Η σύνοδος της Σλοβακίας θα είναι η πρώτη που θα πραγματοποιηθεί χωρίς τη Βρετανία. Αλλά η χώρα αυτή θα είναι παρούσα σε όλες τις συζητήσεις, καθώς η Ευρώπη προσπαθεί να διαχειριστεί το Brexit.
Όπως είναι αναμενόμενο, η διάθεση των ευρωπαίων ηγετών δεν είναι σπουδαία. Ο γερμανός αντικαγκελάριος Ζίγκμαρ Γκάμπριελ εξέφρασε το γενικό κλίμα λέγοντας ότι η Βρετανία δεν μπορεί να κρατά τα καλά πράγματα της ΕΕ χωρίς να πληρώνει ένα τίμημα. Οποιαδήποτε άλλη προσέγγιση, είπε, θα προκαλέσει μεγάλα προβλήματα στην Ένωση.
Συναισθηματικά και πολιτικά, η προσέγγιση του Γκάμπριελ είναι κατανοητή. Παρά ταύτα, είναι λάθος. Αντί να αντιμετωπίζει το Brexit ως απειλή, η ΕΕ θα έπρεπε να το θεωρεί μια ευκαιρία. Η διαπραγμάτευση μιας νέας σχέσης με τη Βρετανία θα έπρεπε να αξιοποιηθεί για να αντιμετωπιστούν τα πολλά προβλήματα της Ένωσης.
Είναι πλέον σαφές ότι η Βρετανία δεν είναι το μόνο μέλος της Ένωσης που είναι δυσαρεστημένο με τον υψηλό βαθμό πολιτικής ενοποίησης που συνεπάγεται η συμμετοχή σε αυτήν. Μόλις την περασμένη εβδομάδα, η ομάδα του Βίζεγκραντ – η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Σλοβακία και η Τσεχική Δημοκρατία – εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία ζητά μια χαλαρότερη ένωση και την επιστροφή ορισμένων εξουσιών στα εθνικά κράτη.
Οι διαπραγματεύσεις γύρω από το Brexit θα έπρεπε να αξιοποιηθούν για να δημιουργηθεί μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων που θα ικανοποιεί αυτές τις απαιτήσεις. Η πρώτη ομάδα χωρών θα προχωρήσει σε στενότερη πολιτική ενοποίηση, εκπληρώνοντας τον στόχο των ιδρυτών της Ένωσης, ενώ οι χώρες της δεύτερης ομάδας θα περιορίζονται στη συμμετοχή στην ενιαία αγορά και στη συνεργασία στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής και της ασφάλειας.
Η προσέγγιση αυτή θα ικανοποιήσει τις ανάγκες τόσο των φεντεραλιστών όσο και των ευρωσκεπτικιστών. Οι πρώτοι – στους οποίους περιλαμβάνονται κυρίως η Γερμανία, το Βέλγιο, η Ιταλία, η Ισπανία και πιθανότατα η Γαλλία - παραπονούνταν ανέκαθεν ότι η Βρετανία επιβράδυνε τη βαθύτερη ενοποίηση. Τώρα δεν υπάρχει πλέον αυτό το εμπόδιο. Οι αντιφεντεραλιστές, από την άλλη πλευρά, περιλαμβάνουν όχι μόνο την Ομάδα του Βίζεγκραντ, αλλά και τους Ιρλανδούς, τους Ολλανδούς, τους Σουηδούς και τους Δανούς.
Μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων θα ικανοποιεί τις δύο σημαντικότερες αποστολές της: τη διατήρηση της ενιαίας αγοράς και την προώθηση των ευρωπαϊκών συμφερόντων στην παγκόσμια σκηνή. Η δομή αυτή θα λύσει και το πρόβλημα του Brexit, καθώς η Βρετανία θα μπορούσε άνετα να ενταχθεί στη δεύτερη ομάδα και να μην εγκαταλείψει την Ένωση. Στη συνέχεια, στην ίδια αυτή ομάδα θα μπορούσαν να ενταχθούν και χώρες που δεν είναι μέλη της ΕΕ, όπως η Ελβετία, η Νορβηγία, η Τουρκία και η Ουκρανία.
