Η προστασία των φυτών από τους ζημιογόνους εχθρούς (έντομα, ακάρεα κ.ά.) και παθογόνα (μύκητες, βακτήρια κ.ά.) καθώς και από τα ανεπιθύμητα ζιζάνια, είναι μία πολύ σημαντική και αναγκαία γεωργική εργασία προκειμένου να εξασφαλισθεί η γεωργική παραγωγή. Από όλες τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται στη φυτοπροστασία, η χημική, δηλαδή τα γεωργικά φάρμακα, είναι η πλέον διαδεδομένη, η πιο εύχρηστη στη γεωργία και η πιο αποτελεσματική. Είναι μία πολύ σπουδαία τεχνολογία, απαραίτητη στην εξασφάλιση της φυτικής παραγωγής, με την αποτελεσματική καταπολέμηση των εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων των καλλιεργειών.
Βέβαια, όπως πλέον είναι γνωστό, τα γεωργικά φάρμακα, από την εντατική χρήση τους και κυρίως από την κατάχρησή τους, έχουν και αρνητικές επιδράσεις τόσο στο περιβάλλον όσο και στον ίδιο τον άνθρωπο. Επιγραμματικά οι σημαντικότερες από αυτές είναι:
α) η διατάραξη ή και το σπάσιμο της τροφικής αλυσίδας, με συνέπεια τη διαταραχή των ισορροπητικών ανταγωνιστικών φαινομένων που τόσο είναι απαραίτητα για την ομαλή λειτουργία της φύσης.
β) η ιδιότητά τους, να μην μπορούν να ξεχωρίζουν τον οργανισμό-στόχο οπότε, μαζί με τους εχθρούς των καλλιεργειών σκοτώνουν και τους ωφέλιμους οργανισμούς με συνέπεια την απώλεια των φυσικών συμμάχων στη μάχη για τον περιορισμό των ζημιογόνων εχθρών στις καλλιέργειες.
γ) η πρόκληση του φαινομένου της ανθεκτικότητας των εχθρών και των παθογόνων στα ίδια τα φάρμακα, κυρίως από τη λάθος συχνή και υπερβολική χρήση τους, με συνέπεια την ανάγκη χρήσης περισσότερων φαρμάκων και σε μεγαλύτερες δοσολογίες για την καταπολέμησή τους ή και την αδυναμία καταπολέμησης.
δ) η μεταφορά μέρους του ψεκαστικού διαλύματος με τα ρεύματα του αέρος σε γειτονικές καλλιέργειες ή και σε πιο απομακρυσμένες περιοχές, μπορεί να μολύνουν άλλες καλλιέργειες ή ανθρώπους ή ζώα που δεν «επιθυμούν» να έρθουν σε επαφή με τα φάρμακα.
ε) Το ψεκαστικό διάλυμα μπορεί να φθάσει σε γειτνιάζουσες υδατο-συλλογές όπως, ρέματα, ποτάμια, λίμνες και να μολυνθούν έτσι οι υδρόβιοι οργανισμοί.
στ) Αντίστοιχες οικοτοξικολογικές επιπτώσεις μπορεί να επιφέρει και το υπόλειμμα φαρμάκου που θα μείνει στα κενά συσκευασίας που θα εγκαταλειφθούν στο περιβάλλον. Τέλος, τα περισσότερα φάρμακα, κυρίως εντομοκτόνα, χαρακτηρίζονται ως μελισσοτοξικά.
Αρνητικές επιδράσεις και πολλές φορές σοβαρές έχουν τα γεωργικά φάρμακα και στην υγεία του ανθρώπου. Τους μεγαλύτερους κινδύνους διατρέχουν όσοι έρχονται σε άμεση επαφή όπως είναι οι εργαζόμενοι στις βιομηχανίες αγροχημικών, οι ψεκαστές, οι απασχολούμενοι στις καλλιέργειες, ειδικά όταν δεν λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα προφύλαξης. Κινδύνους όμως διατρέχουν και οι καταναλωτές, κυρίως από τα υπολείμματα γεωργικών φαρμάκων επάνω ή μέσα στα αγροτικά προϊόντα, όταν δεν τηρούνται τα όρια ασφαλείας μεταξύ της τελευταίας επέμβασης και της συγκομιδής.
