Ορισμένοι λένε ότι ήταν μεγάλος επαναστάτης ο Φιντέλ, έχουν τόση οικειότητα που τον αποκαλούν με το μικρό του όνομα. Ορισμένοι άλλοι ισχυρίζονται ότι ήταν ένας κομμουνιστής δικτάτορας, που εξαιτίας του αυταρχικού καθεστώτος του ο λαός του υπέφερε, από φτώχεια, υστέρηση και ανελευθερία. Οι πρώτοι λένε ότι είναι συκοφαντημένη περίπτωση, ανέτρεψε έναν φοβερό δικτάτορα, τον Μπατίστα, κατάφερε σε συνθήκες απομόνωσης να φτιάξει ένα τέλειο σύστημα υγείας, ενώ επίτευγμα είναι και η παιδεία, όπου ο αναλφαβητισμός είναι μηδαμινός. Οι δεύτεροι απαντούν ότι έφτιαξε ένα μονοκομματικό καθεστώς, εμπνευσμένο από το καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης, με κλειστά σύνορα, ευνοημένους γραφειοκράτες, γεμάτο φυλακές για διαφωνούντες.
Η αλήθεια είναι ότι όλοι έχουν δίκιο. Ότι, όντως, ο Φιντέλ Κάστρο ήταν μεγάλος επαναστάτης. Ότι με μια μικρή ομάδα πιστών ριψοκίνδυνων, ανέτρεψε το καθεστώς Μπατίστα – ένα καθεστώς που στήριζε την ισχύ του στις διευκολύνσεις που παρείχε στη βορειοαμερικανική μαφία του τζόγου, γεγονός που είχε κάνει την Κούβα τουριστικό θέρετρο για τυχοδιώκτες. Κι ότι, πολύ σύντομα, ανακήρυξε το καθεστώς που διαδέχθηκε τον Μπατίστα μαρξιστικό-λενινιστικό που, αρχικά σε στενή εξάρτηση με τη Σοβιετική Ένωση, μιμήθηκε τα χαρακτηριστικά των κομμουνιστικών χωρών: μονοκομματικό κράτος στα χέρια των ανθρώπων του κόμματος, περιορισμοί των ελευθεριών και, λόγω της απομόνωσης από τον υπόλοιπο κόσμο, οικονομία κλειστή, χωρίς καινοτομία και ανταγωνισμό, στην ουσία δηλαδή οικονομία στην καλύτερη περίπτωση στάσιμη.
Για να επιβιώσει, προφανώς χρειαζόταν έναν εχθρό. Ο εχθρός ήταν η Αμερική, η οποία κατά το αφήγημα που επελέγη εποφθαλμιούσε το σπουδαίο αυτό νησί, τόσο κοντά στα σύνορά της. Οι Αμερικανοί φρόντισαν να δώσουν επιχείρημα. Το 1961, παραστρατιωτικές δυνάμεις υπό την ηγεσία της CIA, εισέβαλαν στην Κούβα, στον κόλπο των Χοίρων, όπου όμως ηττήθηκαν από τον στρατό του Φιντέλ Κάστρο. Το αφήγημα της απόλυτης έχθρας προς τους Αμερικανούς, χάρη και σε εκείνο το περιστατικό, εμπεδώθηκε εύκολα στις αποκομμένες από οποιαδήποτε πληροφορία αντίθετη από την επίσημη. Την ίδια εποχή, οι αντιρρήσεις που εκδηλώνονταν, ακόμα και από παλαιούς συνεργάτες του Κάστρο, εξουδετερώνονταν με αυταρχικούς τρόπους, ενώ πολύ εύκολα οι διαφωνούντες στιγματίζονταν ως εχθροί της χώρας και του λαού της.
Το κλειστό, αυταρχικό κράτος είχε καταφέρει να βρει τα ιδεολογικά επιχειρήματα που τροφοδοτούσαν την ισχύ του. Και ο Φιντέλ Κάστρο ήταν ο παντοδύναμος γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης της Κούβας.
