Προφανώς, όλες αυτές οι ακραίες ενέργειες συνιστούν συμπτώματα βαθύτερων διεργασιών που συντελούνται στις κοινωνίες μας και, προφανώς, επίσης, ένα σημαντικό μέρος τους, τα τελευταία χρόνια, σχετίζεται με τον πιο ακραίο ισλαμικό φονταμενταλισμό για τον οποίο δεν είναι άμοιρη ευθυνών η Δύση.
Τα αίτια αυτής της έκρυθμης και επικίνδυνα ρευστής κατάστασης που βιώνει ο πλανήτης μας είναι πολλά και θα συνιστούσε τόλμημα ακόμη και η διερεύνησή τους για το χώρο που διατίθεται σε ένα άρθρο. Ιδίως, μάλιστα, όταν το σημαντικότερο τμήμα του παγκόσμιου παιγνίου επικράτησης λαμβάνει χώρα σε «υπόγειες» διαδρομές που, πολλές φορές, ακόμη και η Ιστορία αδυνατεί να τις φωτίσει πλήρως. Εν τούτοις η-εξαιρετικής σημασίας-πρόσφατη δήλωση του Πάπα Φραγκίσκου είναι άκρως αποκαλυπτική σε ό,τι αφορά τα αίτια: «Δεν ζούμε έναν θρησκευτικό πόλεμο, αλλά έναν πόλεμο συμφερόντων, για τα χρήματα, τους φυσικούς πόρους, για την εξουσία επί των λαών».
Την ίδια περίπου άποψη με τον Ποντίφικα εξέφρασε προ ετών και ο σημαντικός Έλληνας στοχαστής Παναγιώτης Κονδύλης στο βιβλίο του «Από τον 20ο στον 21ο αιώνα, Τομές στην πλανητική πολιτική»: «Είναι παραπλανητικό τέχνασμα η επίκληση των πολιτισμικών διαφορών ως αιτία των σημερινών πολέμων, για να συγκαλυφθεί ο ευρύτερος στόχος των Ηνωμένων Πολιτειών που δεν είναι άλλος από την υπερίσχυσή τους στον πλανητικών διαστάσεων αγώνα κατανομής». Και συνεχίζει με την δυσοίωνη πρόβλεψη: «Αν ο 20ος αιώνας σήμανε τη διάψευση της κομμουνιστικής ουτοπίας τότε ο 21ος, που θα είναι ο συγκλονιστικότερος και ο τραγικότερος της ανθρώπινης Ιστορίας, θα χαρακτηρισθεί από την κατάρρευση της φιλελεύθερης».
Η «προφητεία» του Π. Κονδύλη υπαινίσσεται ήδη και την απάντηση στο ερώτημα: και μετά από την κατάρρευση της φιλελεύθερης ουτοπίας τι είναι αυτό που θα προκύψει; Προφανώς κάτι χειρότερο. Όμως, εναργέστερη επ’ αυτού είναι η επισήμανση του επίσης μεγάλου Έλληνα στοχαστή Κορνήλιου Καστοριάδη στο βιβλίο του «Θρυμματισμένος κόσμος»: «Όλα συνωμοτούν για τη δημιουργία ενός τύπου ανθρώπου καταναλωτή, ηδονιστή, απαθή για τα κοινά, κυνικού και κομφορμιστή. Πώς είναι δυνατόν-αναρωτιέται ο Κ.Κ.-με τέτοιους πολίτες να λειτουργήσει αυτή η περίφημη δημοκρατία ή, μακροπρόθεσμα, να επιβιώσει;». Θέτει, λοιπόν, πολύ καθαρά, θέμα ακόμη και επιβίωσης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας δυτικού τύπου.
Είναι, εξάλλου, γεγονός ότι η λεγόμενη «παγκοσμιοποίηση» ελευθέρωσε δυνάμεις που σε συνδυασμό με την εξέλιξη της Επιστήμης και της Τεχνολογίας (διαδίκτυο, τηλεπικοινωνίες, διεθνή ΜΜΕ, μεταφορές κλπ) άλλαξαν και αλλάζουν τα πράγματα στον πλανήτη με καταιγιστικό τρόπο. Δημιουργείται ένα νέο πλαίσιο με εξαιρετική δυναμική και με μεγάλες αβεβαιότητες που προσφέρει μεν δυνατότητες και ευκαιρίες αλλά ταυτοχρόνως εγκυμονεί και σοβαρούς κινδύνους περιθωριοποίησης για όσους δεν δύνανται ή δεν επιθυμούν να παρακολουθήσουν τα τεκταινόμενα.
Σ’ αυτόν, τον αναδυόμενο Νέο Κόσμο, διαμορφώνονται, ταυτοχρόνως, οι συνθήκες ακραίων ανισοτήτων με υπερ-συγκέντρωση πλούτου στους λίγους και συνθήκες μεγαλύτερης εκμετάλλευσης των φτωχών χωρών από τις πλούσιες. Από τη σκοπιά αυτή των διευρυνόμενων ανισοτήτων ο Τ. Πικετύ ισχυρίζεται πως ο πλανήτης πλησιάζει στο ακραίο σημείο που βρισκόταν λίγο πριν ξεσπάσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Για τον κίνδυνο Παγκοσμίου Πολέμου, με αφορμή την εμπλοκή της Ευρώπης στην Ουκρανία, συμφωνούσε και ο προσφάτως θανών Γερμανός πολιτικός Χέλμουτ Σμιτ: «Ο κίνδυνος να επιδεινωθεί η κατάσταση όπως τον Αύγουστο του 1914, μεγαλώνει μέρα με τη μέρα. Η κατάσταση μου φαίνεται όλο και πιο συγκρίσιμη. Η Ευρώπη, οι Αμερικανοί και οι Ρώσοι συμπεριφέρονται όπως περιγράφει ο Κρίστοφερ Κλαρκ στο βιβλίο του “Οι υπνοβάτες”».
Με βάση τα παραπάνω γίνεται περισσότερο από σαφές ότι οι καιροί μας είναι καιροί δυναμικών καταστάσεων και αυξημένης εντροπίας την οποία επαυξάνουν το προσφυγικό-μεταναστευτικό ζήτημα, η κλιματική αλλαγή και το διογκούμενο παγκόσμιο χρέος. Στην αύξηση της εντροπίας και στην απορρύθμιση των διεθνών ισορροπιών συμβάλλουν, επίσης, και ενέργειες όπως το BREXIT που υπονομεύει την πορεία της Ευρωπαϊκής ενοποίησης, οι εξελίξεις στη γειτονική Τουρκία καθώς και η σοβαρή-κατά τον Μάικλ Μουρ-πιθανότητα εκλογής στη θέση του Προέδρου των ΗΠΑ του κ. Ντ. Τραμπ, εκφραστή της πιο ασύδοτης επιχειρηματικότητας.
Σε ένα τέτοιο, λοιπόν, και τόσο επισφαλή κόσμο όπου θρυμματίζονται και αναδημιουργούνται συμμαχίες και μέτωπα με ταχύτητα φωτός (π.χ. Ρωσία/ Τουρκία) υπάρχουν κάποιοι που για τη διατήρηση της επικυριαρχίας τους στον πλανήτη, ανακατεύουν συνεχώς την σημαδεμένη τους «τράπουλα» και δημιουργούν ανά την υφήλιο (και στη γειτονιά μας) «τέρατα» τύπου ISIS. Οι συνέπειες εξ αυτού θα είναι μακροπρόθεσμες και πολύ πιθανόν θα είναι ανεξέλεγκτες ακόμη και για τους «κατασκευαστές» τους καθώς εγχαράσσεται στο μυαλό μικρών παιδιών η μισαλλοδοξία και η βαρβαρότητα.
Δυστυχώς, στο ευρύτερο αυτό πλαίσιο και στο ρευστότατο και επισφαλές αυτό περιβάλλον, η Ελλάδα, αποδυναμωμένη και αποκαμωμένη, για τους γνωστούς λόγους που πολλάκις και από πολλούς αναλύθηκαν, βρίσκεται σε άκρως δυσμενή θέση. Αναγκάζεται να έχει περισσότερο το ρόλο του παρατηρητή, του αδύναμου εταίρου ή του ισορροπιστή που πασχίζει να σταθεροποιηθεί πατώντας σε περισσότερες από δύο βάρκες παρά το ρόλο του ενεργού παίχτη και συν-διαμορφωτή των εξελίξεων όπως π.χ. συνέβαινε επί Ελευθερίου Βενιζέλου.
Ως εκ τούτων, ευχής έργο θα ήταν, η παγκόσμια ηγεσία να βρει τρόπο να αναστοχασθεί για την πορεία του κόσμου μας και να κάνει τις απαιτούμενες διορθωτικές κινήσεις. Η δε ελληνική ηγεσία, μετά από την επταετή σχεδόν «δικτατορία» της χρεοκοπίας, των τριών μνημονίων και των οριζοντίων περικοπών, ας ελπίσουμε ότι θα έχει την ωριμότητα να μην επιτρέψει να επαναληφθούν ενέργειες που θα μπορούσαν να αποβούν μοιραίες όχι μόνο για την οικονομία αλλά και για τα εθνικά μας θέματα.
* Ο Δημήτρης Νούλας είναι χημικός
