(FΑrming Tools for Input MAnagement-Εργαλεία Διαχείρισης των Εισροών στη Γεωργία) με σκοπό τον ενδιάμεσο έλεγχο προόδου από την ευρωπαϊκή επιτροπή (http://fatima-h2020.eu/). Πριν τη συνάντηση, στις 27/9 έγινε παρουσίαση του προγράμματος στον FAO στην έδρα του Οργανισμού στην Ευρώπη που βρίσκεται στη Ρώμη. Ο Οργανισμός εκδήλωσε το ενδιαφέρον του για το πρόγραμμα διότι οι σκοποί του, όπως τόνισε ο εκπρόσωπός τους Dr. Giovanni Munoz είναι παράλληλοι με τη σημερινή πολιτική του FAO, η οποία συνοψίζεται με τον όρο «βιώσιμη εντατικοποίηση» (sustainable intensification) της γεωργίας, μέσω της οποίας θα ικανοποιηθούν οι ανάγκες του συνεχώς αυξανόμενου πληθυσμού της γης, ενώ η καλλιεργούμενη έκταση δεν μπορεί να αυξηθεί περαιτέρω.
Στο εν λόγω πρόγραμμα συμμετέχουν 23 φορείς από ευρωπαϊκές χώρες (Ισπανία, Ιταλία, Γαλλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Γερμανία, Αυστρία, Τσεχοσλοβακία, Ελλάδα, Βουλγαρία) και την Τουρκία. Από την Ελλάδα συμμετέχουν το Κέντρο ΓΑΙΑ του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, το Ινστιτούτο Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, που είναι υπεύθυνο για τα πιλοτικά προγράμματα που εφαρμόζονται στη λεκάνη απορροής του Πηνειού ποταμού, το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και η Εταιρεία DRAXIS. Στις συναντήσεις που ακολούθησαν μετά την παρουσίαση του προγράμματος στον FAO, έγινε λεπτομερής παρουσίαση των ερευνών που ανέλαβε ο κάθε φορέας ενώπιον της επιτροπής αξιολόγησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία ενέκρινε την μέχρι τώρα πορεία του έργου. Σημειώνεται ότι η επόμενη ανάλογη διαδικασία θα γίνει το Μάρτιο του επόμενου έτους στη Λάρισα.
* Ποιος είναι ο σκοπός και τα αντικείμενα του προγράμματος:
Το πρόγραμμα FATIMA στοχεύει στην αποτελεσματική παρακολούθηση και διαχείριση των γεωργικών πόρων ώστε να επιτυγχάνονται οι καλύτερες αποδόσεις και ποιότητα των προϊόντων σε ένα βιώσιμο περιβάλλον μέσω της ανάπτυξης και χρήσης καινοτόμων εργαλείων που βοηθούν στην άριστη διαχείριση των εξωτερικών εισροών (θρεπτικά στοιχεία και νερό) με τη φιλοδοξία να συνδυασθούν η αειφορική παραγωγή και η οικονομική ανταγωνιστικότητα. Η στρατηγική του προγράμματος βασίζεται στη χρησιμοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία (δορυφορική εικόνα μεγάλης ανάλυσης, ασύρματοι αισθητήρες), σε ερευνητική εργασία υπαίθρου μέσω της οποίας βελτιώνεται η διαχείριση των εξωτερικών εισροών (νερό, θρεπτικά στοιχεία), σε ολοκληρωμένη κοινωνικο-οικονομική ανάλυση και σε ανάλυση των πολιτικών που πρέπει να υιοθετηθούν, ώστε να επιτευχθεί ο σκοπός της αριστοποίησης της διαχείρισης των εξωτερικών εισροών και επομένως η εντατικοποίηση της παραγωγής με ταυτόχρονη διατήρηση της αειφορίας της γεωργίας. Το πρόγραμμα βασίζεται στη συνεργασία με τους χρήστες (γεωργούς, διαχειριστές και υπεύθυνους λήψης αποφάσεων στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις ή γεωργικές επιχειρήσεις) σε επίπεδο μεμονωμένης εκμετάλλευσης μέχρι και λεκάνης απορροής. Το πρόγραμμα θα παρέχει χάρτες απαιτήσεων σε νερό και λιπάσματα με τους οποίους γίνεται η διαφοροποιημένη εφαρμογή των εισροών, κατανάλωσης νερού από τις καλλιέργειες και ένα ευρύ φάσμα δεδομένων απαραίτητων για την αειφορική διαχείριση των καλλιεργειών. Το πρόγραμμα συμπεριλαμβάνει οικονομικές, περιβαλλοντικές, τεχνικές, κοινωνικές και πολιτικές προσεγγίσεις με ένα ολοκληρωμένο τρόπο, που θα καταλήγει στην παροχή συμβουλών στους παραγωγούς με online σύστημα. Πιλοτικά το πρόγραμμα εφαρμόζεται σε επτά χώρες, δηλαδή στην Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Τσεχοσλοβακία, Αυστρία, Γαλλία και Τουρκία. Τι περιλαμβάνει η πιλοτική εφαρμογή στην περιοχής της λεκάνης απορροής του Πηνειού. Τα πειράματα στην περιοχή της Λάρισας εκτελούνται από το Ινστιτούτο Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών (Επιστημονικός Υπεύθυνος Δρ. Χρ. Τσαντήλας) στοχεύουν στην ανάπτυξη και εφαρμογή νέας καινοτόμου τεχνολογίας για την προσθήκη της ποσότητας αζωτούχου λιπάσματος που είναι