Στο σημερινό σημείωμα θα παραθέσουμε το κεφάλαιο που αφορά την πόλη μας και το οποίο είναι αναπτυγμένο στις σελίδες 100-106.Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η περιγραφή της Λάρισας όπως την είδε λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση ο συγγραφέας[2]και κυρίως η κριτική του αναφορά στη διάρθρωση των δημόσιων υπηρεσιών, του στρατεύματος, της δικαιοσύνης, της εκπαίδευσης, του εμπορίου, των προϊόντων της κλπ. Η γλώσσα του είναι η λόγια της εποχής και διαβάζεται ευχάριστα και εύκολα. Γράφει:
«Η αρχαιοτάτη και επισημοτάτη αύτη πρωτεύουσα πόλις της Θεσσαλικής χώρας, της παναρχαίας κοιτίδος των πλείστων Ελληνικών φυλών, κείται επί της δεξιάς όχθης του Πηνειού (Σαλαμβριά), εν μέσω εξαισίων της φύσεως θέλγητρων άπερ εν εαυτώ φέρει το περιβάλλον την πόλιν Θεσσαλικόν πεδίον, ύπερθεν του οποίου μεγαλοπρεπώς ίστανται η γηραιά Όσσα και ο χιονοσκεπής Όλυμπος».
Ακολουθούν τρεις σελίδες οι οποίες αναφέρονται στην μακρόχρονη ιστορία της Λάρισας, τις οποίες όμως παραλείπουμε και συνεχίζουμε με την περιγραφή της πόλεως όπως την είδε κατά το τέλος του 1882:
«Η Λάρισσα ως και άπασα σχεδόν η Θεσσαλία, μετά δουλείαν τεσσάρων περίπου αιώνων, παραχωρηθείσα εις την μητέρα Ελλάδα δι΄ Ευρωπαϊκού πρωτοκόλλου συνταχθέντος κατά τω 1878 έτει εν Βερολίνω, αποτελεί από της 2 Σεπτεμβρίου 1881, ημέρας καθ’ ήν κατελήφθη υπό των Ελληνικών στρατευμάτων[3], μέρος του Ελληνικού βασιλείου. Είναι δε επί του παρόντος έδρα βασιλικού επιτρόπου, μετ΄ ολίγον όμως γενήσεται πρωτεύουσα του Νομού, επαξίως της θέσεως ήν από των αρχαιοτάτων χρόνων κατέχει επί της Θεσσαλίας. Εκτισμένη δε, ως προείρηται, ούσα επί της δεξιάς όχθης του Πηνειού, έχει και μικρόν τινα συνοικισμόν και επί της αριστεράς όχθης, πέραν μαχαλάν καλούμενον, ένθα εισί και ευτελή τινα καφενεία υπό τα πυκνά φυλλώματα υψητενών λευκών και παρά τον ήρεμον ρουν του ποταμού, εις τα οποία το εσπέρας οι κάτοικοι μεταβαίνουσι προς αναψυχήν. Συγκοινωνούσι δε αμφότερα ταύτα τα τμήματα της πόλεως δια λιθοκτίστου γεφύρας δωδεκατόξου[4], βυζαντινού κτίσματος, ανασκευασθείσης υπό του Χασάν βέη, υιού του Ιερουχάν(Τουραχάν) βέη[5], πρώτου κατακτητού της Λαρίσσης.