Απέναντι λοιπόν, σε όλες αυτές τις αρνητικές επιδράσεις των γεωργικών φαρμάκων, έχουν διατυπωθεί διάφορες λύσεις, μεταξύ των οποίων και η ακραία περίπτωση της επαναφοράς της γεωργίας στην πρωτόγονη φυσική παραγωγή (π.χ. Fukuoka, αλλά και άλλοι), που όμως δεν έτυχαν της ανάλογης αποδοχής και της διάδοσής τους. Εκείνο που τελικά υποστηρίζεται από την επιστημονική κοινότητα και φαίνεται να έχει την μεγαλύτερη κοινωνική αποδοχή, είναι μία σύγχρονη γεωργία όπου αναπτύσσονται και εφαρμόζονται γνωστές φιλοπεριβαλλοντικές τεχνικές και μέθοδοι, οι οποίες μειώνουν ή αποφεύγουν ή παρακάμπτουν τις αρνητικές επιδράσεις των φυτοφαρμάκων χωρίς να ακυρώνεται η θετική τους δράση στην προστασία της φυτικής παραγωγής, οι σπουδαιότερες από τις οποίες είναι:
* Καλλιεργητικές-Αγρονομικές τεχνικές, οι οποίες παράλληλα με τη σπουδαία σημασία που έχουν στην ανάπτυξη και απόδοση των καλλιεργειών, παίζουν είτε άμεσο είτε έμμεσο ρόλο στην εμφάνιση, τον πολλαπλασιασμό και τη διάδοση εχθρών και παθογόνων στις καλλιέργειες. Τέτοιες τεχνικές είναι: η αμειψισπορά των καλλιεργειών, η καταστροφή των υπολειμμάτων της καλλιέργειας και το παράχωμα με όργωμα μετά τη συγκομιδή, η στράγγιση του χωραφιού και η καταστροφή των ζιζανίων γύρο από τον κορμό των δένδρων, η ισορροπημένη λίπανση και άρδευση, η κανονική πυκνότητα σποράς ή φύτευσης, το κλάδεμα των δένδρων, ο εμβολιασμός ευαίσθητων ποικιλιών πάνω σε ανθεκτικά υποκείμενα κλπ.
* Φυσικές μέθοδοι, μεταξύ των οποίων η πλέον διαδεδομένη είναι η ηλιοαπολύμανση στα θερμοκήπια, καθώς και στην ελιά σε περιορισμένη κλίμακα.
* Βιολογικές μέθοδοι-βιολογική καταπολέμηση των εχθρών όπως, η ενίσχυση των ιθαγενών ωφέλιμων αρπακτικών και παρασίτων με την εξαπόλυση πληθυσμών που για το σκοπό αυτό εκτρέφονται σε εντομοτροφεία ή και η εισαγωγή εξωτικών ωφέλιμων και η εξαπόλυσή τους σε ανοιχτές καλλιέργειές υπαίθρου, η κατευθυνόμενη εξαπόλυση ωφέλιμων αρπακτικών και παρασίτων σε υπό κάλυψη καλλιέργειες(θερμοκήπια), η χρήση βιολογικών σκευασμάτων (πχ βάκιλλος θουριγγίας).
* Βιοτεχνολογικά μέσα όπως, οι διάφοροι τύποι παγίδων (τροφοπαγίδες, χρωμοπαγίδες, φερομονικές παγίδες) που χρησιμοποιούνται τόσο για την επισήμανση εμφάνισης εντόμων όσο και για την καταπολέμησή τους, παρεμποδιστές σύζευξης των εντόμων καθώς και η μαζική παγίδευση για την καταπολέμησή τους.
* Δολωματικοί ψεκασμοί για την καταπολέμηση του δάκου της ελιάς καθώς και της μύγας μεσογείου.
* Γεωργικές προειδοποιήσεις, μέθοδος με την οποία προειδοποιούνται οι αγρότες πότε πρέπει να επέμβουν και ποια φάρμακα πρέπει να χρησιμοποιήσουν για την καταπολέμηση του εχθρού.
* Συλλογή και καταστροφή των κενών συσκευασίας των γεωργικών φαρμάκων, δράση η οποία στηρίχθηκε από τη βιομηχανία φυτοπροστατευτικών (ΕΣΥΦ), αγκαλιάστηκε με θέρμη από όλους τους τοπικούς φορείς και εφαρμόζεται με μεγάλη επιτυχία στο Νομό Λάρισας τα τελευταία χρόνια.
* Η διατήρηση ή και ενίσχυση φυσικών ενδιαιτημάτων πουλιών και εντόμων, δηλαδή, φράχτες, τυχόν θάμνοι ή και δένδρα στα περιθώρια των κτημάτων, πιθανοί σωροί από πέτρες, τα ακαλλιέργητα περιθώρια των αγροτεμαχίων κλπ. Πρόκειται για χώρους που δεν πρέπει να καταστρέφονται αλλά να φυλάσσονται, κάποιοι δε αγρότες κατασκευάζουν αυτοσχέδια τέτοια ενδιαιτήματα στα αγροκτήματά τους. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύεται η οικολογική ισορροπία και μειώνονται οι πιθανότητες εξάρσεων ορισμένων εχθρών των καλλιεργειών.
Πολλές από τις παραπάνω φιλοπεριβαλλοντικές μεθόδους έχουν την αδυναμία ότι δεν μπορούν να εφαρμοσθούν σε μικρά αγροτεμάχια, και από μεμονωμένους καλλιεργητές, λόγω κόστους εφαρμογής τους, έλλειψης καλής ενημέρωσης και διότι στη μικρή έκταση δεν φέρουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα καθώς η αποτελεσματικότητά τους είναι καλύτερη όταν εφαρμόζονται σε εκτάσεις μεγάλες και ενιαίες.
Οι παραπάνω μέθοδοι και τεχνικές εφαρμόζονται πλέον, είτε μόνες τους, είτε συνδυαζόμενες μεταξύ τους, ανάλογα με τις δυνατότητες και την κατεύθυνση της κάθε γεωργικής εκμετάλλευσης, είτε στο πλαίσιο εφαρμογής κάποιου προτύπου συστήματος πιστοποιημένης ποιότητας όπως, η βιολογική γεωργία, η ολοκληρωμένη διαχείριση παραγωγής, το σύστημα ορθής γεωργικής πρακτικής ή άλλα πρότυπα. Αυτό σημαίνει ότι, ένα σημαντικό ποσοστό της γεωργικής παραγωγής, παράγεται πλέον με φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους και τεχνικές φυτοπροστασίας με ταυτόχρονη εξασφάλιση της υγείας των ανθρώπων είτε ως εμπλεκόμενων στη γεωργία είτε ως καταναλωτών γεωργικών προϊόντων, χωρίς να ακυρώνονται οι θετικές πλευρές των γεωργικών φαρμάκων και της σύγχρονης φυτοπροστασίας.
Φαίνεται τελικά, ότι τα γεωργικά φάρμακα είναι χρήσιμα και αναγκαία στη σύγχρονη γεωργία, με την προϋπόθεση ότι η χρήση τους θα είναι ορθολογική, λελογισμένη και σε συνδυασμό με τις κατάλληλες φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους και τεχνικές.
Του Κων. Γιατρόπουλου, γεωπόνου
