Είναι πλέον αποδεκτό απ’ όλους πως η Ελληνική Δικαιοσύνη χρίζει βελτιώσεων, τόσο ως προς τον χρόνο απόδοσής της όσο και ως προς την ανεξαρτησία της από την πολιτική εξουσία. Καμία κοινωνία και καμία οικονομία δεν μπορεί να λειτουργήσει αποδοτικά, αν δεν έχει εδραιωμένο το περί δικαίου αίσθημα. Κι ενώ η ποιότητα της Ελληνικής Δικαιοσύνης είναι σε γενικές γραμμές καλή (με εξαίρεση ίσως υποθέσεις, όπου υπάρχει πολιτική εμπλοκή και οι οποίες θα συζητηθούν παρακάτω), ο χρόνος απόδοσής της ωστόσο είναι τόσο μακρύς, που συχνά γεννά το αίσθημα της αρνησιδικίας – ο πολίτης νιώθει πως τα έννομα συμφέροντά του δεν προστατεύονται επαρκώς, κι όταν αυτό κάποτε συμβαίνει είναι συνήθως ήδη πολύ αργά. Είναι λοιπόν απολύτως αναγκαίο να ληφθούν μέτρα για την επιτάχυνση της απόδοσης δικαιοσύνης, τόσο στο επίπεδο της δικονομίας όσο και στο επίπεδο της μείωσης της δικαστικής ύλης. Κάποια από αυτά, νομίζω πως μπορούν να ενσωματωθούν ως γενικές διατάξεις στο νέο Σύνταγμα.
Πρόταση 12: Δικονομικά προνόμια του Δημοσίου δεν επιτρέπονται
Η «μέθοδος» των συνεχών αναβολών ή/και προσφυγής σε ανώτερο βαθμό είναι προσφιλείς σε νομικούς και διαδίκους. Η επί μακρόν αναβολή μιας υπόθεσης, συχνά προσομοιάζει σε αρνησιδικία ή οδηγεί σε παραγραφή. Σε κάθε περίπτωση, όταν η δικαίωση καθυστερεί χρόνια, το περί δικαίου αίσθημα αδυνατίζει. Από την άλλη, δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί τη δυνατότητα αιτήματος αναβολής σε ένα φυσικό πρόσωπο, για λόγους ανωτέρας βίας. Το ίδιο, και στις περιπτώσεις που ο απλός πολίτης νιώθει ότι αδικείται από την κρατική διοίκηση, η οποία μάλιστα διαθέτει, σήμερα, απεριόριστους δικονομικούς και οικονομικούς πόρους.
Πρέπει να ισχύει όμως το ίδιο και για το Δημόσιο, όταν αυτό αποτελεί τον έναν εκ των δύο διαδίκων; Νομίζω πως όχι. Κάθε δημόσιος οργανισμός μπορεί να εκπροσωπείται σε δικαστήριο από περισσότερα από ένα πρόσωπα. Αν κάποιο κωλύεται μπορεί να αντικατασταθεί από κάποιο άλλο. Η αίτηση αναβολής λοιπόν από τη μεριά του Δημοσίου, όταν συμβαίνει, συνήθως γίνεται εκ του πονηρού και οδηγεί σε ηθελημένη καθυστέρηση. Προτείνω η δυνατότητα αυτή να καταργηθεί. Ομοίως, θα επιτάχυνε πολύ τη λειτουργία της δικαιοσύνης, μια διάταξη που θα προέβλεπε πως «το Δημόσιο δεν δικαιούται να καταθέσει Έφεση κατά πρωτόδικης απόφασης που το καταδικάζει, εκτός από ιδιαίτερα σπουδαίες περιπτώσεις». Αποκαθίσταται με τον τρόπο αυτό η σοβαρή ανισότητα διαθέσιμων πόρων (χρήμα, χρόνος) σε τυχόν αντιδικία μεταξύ ιδιώτη και Δημοσίου, το οποίο διαφορετικά δύναται – κατόπιν πολιτικής εντολής - να παρακωλύει σχεδόν επ’ αόριστο μια υπόθεση, στην οποία η διοίκηση οσμίζεται πως θα χάσει.
Πρόταση 13: Συγχώνευση πολιτικών - διοικητικών δικαστηρίων, και ίδρυση Ανώτατου Δικαστηρίου, που θα λειτουργεί και ως Συνταγματικό δικαστήριο
Οι δύο διαφορετικές δικαιοδοσίες που συνυπάρχουν σήμερα, αποτελούν ίσως τη σημαντικότερη πηγή καθυστερήσεων στην απόδοση δικαιοσύνης. Η ώσμωση μεταξύ πολιτικών και διοικητικών δικαστών ελπίζεται πως θα ανεβάσει το επίπεδο αμφοτέρων, ενώ τα πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια δικαστήρια θα μπορούν να υποβάλλουν προδικαστικό ερώτημα στο Ανώτατο Δικαστήριο, για ζητήματα συνταγματικότητας. Έτσι, μπορώ να φανταστώ μια διάταξη που θα προβλέπει πως «τα δικαστήρια δεν εφαρμόζουν νόμο, του οποίου το περιεχόμενο είναι αντίθετο προς το Σύνταγμα, το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή το Διεθνές δίκαιο». Με τον τρόπο αυτό θα αποφευχθεί η ανάγκη προσφυγής σε μια σειρά διαφορετικών δικαστηρίων και διαφορετικών βαθμών, που οδηγεί σε υπέρμετρες καθυστερήσεις, οι οποίες με τη σειρά τους οδηγούν πρακτικά σε αρνησιδικία.
Πρόταση 14: Επιλογή της ηγεσίας της Δικαιοσύνης μέσα από κατάλογο που η ίδια καταρτίζει
Το ζήτημα δεν είναι απλό. Παρότι το Σύνταγμα προβλέπει την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας, εντούτοις αναγνωρίζει την παράλληλη ανάγκη ελέγχου της από την πολιτική εξουσία, ώστε η πρώτη να μην καταστεί ανεξέλεγκτος δυνάστης. Από την άλλη, η επιλογή της ηγεσίας της Δικαιοσύνης από την πολιτική εξουσία, που ισχύει σήμερα, οδηγεί σε ουσιαστικό έλεγχο της πρώτης από τη δεύτερη, ειδικά σε ό,τι αφορά υποθέσεις που έχουν πολιτικές προεκτάσεις. Έναν καλό συμβιβασμό θα αποτελούσε μια πρόταση, σύμφωνα με την οποία «η προαγωγή στη θέση του Προέδρου και του Εισαγγελέα του Ανώτατου δικαστηρίου διενεργείται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, μέσα από κατάλογο υποψηφίων, που καταρτίζεται από την ολομέλεια του ίδιου του Ανώτατου δικαστηρίου». Με τον τρόπο αυτό, διασφαλίζεται ο πολιτικός έλεγχος των λειτουργών της Δικαιοσύνης (αφού την τελική επιλογή κάνει ο ΠτΔ), μέσα όμως από κατάλογο, που καταρτίζει η ίδια η δικαστική εξουσία, γεγονός που διασφαλίζει και την ανεξαρτησία της από πολιτικές παρεμβάσεις, ως προς την αρχική επιλογή προσώπων.
* Ο Γιώργος Καραβάνας είναι μορ. βιολόγος και μέλος της ΔΕ της ΔΡΑΣΗΣ
