Το τέρας του ρατσισμού

του Βασίλη Πλατή, φιλόλογου-δρος Ιστορίας Α.Π.Θ., Υποδιευθυντή Δ.ΙΕΚ Έδεσσας

Τα τελευταία ανησυχητικά συμβάντα στο Ωραιόκαστρο της Θεσσαλονίκης και στον Προφήτη Ηλία του δήμου Βόλβης εγείρουν σοβαρά ερωτηματικά αναφορικά με το εάν ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας έχει διολισθήσει ή διολισθαίνει επικίνδυνα στην υιοθέτηση ακραίων ρατσιστικών συμπεριφορών.

Προφανώς αποτελεί ρατσιστική συμπεριφορά και ταυτόχρονα αποκλίνουσα από το δημοκρατικό ήθος της ελληνικής πολιτείας να αποστερείται δια της βίας η δυνατότητα πρόσβασης των προσφυγόπουλων σε δομές εκπαίδευσης του ελληνικού κράτους με την επίκληση ανύπαρκτων ­τις περισσότερες φορές­ αιτιών. Αυτό ακριβώς συνέβη με τις αντιδράσεις των γονέων για την φοίτηση παιδιών προσφύγων στο δημοτικό σχολείο του Προφήτη Ηλία, οι οποίες τελικά οδήγησαν σε παρέμβαση του εισαγγελέα.
Επιπρόσθετα, ο θάνατος δύο προσφύγων έξω από το κέντρο φιλοξενίας μεταναστών του Ωραιοκάστρου αποκαλύπτει ότι οι σωματικά και ψυχικά καταρρακωμένοι αυτοί άνθρωποι, απάτριδες στην πραγματικότητα, αποτελούν για την ελληνική πολιτεία ανεπιθύμητο άχθος, σε σημείο να υποτιμάται και αυτή ακόμη η ανθρώπινη ύπαρξη.
Είναι βέβαιο ότι το θανατηφόρο ατύχημα των δύο προσφύγων στο Ωραιόκαστρο θα είχε αποφευχθεί εάν οι αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους ή του δήμου είχαν προνοήσει για την προστασία των προσφύγων που έβγαιναν έξω από τον χώρο φύλαξης και κυκλοφορούσαν στον κεντρικό δρόμο ταχείας κυκλοφορίας.
Όλοι υποψιάζονταν ότι το μοιραίο θα μπορούσε να συμβεί ανά πάσα στιγμή, αλλά κανείς δεν έλαβε την παραμικρή μέριμνα, η οποία θα συνιστούσε μια μικρή οικονομική επιβάρυνση (για την τοποθέτηση λ.χ. ενός φωτεινού σηματοδότη ή τη διάνοιξη παράπλευρης οδού).
Από τις παραπάνω περιγραφές αλλά και από αρκετές άλλες που έχουν δημοσιευθεί πρόσφατα στον Τύπο προκύπτει ότι η ελληνική κοινωνία εμφανίζει ρατσιστικές τάσεις. Είναι γεγονός ότι η άλλοτε σχετικά εσωστρεφής ελληνική κοινωνία δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στην πραγματικότητα που διαμορφώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες με τις συνεχείς αφίξεις προσφύγων και μεταναστών και τη σταδιακή μετάλλαξή σε πολυπολιτισμική.
Έτσι, σε συνάρτηση με τη γενικότερη ένδεια και παρακμή που διακρίνεται σε όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου, οι Έλληνες πολίτες δείχνουν να χάνουν την ψυχραιμία τους, να αδυνατούν να διαχειριστούν την οργή και το θυμό τους και σε τελική ανάλυση να στρέφονται εναντίον του διαφορετικού.
Η ελληνική οικογένεια μέσα σε συνθήκες οικονομικής ασφυξίας δεν καλλιεργεί στα παιδιά της πνεύμα αποδοχής και ανεκτικότητας απέναντι στους νεήλυδες και ανέστιους πρόσφυγες. Αντίθετα, αναπτύσσει σε μεγάλο βαθμό φοβικά αντανακλαστικά, τα οποία θολώνουν την κρίση των παιδιών που μεγαλώνουν στους κόλπους της.
Από το σχολείο, εξάλλου, απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό η αντιρατσιστική κουλτούρα καθώς και τα ουμανιστικά μηνύματα που διαμορφώνουν ώριμους πολίτες, με καθαρή κρίση και συνείδηση. Αρκετές από τις στερεοτυπικές αντιλήψεις του παρελθόντος και τις προκαταλήψεις που «αμαυρώνουν» την εικόνα του «άλλου» επιβιώνουν και σήμερα.
Στο όνομα, λοιπόν, της ομοιομορφίας και της διατήρησης αναλλοίωτων των χαρακτηριστικών της ελληνικής εθνικής ταυτότητας παρατηρούνται συχνά κατά το τελευταίο διάστημα κρούσματα ξενοφοβίας και ρατσιστικής συμπεριφοράς ακόμη και στο χώρο του σχολείου.
Αλλά και στη στάση αρκετών εκπαιδευτικών, οι οποίοι στη συντριπτική τους πλειονότητά απεκδύονται την υιοθέτηση τυχόν ρατσιστικών αντιλήψεων από την πλευρά τους, διαπιστώνεται αμηχανία αναφορικά με τον ορισμό της εθνικής ταυτότητας και κυρίως τη διατήρησή της σε πολυπολιτισμικό περιβάλλον αλλά και ισχυρή επιθυμία να συνδεθεί η ελληνική κουλτούρα με την κυρίαρχη δυτικοευρωπαϊκή μέσω της κλασικής αρχαιότητας, γεγονός που συνήθως οδηγεί στον εξοβελισμό άλλων πολιτισμικών στοιχείων ως κατώτερων και αλλότριων.
Οι ακραίες αυτές συμπεριφορές έχουν φανερές παρενέργειες τόσο στην ψυχοσύνθεση των ατόμων που τις υιοθετούν όσο και αυτών που τις υφίστανται (των θυμάτων¬¬). Από τη μια πλευρά, τα άτομα που προβαίνουν σε ρατσιστικές πράξεις όχι μόνο δεν εκτονώνουν με τον τρόπο αυτό το θυμό και τη συσσωρευμένη οργή τους αλλά συνεχίζουν να την «κουβαλούν» και βασανίζονται ψυχικά.
Από την άλλη, οι πρόσφυγες βιώνοντας αρνητικές συμπεριφορές αντιδρούν και αυτοί με τρόπο ανάλογο προς τα ερεθίσματα και μηνύματα που προσλαμβάνουν από τη χώρα «υποδοχής», με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις οι κοινωνικές συγκρούσεις να είναι αναπόφευκτες.
Σε μια εποχή, λοιπόν, που σχεδόν παντού στην Ευρώπη οι ακραίες φωνές φαίνεται να επισκιάζουν τις φωνές της σύνεσης και της λογικής, οι εθνικισμοί του παρελθόντος να αναβιώνουν με νέα διακυβεύματα και οι Μεγάλες Δυνάμεις να επιστρέφουν στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου, είναι αναγκαίο οι Έλληνες πολίτες να σεβαστούν την ισότητα ευκαιριών όλων των ανθρώπων και να παραμερίσουν τυχόν ακραίες διαθέσεις και συμπεριφορές.
Γιατί, παρ’ όλες τις διαφορές που έχουμε οι άνθρωποι μεταξύ τους (στο φύλο, στο χρώμα, στην ηλικία, στη θρησκεία, στην εθνολογική προέλευση), είμαστε όλοι «άνθρωποι».