Η τόσο σπάνια τα φυσικά προτερήματα έχουσα Λάρισσα, δυστυχώς ουδέν επίκτητον πλεονέκτημα παρουσιάζει. Και έχει μεν αληθώς μεγάλην την έκτασιν, αλλά τας οδούς ως επί το πλείστον στενάς, ακαθάρτους, σκολιάς και εστρωμμένας δια λίθων (καλδιρήμι), τας δε οικίας αραιάς και μάλλον πενιχράς εκ ξυλοτοίχου (τσατμά) και τινας εκ πλινθοδομής, ών αι πλείσται περικλείονται εντός μεγάλων περιοχών. Εισί δε και τινες νεόδμητοι, ως και παλαιαί, ευκτίριοι και ευρύχωροι, αίτινεςκοσμούσι την πόλιν, μεταξύ των οποίων διαπρέπει η πρώην οικία του Χουσνήβέη, αγορασθείσα παρά της Α. Μ. του βασιλέως, ήτις διαπρέπει επί μεγέθει και εξωτερική και εσωτερική διακοσμήσει. Εκ των δημοσίων αυτής κτιρίων τα μάλλον άξια λόγου εισί το μέγα οικοδόμημα του άλλοτε Τουρκικού Διοικητηρίου, όπερ χρησιμεύει ως Στρατών του πεζικού[6] και το ημιτελές Ελληνικόν Γυμνάσιον, αμφότερα σχεδιασθέντα υπό του κ. Στέλιου Βουκαδόρου αρχιτέκτονος εκ Ζακύνθου, 8 ιεροί ναοί των Ελλήνων κατοίκων, ων υπερέχει η μητρόπολις προς τιμήν του Αγίου Αχιλλείου κτισθείσα τω 1794, 2 Στρατώνες, 27 τεμένη, ών το αρχαιότερον είναι το επί γηλόφου κατά τον Πηνειόνκείμενον του Χασάν βέηκαλούμενον, μετά θόλου μολυβδοσκεπάστου και ωραίου μιναρέ, όστις λέγεται ότι ήτο χριστιανικός ναός της αγίας Σοφίας, προς δε 3 λουτρά, 34 Μετζίτια[7], 5 Δημοτικά Σχολεία, 1 Οθωμανικόν Σχολείον, 1 Στρατιωτικόν Νοσοκομείον, 5 Πυριταποθήκαι και 2 Συναγωγαί των Εβραίων. Προσέτι υπάρχουσι καθ’ όλην την πόλιν 35 ξενώνες (χάνια) χωρητικότητος 800 ίππων. Περιβάλλεται δε η Λάρισσα δια τάφρου και προπετάσματος, σχηματίζοντος ένδεκα προμαχωνικά μέτωπα, ών δεσπόζει η επί του Β.Δ. άκρου κειμένη ακρόπολις.
Η Λάρισσα είναι πόλις εμπορική και πλουσία, ουχί όμως και ακμάζουσα, ως το πάλαι, και ολβία. Αίτιον δε τούτου αι αλλεπάλληλοι αυτής περιπέτειαι, αίτινες επί τοσούτω ολιγόστευσαν τους κατοίκους της, ώστε μόλις σήμερον αριθμοί 20.000 περίπου, ών 12.000 εισί Τούρκοι, 6.000 Έλληνες και 2.000 Ισραηλίται, οίτινες έχουσιν ιδιαίτερον συνοικισμόν, ενώ οι Έλληνες και οι Τούρκοι κατοικούσιν ως επί το πλείστον αναμίξ, άπαντες δε οι κάτοικοι υδρεύονται εκ του Πηνειού ποταμού. Οι Τούρκοι είναι οι πλουσιότεροι των κατοίκων, έχοντες εκτεταμένας γαίας και πλουσίας επαύλεις. Πολλοί όμως εξ αυτών, μετά την εις το Ελληνικόν βασίλειον εκχώρησίν της, απεσύρθησαν εις το προς βορράν μέρος της Ελασσώνος, εις Κωνσταντινούπολιν και αλλαχού.
Κειμένη υπό τον ωραίον της Ελλάδος ουρανόν, διαπνεομένη υπό της εκ του Ολύμπου κατερχομένης γλυκείας αύρας, και τοσούτον ευνοϊκήν την γην έχουσα, αδεξίως όμως γεωργημένην, παράγει αφθόνως σίτον, κριθήν, αραβόσιτον, τυρόν, όσπρια και διάφορα άλλα. Η έλλειψις όμως των μέσων συγκοινωνίας παρουσιάζει μεγάλας δυσκολίας εις το εμπόριον, όπερ αποκλειστικώς είναι εις χείρας των Ελλήνων. Δια της, αν και ατελώς ενεργουμένης, κτηνοτροφίας, η Λάρισα παρέχει μέγαν αριθμόν βοών, προβάτων, ίππων, χοίρων, ημιόνων και διαφόρων πτηνών. Υπάρχουσι δε εν αυτή και μικρά τινά εργοστάσια υφασμάτων, βυρσοδεψεία και ερυθροβαφεία. Ολίγον απωτέρω της πόλεως προς βορράν υπάρχει το ωραίον εργοστάσιον του Δερβίςβέη και Σίας, διευθυνόμενον υπό του κ. Δ. Καλύβα, εργαζόμενον δι’ ατμομηχανής δώδεκα ίππων δυνάμεως. Τα επ’ αμφοτέρων των οχθών του Πηνειού χωρία εισίν λίαν μαγευτικά και εύφορα, το δε κλίμα τον μεν χειμώνα είναι πολύ ψυχρόν και παγετώδες, κατά δε το θέρος μέτριον, ουχί όμως και πολύ υγιεινόν, ως εκ των χειμερινών πλημμυρών του Πηνειού, ού τα λιμνάζοντα ύδατα μολύνοντα τον αέρα επιφέρουσιν πυρετούς, ως επί το πλείστον το θέρος επικρατούντας.
