έχει και το χρέος να διατηρεί τη γονιμότητά του και γενικότερα να εξασφαλίζει την αειφορία του, δηλαδή την παραγωγικότητά του όχι μόνο για το παρόν αλλά και για τις επόμενες γενεές.
Εδώ θα αναφερθούν οι σπουδαιότερες αγρονομικές τεχνικές, απλές αλλά πολύ σημαντικές, που επιδρούν είτε θετικά είτε αρνητικά στην παραγωγικότητα του εδάφους.
Αμειψισπορά ή μονοκαλλιέργεια
Αμειψισπορά λέγεται η εναλλαγή των καλλιεργειών, δηλαδή, στο ίδιο χωράφι να μην καλλιεργείται συνέχεια η ίδια καλλιέργεια, αλλά να εναλλάσσεται με άλλη, κάθε ένα ή δύο ή το πολύ τρία χρόνια. Είναι μία παλιά αγρονομική τεχνική, την οποία εμπειρικά οι αγρότες εφάρμοζαν, γιατί ήξεραν ότι με τον τρόπο αυτό οι καλλιέργειές τους ήταν πιο αποδοτικές. Δεν ήξεραν όμως ότι η αμειψισπορά είναι ένα πολύ καλό περιβαλλοντικό μέτρο διότι, τα ανταγωνιστικά φαινόμενα που αναπτύσσονται μεταξύ των ζωντανών οργανισμών του εδάφους, σε συνδυασμό με τις διαφορετικές απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία των διαφορετικών καλλιεργειών που εναλλάσσονται σε αυτό, δημιουργούν συνθήκες οικολογικής ισορροπίας, διατήρησης της γονιμότητας του εδάφους και εν τέλει συνθήκες εξασφάλισης της αειφορίας. Σήμερα πλέον, όλοι γνωρίζουν και εφαρμόζουν την αμειψισπορά, αλλά είναι και υποχρέωση στα περισσότερα ευρωπαϊκά προγράμματα.
Αντίθετη προς την αμειψισπορά είναι η μονοκαλλιέργεια, δηλαδή το να καλλιεργείται η ίδια καλλιέργεια, επί σειρά ετών, στο ίδιο χωράφι. Αυτό έχει ως συνέπεια την εξάντληση των ανόργανων στοιχείων από το έδαφος, τον πολλαπλασιασμό των ζημιογόνων παθογόνων, εντόμων και ζιζανίων, τη μείωση των αποδόσεων και την τελική παθογένεια του εδάφους.
Αγρανάπαυση
Αγρανάπαυση λέγεται η μη καλλιέργεια του χωραφιού για ένα ή περισσότερα χρόνια, η ξεκούραση (ανάπαυση) κατά κάποιο τρόπο του χωραφιού. Παίζει τον ίδιο ακριβώς ρόλο, όπως και η αμειψισπορά, στη δημιουργία συνθηκών οικολογικής ισορροπίας, διατήρησης της γονιμότητας του εδάφους και εν τέλει εξασφάλισης της αειφορίας. Επί πλέον βελτιώνει τη δομή του εδάφους και έχει, όπως και η αμειψισπορά, τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα, στο περιβάλλον, στις αποδόσεις των καλλιεργειών και στην αειφορία του εδάφους. Σήμερα πλέον, όλοι γνωρίζουν την αξία της και εφαρμόζουν την αγρανάπαυση, σε πολλά δε ευρωπαϊκά προγράμματα συνιστάται αντί για την αμειψισπορά, ακόμη και αντί της καλλιέργειας.
Φυτική κάλυψη του εδάφους ή γυμνό έδαφος
Είναι η κάλυψη του εδάφους με φυτά, ιδιαίτερα από το φθινόπωρο μέχρι τις αρχές της άνοιξης που συνήθως έχουμε τις περισσότερες βροχές, ώστε με το ριζικό τους σύστημα και το φύλλωμά τους να προστατεύουν το έδαφος από φαινόμενα απορροής και διάβρωσης. Η φυτοκάλυψη του εδάφους εξασφαλίζεται στις μεν ετήσιες καλλιέργειες με την καλλιέργεια χειμωνιάτικων σιτηρών και ψυχανθών, στις δε μόνιμες-πολυετείς καλλιέργειες με τη μη καλλιέργεια μεταξύ των γραμμών.
Όταν το έδαφος είναι γυμνό, τότε τα νερά της βροχής με την απορροή τους προς χαμηλότερα σημεία, συμπαρασύρουν και μέρος του επιφανειακού εδάφους, που τελικά μαζί με τα βρόχινα νερά μεταφέρεται στα αποστραγγιστικά χαντάκια και από εκεί στα ποτάμια, στις λίμνες και στη θάλασσα, με συνέπεια να χάνεται πολύτιμο γόνιμο έδαφος.
Πολλά ευρωπαϊκά προγράμματα απαιτούν την εφαρμογή φυτικής κάλυψης του εδάφους, ώστε αυτό να μην παραμένει γυμνό.
Ανακύκλωση της οργανικής ύλης, κάψιμο των υπολειμμάτων, λίπανση
Ανακύκλωση της οργανικής ύλης είναι η επαναφορά στο έδαφος της οργανικής ύλης (φυτική μάζα) που παρήχθη κατά τη βλάστηση, την ανάπτυξη, την ωρίμανση και τη συγκομιδή της καλλιέργειας και αποτελείται από κάθε φυτό ή φυτικό τμήμα που απομένει στο χωράφι μετά τη συγκομιδή του προϊόντος. Η εναπομείνασα στο χωράφι φυτική μάζα, με τη βοήθεια διαφόρων σαπροφυτικών κυρίως βακτηρίων που ζουν στο έδαφος και πολλών χημικών διεργασιών, μετατρέπεται σε ανόργανα στοιχεία, τα οποία στη συνέχεια προσλαμβάνονται από τις ρίζες των φυτών, μεταφέρονται στα φύλλα όπου, με τη βοήθεια της φωτοσύνθεσης, μετατρέπονται σε οργανικές ουσίες απαραίτητες τόσο για τα ίδια τα φυτά όσο και κυρίως για τον άνθρωπο και τα ζώα (που δεν μπορούν μόνα τους να συνθέσουν οργανικές ουσίες) για να τραφούν. Έτσι ολοκληρώνεται ο κύκλος της ζωής.
Επί πλέον, η αποσυντεθημένη οργανική ύλη βοηθάει στο να δημιουργείται καλό πορώδες σύστημα και καλή δομή του εδάφους, στοιχεία βασικά της γονιμότητας. Η ανακύκλωση της οργανικής ύλης, εφαρμόζεται και στις μόνιμες-πολυετείς καλλιέργειες όπου τεμαχίζονται τα κλαδιά και οτιδήποτε άλλο φυτικό υπόλειμμα και στη συνέχεια με φρέζα αναμιγνύονται στο έδαφος.
Το γνωστό κάψιμο της καλαμιάς είναι η χειρότερη επιλογή για τη διαχείριση των υπολειμμάτων, διότι στερεί το έδαφος από τα θρεπτικά στοιχεία και μειώνει τη γονιμότητά του.
Οργανικές ύλες είναι η κοπριά είτε αυτή που μεταφέρεται από άλλα αγροκτήματα είτε αυτή που προέρχεται από τα ζώα της ίδιας εκμετάλλευσης, καθώς και η κομπόστα, δηλαδή, οργανικό λίπασμα που παρασκευάζεται από τη συγκέντρωση σε σωρούς ή λάκκους ή κάδους, όλων των οργανικών υλών – φυτικά και ζωικά υπολείμματα - του αγροκτήματος και της οικιακής οικονομίας. Τέλος είναι η χλωρή λίπανση, δηλαδή, η ενσωμάτωση στο έδαφος μίας καλλιέργειας πριν αυτή σποροποιήσει. Για τη χλωρή λίπανση συνήθως προτιμούνται καλλιέργειες ψυχανθών, τα οποία εκτός από τις άλλες ευεργετικές επιδράσεις που έχουν ως οργανική ύλη, εμπλουτίζουν το έδαφος και με άζωτο λόγω των μεγάλων πληθυσμών αζωτοβακτηρίων που αναπτύσσονται στα φυμάτιά τους.
Η λίπανση των καλλιεργειών, είναι μία αναγκαία αγρονομική τεχνική, καθότι τα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους δεν επαρκούν να ικανοποιήσουν τις μεγάλες απαιτήσεις των βελτιωμένων ποικιλιών και υβριδίων, ώστε αυτά να δώσουν τις υψηλές αποδόσεις-μεγάλες παραγωγές.
Η υπερβολική χρήση, η κατάχρηση, λιπασμάτων προκαλεί ανεπιθύμητες χημικές αντιδράσεις μεταξύ των ανόργανων στοιχείων του εδάφους, που έχουν ως συνέπεια τη δημιουργία φαινομένων τοξικότητας, περίσσειας ή έλλειψης ορισμένων ανόργανων στοιχείων με επιπτώσεις στην ανάπτυξη των φυτών και στην απόδοσή τους. Μία επίσης γνωστή περίπτωση κατάχρησης στη λίπανση, είναι η νιτρορύπανση, όπου τα νιτρικά αφού διηθήθηκαν από το έδαφος σε βαθύτερα στρώματα, έφτασαν και μόλυναν τα υπόγεια νερά, στις πεδιάδες της Θεσσαλίας, της Κωπαίδας και του Άργους.
Έτσι, η διαχείριση της λίπανσης, που πράγματι είναι απαραίτητη στη σύγχρονη γεωργία, θα πρέπει να γίνεται με όσο το δυνατόν ορθολογικότερο τρόπο όπως, με παρακολούθηση της καλλιέργειας από ειδικούς επιστήμονες, με εδαφολογικές αναλύσεις, με εργαστηριακές εξετάσεις και τελευταία, αρχίζει να βρίσκει εφαρμογή και στη λίπανση, με την τεχνική της γεωργίας ακριβείας, προκειμένου να αποφεύγονται οι αρνητικές επιδράσεις στο έδαφος και το περιβάλλον.
Το γεγονός ότι υπάρχει ανάγκη προσθήκης ανόργανων λιπασμάτων στο χωράφι, δεν σημαίνει ότι είναι περιττή η ανακύκλωση της οργανικής ύλης, διότι η αποσυντεθημένη οργανική ύλη, πέραν των ανόργανων στοιχείων που επαναφέρει με φυσικό τρόπο στο έδαφος, βοηθάει στο να δημιουργείται καλό πορώδες σύστημα και καλή δομή, στοιχεία βασικά της γονιμότητας του εδάφους, καθώς και ανάπτυξη ανταγωνιστικών φαινομένων μεταξύ των ζωντανών οργανισμών του εδάφους που εξασφαλίζουν οικολογική ισορροπία. Κα εν τέλει εξασφαλίζεται το μεγάλο ζητούμενο η αειφορία του εδάφους, ταυτόχρονα με την άσκηση της γεωργίας για το καλό του ανθρώπου.