Υπάρχουν φυσικά πολλοί «διάβολοι» στις λεπτομέρειες. Μια χώρα μπορεί να μην ταιριάζει απολύτως στη μια ή την άλλη ομάδα. Η Γαλλία, για παράδειγμα, με ποιον θα πάει; Αυτό θα εξαρτηθεί από το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών του 2017.
Μπορεί μια χώρα που έχει υιοθετήσει το ευρώ να διαλέξει τη δεύτερη ομάδα; Κάτι τέτοιο θα ήταν δύσκολο αν λάβει κανείς υπόψη του τη δημοσιονομική ενοποίηση που απαιτεί η συμμετοχή στην ευρωζώνη.
Ευαίσθητο είναι και το ζήτημα της ελεύθερης μετακίνησης των ανθρώπων. Είναι ήδη σαφές ότι, μετά το δημοψήφισμα για το Brexit, η Βρετανία δεν θα δεχθεί πλέον την ελεύθερη και χωρίς όρους είσοδο ανθρώπων από την υπόλοιπη ΕΕ στο έδαφός της. Υπάρχουν όμως και άλλες χώρες που ζητούν να επιβληθούν περιορισμοί στην ελεύθερη μετακίνηση. Οι Ολλανδοί θα ήθελαν να μπορεί μια χώρα να «πατάει φρένο» όταν η εισροή πολιτών από την υπόλοιπη ΕΕ υπερβαίνει ένα συγκεκριμένο επίπεδο. Η Γαλλία απειλεί να πάψει να εφαρμόζει τον νόμο που επιτρέπει στους εργοδότες να πληρώνουν χαμηλότερους μισθούς σε εργαζόμενους από άλλες χώρες της ΕΕ.
Το πρόβλημα είναι πως ενώ οι αντιφεντεραλιστές της δυτικής Ευρώπης θέλουν περιορισμούς στην ελεύθερη μετακίνηση, οι ομοϊδεάτες τους της ανατολικής Ευρώπης θέλουν ακριβώς το αντίθετο.
Παρ’όλα αυτά, υπάρχει περιθώριο για δημιουργική διαπραγμάτευση. Το αίτημα της Ολλανδίας για «φρένο έκτακτης ανάγκης», που θα εξασφαλίζει ότι η μετανάστευση δεν είναι απεριόριστη, θα μπορούσε να ικανοποιηθεί. Μια άλλη ιδέα θα ήταν ο διαχωρισμός της ελεύθερης μετακίνησης εργαζομένων από την ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων εν γένει - με άλλα λόγια, ο περιορισμός του δικαιώματος μετακίνησης σε εκείνους που έχουν δουλειά.
Πολλοί στις Βρυξέλλες θα θεωρήσουν αυτές τις προτάσεις απαράδεκτες. Ο στόχος τους είναι να διατηρήσει η Ένωση όλες τις εξουσίες της και να γίνει το διαζύγιο της Βρετανίας όσο το δυνατόν πιο δύσκολο και οδυνηρό, ώστε να αποδειχθεί ότι είναι τρέλα να εγκαταλείπει μια χώρα την Ένωση. Η ιδέα όμως ότι ο καλύτερος τρόπος να διαφυλαχθεί το κύρος της Ένωσης είναι να παρουσιάζεται ως Αλκατράζ δεν είναι και τόσο επιτυχημένη.
Θα ήταν καλύτερα να αναγνωρίσουν οι ευρωπαίοι ηγέτες ότι μερικά από τα παράπονα της Βρετανίας είναι δικαιολογημένα. Αντί να προσπαθήσουν να διατηρήσουν τις σημερινές δομές με κάθε κόστος, θα έπρεπε να σχεδιάσουν ένα σχήμα δύο ταχυτήτων που θα αφήσει όλους ευχαριστημένους.
(*) Ο Γκίντεον Ράχμαν είναι αρθρογράφος των Financial Times
(Πηγή: Financial Times)