***
Ο Φιντέλ Κάστρο κυβέρνησε σαν αριστερός δικτάτορας. Στους διαφωνούντες, ακόμα και σε παλαιούς συνεργάτες, επιφύλαξε τη φυλάκιση – ορισμένοι κατάφεραν να δραπετεύσουν, συνήθως από τη θάλασσα, όπου αν κατάφερναν να γλιτώσουν από τα κουβανικά περιπολικά, από τα κύματα και από τους καρχαρίες, κατευθύνονταν κυρίως στη Φλώριδα. Ανάμεσα στους συνεργάτες του αυτούς, ήταν και ο Ντανιέλ Αλαρκόν Ραμίρες, που δραπέτευσε στη Γαλλία. Ο Αρμάντο Βαγιαδάρες συνελήφθη, πιτσιρικάς, το 1960 επειδή στο γραφείο του αρνήθηκε να αναρτήσει μια πινακίδα που έγραφε «Είμαι με τον Φιντέλ». Καταδικάστηκε σε τριάντα χρόνια φυλακή, έμεινε 22, υπέφερε τα πάνδεινα και απελευθερώθηκε μόνο έπειτα από παρέμβαση της Διεθνούς Αμνηστίας και του Μιτεράν, σχεδόν ανάπηρος. Έγραψε ένα βιβλίο όπου περιγράφει τις συνθήκες στις φυλακές.
Τα βιβλία του Ραμίρες και του Βαγιαδάρες είναι ενδεικτικά του αυταρχισμού, με τον οποίο κυβέρνησε το καθεστώς. Δεν είναι οι μόνοι. Στις φυλακές βρέθηκαν διαφωνούντες, ομοφυλόφιλοι, όσοι προσπάθησαν να δραπετεύσουν και δεν τα κατάφεραν, όσοι εξέφρασαν διαφωνίες για την ορθότητα των αποφάσεων του καθεστώτος, όσοι διακίνησαν παράνομο Τύπο... Η Κούβα είναι μια παράξενη χώρα. Τα κυβερνητικά στελέχη της ισχυρίζονται ότι δεν έχει εγκληματικότητα, αλλά έχει 400 φυλακές! Τι να τις κάνει;
Κι όμως. Παρ’ ολα αυτά, υπάρχουν πολλοί στη Δύση (και ακόμα περισσότεροι στην Ελλάδα – το ΚΚΕ, ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ, η ΔΗΜΑΡ εξέδωσαν ανακοινώσεις στενοχώριας ή κριτικά στενοχωρημένες) που πιστεύουν ότι η Κούβα του Κάστρο είναι ένα ενδιαφέρον εναλλακτικό πείραμα. Ορισμένοι είναι απλώς ομοϊδεάτες του Φιντέλ. Άλλους τους τυφλώνει ο αντιαμερικανισμός του, αισθάνονται αλληλέγγυοι. Αλλά υπάρχουν και πολλοί, οι περισσότεροι, που απλώς γοητεύονται από την εικόνα της Κούβας. Από τη φτώχεια, από τις βίντατζ εικόνες της υπανάπτυξης, από τη σάλσα, τα ζαχαροκάλαμα, το κούμπα λίμπρε, τα πούρα...
Κι από τις εικόνες των επαναστατών. Από τα γένια του Κάστρο, από την ομορφιά του Τσε Γκεβάρα. Τα πρόσωπα του καθεστώτος της Κούβας εμπνέουν σε πολλούς τη μυθολογική γοητεία που εκπέμπει μια Μέριλιν Μονρόε ή ένας Τζέιμς Ντιν. Κυβερνούν με λενινιστικές πρακτικές αλλά λατρεύονται σαν είδωλα. Η Κούβα ήταν και συνεχίζει να είναι η κόκα κόλα της Αριστεράς.
Όπου ο μύθος αποδεικνύεται ισχυρότερος της πραγματικότητας.
***
Και η πραγματικότητα; Έπειτα απ’ όσα διαβάσατε παραπάνω γι’ αυτήν, νομίζω, αρκεί η παράθεση μιας φράσης του καθηγητή Στάθη Καλύβα: «Οι δικτάτορες είναι δικτάτορες, δεν έχει καλούς και κακούς».
Και ο Φιντέλ Κάστρο ήταν ένας κομμουνιστής δικτάτορας.
Ηλίας Κανέλλης
