπίου. Η ανευθυνότητα και η ανικανότητα ενός όλο και μεγαλύτερου αριθμού πολιτικών που είναι παγιδευμένοι στην εκλογική τους λογική. Το μίσος προς τον άλλο. Μια κατανομή του πλούτου τόσο άνιση, που γεννά δυσαρέσκεια και οργή. Η αυξανόμενη οργή των «αποκλεισμένων από το σύστημα». Αυτοί που «δεν έχουν δόντια», «δεν έχουν χαρτιά», «δεν έχουν γνώμη». Με λίγα λόγια, αυτό που κυριαρχεί σήμερα στην Ευρώπη είναι το αντίθετο των αξιών που χαρακτήριζαν τους ιδρυτές της.
Είναι αλήθεια ότι δεν χρειάζεται να πιάσουμε πάτο για να ξανασηκωθούμε. Για να πιούμε όμως από την πηγή της ελπίδας, θα ήταν χρήσιμο να ξαναδιαβάσουμε τον Τσβάιχ, ο οποίος έδωσε τέλος στη ζωή του επειδή δεν μπορούσε να αντέξει την ιδέα μιας ανθρωπότητας παραδομένης στους εξτρεμισμούς. Τι θα συμβεί με το ευρωπαϊκό σχέδιο; Τι θα συμβεί με τις αξίες μας; Και, το σημαντικότερο, τι μέλλον περιμένει τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας;
Το μόνο που μοιάζει ικανή η Ευρώπη να εγγυηθεί, τόσο το 2008 όσο και σήμερα, είναι τα τραπεζικά κεφάλαια. Μπροστά σε μια όχι και τόσο αισιόδοξη προοπτική, το να αποτίσουμε έναν φόρο τιμής στο παρελθόν θα μπορούσε να αποβεί σωτήριο. Ίσως θα έπρεπε λοιπόν να ξαναγράψουμε το βιβλίο του Στέφαν Τσβάιχ, εφοδιασμένοι με τις γνώσεις που έχουμε στο μεταξύ αποκτήσει. Ο τίτλος του θα ήταν «Η αντίδραση».
Πηγή: El Pais
* Tου Φρανσουά Ματιέ (*)
(*) Ο Φρανσουά Ματιέ είναι αρχισυντάκτης της βελγικής εφημερίδας Le Soir