Από της εκχωρήσεως της Λαρίσσης εις το Ελληνικόνβασίλειον ήρξαντο ιδρυόμενα πολλά εν αυτή δημοφιλή έργα. Εκτός των εγκατασταθεισών αυτόθι δικαστικών αρχών, ήτοι Ειρηνοδικείου, Πρωτοδικείου και Εισαγγελίας, την 18 Ιανουαρίου 1882 συνεστήθη και Εφετείον, εμπεριλαμβάνον εις την διακαιοδοσίαν του τα Πρωτοδικεία Λαρίσσης, Τρικκάλων, Βώλου, Καρδίτζης και Άρτης, προς δε υποκατάστημα της Εθνικής Τραπέζης, Ελληνικόν Γυμνάσιον και Ελληνικόν Σχολείον, ών τα εγκαίνια ετελέσθησαν δημοτελώς τη 31 Δεκεμβρίου του ιδίου έτους. Ιδρύθησαν δε προσέτι Οικονομική Εφορία, Στρατιωτικόν Νοσοκομείον, Τηλεγραφείον και υποδιεύθυνσις Ταχυδρομείου, καταργηθέντος του Τουρκικού. Εσχάτως δε διετάχθη η κατασκευή σιδηροδρόμων απ’ Αθηνών, Λαμίας και Βώλου εις Λάρισαν. Εκδίδονται δε επί του παρόντος εν τη πόλει ταύτη δύο Ελληνικαί εφημερίδες, ο «Ανεξάρτητος» και ο «Φάρος του Ολύμπου»[8], και οσημέραι εισάγονται εν τω τόπω πάντα τα αγαθά της ελευθερίας κα του πολιτισμού.»
[1]. Ο Μιχαήλ Γρηγορόπουλος ήταν Ζακύνθιος την καταγωγή ελληνοδιδάσκαλος και λογοτέχνης. Άλλα γνωστά έργα του, εκτός του αναφερομένου, είναι το 1875 «Η νήσος Σύμη» και μερικές ποιητικές συλλογές. Μία εξ’ αυτών με τίτλο «Ο οψιφανής επαναστάτης και η περιπετής τύχη αυτού», έκδοση του 1855, είναι αφιερωμένη στους αγωνιστές της αποτυχημένης Θεσσαλικής Επανάστασης του 1854.
[2]. «…επεχείρησα πολυδαπάνους εκδρομάς καθ’ άπασαν σχεδόν την ελευθέραν Ελλάδα, ούτω δε εγενόμην αυτόπτης όλων των πρωτευουσών Νομών, Επαρχιών, Δήμων και εξ ιδίας αντιλήψεως εμελέτησα την ανάπτυξιν αυτών…». Από τον Πρόλογο το βιβλίου.
[3]. Εδώ σφάλλει ο συγγραφέας. Η 31η Αυγούστου είναι η ημέρα απελευθερώσεως της Λάρισας και η είσοδος του Ελληνικού Στρατού.
[4]. Τα τόξα της προπολεμικής πέτρινης γέφυρας ήταν εννέα.
[5]. Ο Χασάν μπέης ήταν εγγονός του Τουραχάν μπέη. Γιος του ήταν ο Ομέρ μπέης, το τζαμί του οποίου βρισκόταν πίσω από το σημερινό Ωδείο, περίπου στην οδό Γαριβάλδη.
[6]. Ευθύς μετά την απελευθέρωση το Τουρκικό διοικητήριο φιλοξένησε στρατιωτικές μονάδες. Αργότερα ως γνωστόν στεγάσθηκαν τα Δικαστήρια.
[7]. Μετζίτι είναι παλιό οθωμανικό νόμισμα. Έχει όμως και την σημασία μικρού συνοικιακού τεμένους, όπως εδώ.
[8]. Οι εφημερίδες ήταν ο «Αστήρ της Θεσσαλίας» και η «Ανεξαρτησία».
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
