Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας - συγγραφέα
ΓΕΝΙΚΑ: Όταν κάποιος είναι αχάριστος, δεν εκτιμάει αυτά που έχει ή το καλό που του έχει κάνει κάποιος άλλος, είναι δηλαδή αγνώμων. Αντίθετη έννοια της αχαριστίας είναι η ευγνωμοσύνη, στον Θεό ή σε οποιονδήποτε συνάνθρωπο από τον οποίο έχει βοηθηθεί. Συνηθέστερη αλλά και απεχθέστερη αχαριστία είναι αυτή των παιδιών προς τους γονείς τους. Γενικά, υπάρχουν άνθρωποι που ποτέ και με τίποτα δεν μπορείς να τους ευχαριστήσεις. Ακόμα και την ψυχή σου να τους χαρίσεις δεν θα ικανοποιηθούν. Αυτοί είναι οι αχάριστοι, οι αγνώμονες, άνθρωποι, που πάνω απ' όλα βάζουν το εγώ τους, και φοβούνται να δώσουν το παραμικρό.
ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΟΦΙΑ: Ο λυρικός Καλλίμαχος έγραψε σε έναν ύμνο του: "Κανένας πιο βέβαιος εχθρός από τον αχάριστο που ευεργετήθηκε!", ενώ ο Θεόφραστος, στους "Χαρακτήρες" του, γενικεύει: "Η αχαριστία είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να βγάλει κάποιος από μέσα του και μεγάλη πληγή και πόνος για τον αποδέκτη της, ειδικά όταν έχει δώσει τα πάντα από αγάπη". Ο Πλάτων ασχολούμενος με την πλευρά του ευεργετήσαντος σημείωνε: "Είναι οδυνηρό να ακούς να σε κακολογούν μετά από μια ευεργεσία που έκανες" κι ο Ξενοφών προχωρώντας πιο πέρα δογματίζει: "Επακόλουθο της αχαριστίας είναι η αναισχυντία". Ο Πολύβιος συνιστά στους αγνώμονες: "Μη ρίχνεις πέτρα στο πηγάδι που σε δρόσισε". Ο Μ. Αλέξανδρος, θρυλείται ότι έλεγε: "Είναι ανθρώπινο να ακούς να σε κακολογούν μετά από μια ευεργεσία που έκανες" όμως, ο Νεοπλατωνικός Πρόκλος, σε άλλο μήκος κύματος, χαρακτήριζε την αχαριστία "τέκνο υπερηφάνειας". Τέλος, πολύ σοφά, ο Μάρκ Τουαίην σημειώνει: "Αν περιμαζέψεις έναν πεινασμένο σκύλο και τον ταϊσεις, δεν πρόκειται να σε δαγκώσει. Αυτή είναι η βασική διαφορά ανάμεσα στο σκύλο και τον άνθρωπο".
ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ: Ορισμένοι ηθικιστές φιλόσοφοι δικαιολογούν την αχαριστία για τρεις λόγους: Πρώτον, γιατί, κατ' αυτούς, η αγνωμοσύνη είναι αποτέλεσμα της φιλαυτίας και εξαιτίας αυτής οι άνθρωποι θυμούνται κυρίως τα κακά που υπέστησαν παρά τα καλά που ωφελήθηκαν από άλλους. Δεύτερον, διότι η ευγνωμοσύνη θεωρείται από τους αχάριστους γνώρισμα δουλόφρονος και υποτελούς ανθρώπου και εφόσον, κατ' αυτούς, η ευεργεσία σπάνια γίνεται ανιδιοτελώς(!), δεν νοείται ανταπόδοση αυτής, ούτε καν με τη μορφή ευγνωμοσύνης. Τέλος, κατά την ίδια σχολή σκέψης, η απόδοση ευγνωμοσύνης υποκρύπτει μυστικό πόθο για απολαβή μεγαλύτερης ευεργεσίας και συνεπώς η ευγνωμοσύνη καταντά κολακεία και εκμετάλλευση του ευεργέτη!
ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ: Όμως, παρ' όλα αυτά, από τους περισσότερους οι αγνώμονες θεωρούνται κατώτεροι των ζώων που συχνά δείχνουν την ευγνωμοσύνη τους στον άνθρωπο με συγκινητικό τρόπο. Ακόμη οι αγνώμονες απογοητεύουν τους ευεργέτες, σε κάθε σκέψη τους για να κάνουν κάποιο καλό μελλοντικά. Άρα η αγνωμοσύνη είναι αντικοινωνική εκδήλωση. Η αχαριστία κλιμακώνεται σε δύο μορφές. Στην πρώτη ο αχάριστος παραλείπει το καθήκον της ευχαριστίας, ενώ στη δεύτερη ο αγνώνων δείχνει εχθρική στάση προς τον ευεργέτη του, πράγμα πολύ χειρότερο, καλύτερα δαιμονικό. Η γενική αδιαφορία στα κοινωνικά προβλήματα των συνανθρώπων είναι έκφραση αχαριστίας και προς τον Θεό. Τελικά αχάριστος δεν είναι μόνος αυτός που αδυνατεί να δείξει ευγνωμοσύνη προς τον ευεργέτη του, αλλά και εκείνος που συμπεριφέρεται άσπλαχνα ή άδικα σε κάποιον. Στη σύγχρονη κοινωνία μας η αχαριστία στη νομολογία αποτελεί λόγο για ανάκληση δωρεάς ή ακόμη και για αποκλήρωση.
Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ: Κατά την Αγία Γραφή, οι πρωτόπλαστοι εξέπεσαν λόγω και της αγνωμοσύνης τους προς τον Θεό. Οι Προφήτες (Ψαλμ. oζ΄ 11-12, ρε΄ 13-22, Ωσ. ζ΄, 13-16, Ησ. α΄ 3, Μιχ. στ΄ 3-5, Μαλ. α΄ 2-6) και πολλοί Πατέρες της Εκκλησίας μέμφονται τούς Ιουδαίους για τη σκληρόκαρδη αγνωμοσύνη και αχαριστία τους, που νεκρώνει την ψυχή (Ιω. Χρυσόστομος, PG 57, 332). Στην Κ. Διαθήκη ο Χριστός εκφράσθηκε με πικρία για τους εννέα λεπρούς, που σε αντίθεση με τον δέκατο, δεν επέστρεψαν να ευχαριστήσουν τον Θεό για τη θεραπεία τους (Λουκ. ιζ΄ 17). Μα άλλωστε, ο Ίδιος ο Κύριος αντί τού μάννα, με το οποίο εξέθρεψε τον Ισραήλ, δεν εισέπραξε χολή και σταυρικό θάνατο; Για τον πιστό χριστιανό η ευγνωμοσύνη είναι έργο δικαιοσύνης που εκδηλώνεται λόγοις και έργοις, όχι όμως για εξόφληση της ηθικής υποχρέωσης, αλλά σαν ένδειξη ευγενικής διάθεσης. Ο Απ. Παύλος συμπεριλαμβάνει την αγνωμοσύνη μεταξύ των μεγάλων κακών λέγοντας: "Εις καιρούς χαλεπούς έσονται οι άνθρωποι φίλαυτοι, φιλάργυροι, αλαζόνες, υπερήφανοι, βλάσφημοι, γονεύσιν απειθείς, αχάριστοι, ανούσιοι, άστοργοι" (Β΄Τιμ. γ΄2). Ακόμη η χριστιανική πίστη μάς εμποδίζει να προφασιζόμαστε ότι δεν ευεργετούμε λόγω προηγούμενης αγνωμοσύνης των ευεργετημένων. Καθήκον αγάπης του χριστιανού είναι να μιμηθεί το Θεό που: "αυτος εστί χρηστός επί τους αχαρίστους και πονηρούς" (Λουκ. στ΄35). Κατά τον ιερό Χρυσόστομο, η αγνωμοσύνη προς τον Θεό θεωρείται αμαρτία χειρότερη από την πορνεία (PG 56, 22). Τέλος, μέσω της παραβολής του χρεοφειλέτη δούλου, [Μτθ. ιη΄23-35], ο Κύριος μάς λέει με σαφήνεια ότι όταν βοηθάμε κάποιο πονεμένο άνθρωπο που συναντάμε στο δρόμο μας, είναι σαν να συναντούμε τον Χριστό και βοηθώντας τον εκφράζουμε και την ευγνωμοσύνη μας σ' Εκείνον.