πραγματικά απαραίτητη στα φυτά, που όμως όπως είναι γνωστό, διαφέρει από σημείου σε σημείο εντός και του ίδιου αγρού. Αποτέλεσμα αυτής της διαφοροποιημένης εφαρμογής του αζωτούχου λιπάσματος είναι να αυξάνεται η απόδοση της καλλιέργειας και να περιορίζεται η απώλεια με έκπλυση της περίσσειας αζώτου, η οποία δημιουργεί περιβαλλοντικά προβλήματα. Οι περιοχές, στις οποίες εκτελούνται τα πειράματα βρίσκονται κοντά στη Λάρισα (Πλατύκαμπος, Νέα Χάλκη, Μελία). Οι καλλιέργειες που μελετούνται είναι το βαμβάκι, το καλαμπόκι και το σιτάρι. Η νέα χρησιμοποιούμενη τεχνολογία αποτελείται από αισθητήρες φυλλώματος, οι οποίοι προσαρμόζονται σε τρακτέρ και καταγράφουν τις ανάγκες των φυτών σε άζωτο σε κάθε σημείο του αγρού που ορίζεται με ακρίβεια μέσω GPS. Τα δεδομένα αυτά μέσω υπολογιστή μετατρέπονται με τη χρήση κατάλληλου αλγορίθμου σε ποσότητες αζωτούχου λιπάσματος και δίνεται εντολή στο λιπασματοδιανομέα να αυξομειώνει την εφαρμοζόμενη ποσότητα Ν από θέση σε θέση εντός του αγρού ανάλογα με τις ανάγκες των φυτών (βλέπε φωτογραφίες). Σημειώνεται ότι όλες οι εργασίες αυτές γίνονται σε πραγματικές συνθήκες σε αγρούς που καλλιεργούνται από παραγωγούς που κατέχουν τα κτήματα, στα οποία γίνονται οι έρευνες.
* Τι έδειξαν οι μέχρι σήμερα έρευνες:
Από τα πειράματα που έχουν γίνει από την έναρξη του προγράμματος μέχρι σήμερα στην πιλοτική περιοχή της Θεσσαλίας, προέκυψαν τα ακόλουθα αποτελέσματα, τα οποία πρόκειται να δημοσιευθούν σε διεθνή περιοδικά:
* Στο σιτάρι με μειωμένη την ποσότητα αζώτου κατά 38% η απόδοση ήταν ίδια με εκείνη που επιτυγχάνει ο παραγωγός με το συμβατικό τρόπο λίπανσης.
* Στο βαμβάκι (τα αποτελέσματα είναι υπό στατιστική επεξεργασία) φαίνεται ότι με μειωμένη σημαντικά την ποσότητα αζώτου σε σύγκριση με το συμβατικό σύστημα των παραγωγών έδωσε σημαντικά αυξημένη απόδοση.
Αυτά τα ευρήματα δημιουργούν σαφείς προοπτικές μείωσης του κόστους παραγωγής και αύξηση της περιβαλλοντικής προστασίας από το άζωτο. Τα αποτελέσματα αυτά με την ολοκλήρωση του προγράμματος αναμένεται να δημιουργήσουν οικονομικό ενδιαφέρον τόσο σε μεμονωμένους παραγωγούς, όσο και σε ομάδες παραγωγών ή επιχειρήσεων που θα μπορούν να αναλαμβάνουν τη λίπανση μεγάλων εκτάσεων με μειωμένο κόστος για τον παραγωγό και ταυτόχρονη αύξηση των αποδόσεων.
Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να σχολιασθούν απόψεις που εκφράζονται χωρίς να έχουν επιστημονική βάση ότι το μικρό μέγεθος των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην Ελλάδα είναι απαγορευτικός παράγοντας για τη χρησιμοποίηση των καινοτόμων αυτών τεχνολογιών. Απεναντίας λόγω της μικρής έκτασης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων η απαιτούμενη λεπτομέρεια σε ότι αφορά την παραλλακτικότητα των εδαφών είναι μεγαλύτερη και η καταγραφή και διαχείριση της επιβάλλει τη χρήση αυτών των τεχνολογιών. Σε ό,τι αφορά το κόστος αγοράς ενός τέτοιου συστήματος, αν και δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής οικονομικά δεδομένα, οι εκτιμήσεις είναι ότι δεν θα είναι απαγορευτικό ακόμη και για μεμονωμένους παραγωγούς, πολύ δε περισσότερο για ομάδες παραγωγών ή συνεταιρισμούς. Ας θυμηθούμε εδώ πως γίνονταν η συλλογή του βαμβακιού πριν μερικά χρόνια και πως γίνεται σήμερα με την ανάπτυξη των βαμβακοσυλλεκτικών μηχανών. Κάτι ανάλογο θα μπορούσε κάλλιστα να γίνει και με τη λίπανση με άζωτο (σε πρώτη φάση και αργότερα και του φωσφόρου και του καλίου) των μεγάλων καλλιεργειών. Οι αξιολογητές της Ευρωπαϊκής Ένωσης έδειξαν ότι θα ενδιέφερε μια πρόταση με τη λήξη του προγράμματος προς τις εθνικές κυβερνήσεις ή την Ευρωπαϊκή Ένωση για ενίσχυση των παραγωγών για την προμήθεια τέτοιων καινοτόμων συστημάτων που θα βοηθήσουν τους παραγωγούς να μειώσουν το κόστος παραγωγής και ταυτόχρονα να προστατεύουν το περιβάλλον από την επιβάρυνση με νιτρικά. Εξ άλλου τέτοιες δραστηριότητες προβλέπεται να ενισχυθούν μέσω του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) 2014-2020.
* Ο Δρ. Χρίστος Τσαντήλας είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών