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ: ΑΧΑΡΙΣΤΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ: Η αγνωμοσύνη είναι συμπεριφορά που συχνά το ελληνικό κράτος και οι κρατούντες, επεφύλαξαν για τους πολίτες. Όταν όμως ο πολίτης σκοτωθεί για την Πατρίδα, και η πολιτεία δεν τιμά την θυσία του, τότε η αχαριστία είναι ύβρις. Πρόσφατο παράδειγμα είναι οι Έλληνες, νεκροί και τραυματίες, πολεμιστές του Ελληνικού Στρατού στην Κύπρο κατά την εισβολή των Τούρκων. Οι Έλληνες πολιτικοί, παραμένουν αγνώμονες, αδίστακτοι, προσβλητικοί, μη αναγνωρίζοντας την θυσία των παλικαριών εδώ και 40 χρόνια. Κάποιοι επιζώντες προσέφυγαν στα Δικαστήρια, για να υποχρεώσουν τους αγνώμονες, να αναγνωρίσουν την θυσία. Και το κατόρθωσαν. Όμως οι κρατούντες, προσέφυγαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας ζητώντας την ανατροπή της ετυμηγορίας! Πόσο αγνώμονες είναι κάποιοι που βρίσκονται σε πόστα καίρια (Βουλή), εισπράττουν μηνιάτικα των 8.000 ευρώ (όσο δεκαπέντε δασκαλοι!), ξεχνώντας ότι για να βρίσκονται σ' αυτή τη θέση, και να κουνάν συχνά αυστηρά το δάκτυλο από τηλεοράσεως, κάποιοι θυσίασαν τη ζωή τους ή την υγεία τους! Όμως η ιστορία της "πολιτικής αχαριστίας" είναι παρούσα πάντα στο νεοελληνικό κράτος. Αρκεί να θυμηθούμε τον Νικηταρά τον τουρκοφάγο. Ο Νικήτας Σταματελόπουλος ή Νικηταράς, ήταν απ' τους μεγαλύτερους ήρωες του '21. Ως γνωστόν, τα κομματικά πάθη και τα συμφέροντα της μεταπελευθερωτικής εποχής, οδήγησαν αρκετούς ήρωες του Αγώνα στο περιθώριο και τη φυλακή (Κολοκοτρώνης). Ένας απ' αυτούς τους ήρωες ήταν κι ο Νικηταράς, που «θήτευσε» στο Παλαμήδι και στις φυλακές Αιγίνης, βάσει κατηγοριών περί δήθεν συνωμοσίας εναντίον του Όθωνα. Αναφέρεται ένα περιστατικό, που αναδεικνύει την ηθική του ήρωα και την κρατική αχαριστία. Όταν αποφυλακίστηκε ο Νικηταράς [1841], του δόθηκε μια πενιχρή σύνταξη. Η αρμόδια αρχή που χορηγούσε θέσεις επαιτείας, είχε ορίσει για μια ορισμένη μέρα (Παρασκευή) στον ήρωα επαίτη, μια θέση κοντά στην εκκλησία της Ευαγγελίστριας και του επέτρεπε "ευγνωμόνως" να επαιτεί! Όταν το έμαθε κάποιος ξένος πρέσβης, πήγε στο σημείο όπου επαιτούσε ο μεγάλος οπλαρχηγός. Μόλις ο Νικηταράς τον είδε, μάζεψε αμέσως το απλωμένο χέρι του. "Τι κάνετε στρατηγέ μου;" ρώτησε ο ξένος. "Απολαμβάνω ελεύθερη πατρίδα", απάντησε εκείνος υπερήφανα. "Μα εδώ την απολαμβάνετε, καθισμένος στον δρόμο"; επέμενε ο ξένος. "Η πατρίδα μου έχει χορηγήσει σύνταξη για να ζω καλά, αλλά έρχομαι εδώ για να παίρνω μια ιδέα πως περνάει ο κόσμος", απάντησε ο Νικηταράς. Ο ξένος κατάλαβε, και διακριτικά, φεύγοντας, άφησε να του πέσει ένα πουγκί με χρυσές λίρες. Ο σχεδόν τυφλός Νικηταράς άκουσε τον ήχο και φώναξε: «Σου έπεσε το πουγκί σου. Πάρε το μην το βρει κανένας και το χάσεις!». Στις 25/9/1849, ο γενναίος και έντιμος ήρωας, πεθαίνει πάμφτωχος, ξεχασμένος. Τελικά οι Έλληνες δεν αλλάζουμε ποτέ. Πάντα η πατρίδα, καλύτερα οι αχάριστες "κεφαλές" της πατρίδας, θα τρώνε τα παιδιά της.
