Οι αλλεργίες στον ήλιο πυροδοτούνται από τις αλλαγές που συμβαίνουν στο εκτεθειμένο στον ηλιακό φως δέρμα, το μεγαλύτερο όργανο του ανθρώπινου οργανισμού, το οποίο επιτελεί πολλές λειτουργίες, μεταξύ των οποίων κυριότερη είναι η προστασία από φυσικούς παράγοντες (π.χ. ηλιακή ακτινοβολία), καθώς και από άλλους επιβλαβείς εξωτερικούς παράγοντες (π.χ. μικρόβια, τοξίνες).
Το ανοσοποιητικό σύστημα προφανώς θεωρεί ορισμένα αλλοιωθέντα στοιχεία του εκτεθειμένου στην ηλιακή ακτινοβολία δέρματος σαν «ξένα» και ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα εναντίον τους, με αποτέλεσμα την παραγωγή φλεγμονώδους αλλεργικής αντίδρασης υπό τη μορφή: κνησμώδους εξανθήματος, βλατίδων, φυσαλίδων ή σπανιότερα κάποιου άλλου είδους βλάβης του ακάλυπτου από ρούχα δέρματος (φωτοδερματίτιδα).
Οι αλλεργίες στον ήλιο συμβαίνουν μόνο σε ορισμένα ευαίσθητα άτομα, στα οποία μερικές φορές οι εν λόγω αντιδράσεις μπορούν να προκύψουν ακόμη και μετά από μια σύντομη έκθεση στον ήλιο διάρκειας μόλις λίγων λεπτών. Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακριβώς γιατί ορισμένοι άνθρωποι εκδηλώνουν αλλεργία στον ήλιο και άλλοι όχι. Εν τούτοις, υπάρχουν ενδείξεις ότι ορισμένοι τύποι ηλιακής αλλεργίας είναι κληρονομικοί.
Οι πιο συνήθεις εντοπίσεις της δερματικής αντίδρασης, λόγω φωτοευαισθησίας, είναι: η περιοχή του αυχένα, η πλάτη, η έξω και η οπίσθια επιφάνεια των χεριών (κυρίως οι αγκώνες), καθώς και τα κάτω άκρα.
Tύποι αλλεργίας στον ήλιο: Στους συνηθέστερους τύπους αλλεργίας στο ηλιακό φως περιλαμβάνονται:
α) Το πολύμορφο εξάνθημα από φως, το οποίο εκδηλώνεται σαν κνησμώδες εξάνθημα σε περιοχές του δέρματος, που είναι εκτεθειμένες στον ήλιο. Αποτελεί το δεύτερο σε συχνότητα δερματικό πρόβλημα, που σχετίζεται με τον ήλιο, μετά τα δερματικά εγκαύματα, Παρατηρείται σε ποσοστό 10 - 15 % του πληθυσμού, που εκτίθεται στο ηλιακό φως. Οι γυναίκες προσβάλλονται πιο συχνά σε σχέση με τους άνδρες, ενώ τα συμπτώματα τυπικά αρχίζουν κατά τη διάρκεια της ζωής των νεαρών ενηλίκων. Στα εύκρατα κλίματα, το εν λόγω εξάνθημα είναι σπάνιο κατά το χειμώνα, αλλά σύνηθες κατά τους μήνες της άνοιξης και του καλοκαιριού. Σε πολλές περιπτώσεις, το πολύμορφο εξάνθημα από φως υποτροπιάζει κάθε άνοιξη, ευθύς αμέσως μετά την παραμονή του φωτοευαίσθητου ατόμου σε εξωτερικούς χώρους. Με τη μετάβαση της άνοιξης προς το καλοκαίρι, η επανειλημμένη έκθεση στο ηλιακό φως καθιστά το άτομο λιγότερο ευαίσθητο στον ήλιο, με αποτέλεσμα το εν λόγω εξάνθημα σταδιακά είτε να εξαφανίζεται τελείως είτε να καθίσταται λιγότερο έντονο. Αν και τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας απευαισθητοποίησης, η οποία ονομάζεται «σκλήρυνση», διαρκούν μέχρι το τέλος του καλοκαιριού, το πολύμορφο εξάνθημα επιστρέφει συχνά σε πλήρη έξαρση την επόμενη άνοιξη.
β) Η ακτινική χρόνια δερματοπάθεια (κληρονομικό πολύμορφο εξάνθημα): Ο κληρονομικός αυτός τύπος του πολύμορφου εξανθήματος παρατηρείται στους Αμερικανούς Ινδικής καταγωγής. Τα συμπτώματα του εν λόγω εξανθήματος είναι πιο έντονα, σε σχέση με εκείνα του κλασικού πολύμορφου εξανθήματος από φως, ξεκινούν δε να εμφανίζονται ενωρίτερα, κατά τη διάρκεια της παιδικής ή της εφηβικής ηλικίας. Πολλές γενεές της ίδιας οικογένειας δυνατόν να έχουν θετικό ιστορικό, σ’ ό,τι αφορά το συγκεκριμένο πρόβλημα.
γ) Η φωτοαλλεργική έκρηξη: Σ’ αυτόν τον τύπο ηλιακής αλλεργίας, η δερματική αντίδραση πυροδοτείται από την επίδραση του ηλιακού φωτός σε κάποια χημική ουσία, που έχει τοποθετηθεί στο δέρμα, ως συστατικό διαφόρων αντηλιακών, καλλυντικών ή κάποιας αντιβιοτικής αλοιφής ή που έχει ληφθεί από του στόματος υπό μορφή δισκίων ή σιροπιού κάποιου φαρμακευτικού σκευάσματος. Συχνά συνταγογραφούμενα φάρμακα, που προκαλούν φωτοαλλεργική έκρηξη, είναι: τα αντιβιοτικά (ιδιαίτερα οι τετρακυκλίνες και οι σουλφοναμίδες), οι φαινοδιαζίνες που χορηγούνται για την αντιμετώπιση ψυχιατρικών νοσημάτων, τα διουρητικά που χορηγούνται για την αντιμετώπιση της αρτηριακής υπέρτασης και της καρδιακής ανεπάρκειας, καθώς και ορισμένα από του στόματος λαμβανόμενα αντισυλληπτικά. Η Αμερικανική υπηρεσία τροφίμων και φαρμάκων ( FDA ) έχει ενοχοποιήσει επίσης, για την εμφάνιση φωτοαλλεργικής έκρηξης, και ορισμένα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα.
δ) Η ηλιακή κνίδωση. O τύπος αυτός της αλλεργίας στον ήλιο προκαλεί κνησμώδες εξάνθημα με έντονη φαγούρα στις εκτεθειμένες στο ηλιακό φώς περιοχές του δέρματος. Πρόκειται για σπάνια μορφή φωτοαλλεργίας, η οποία εκδηλώνεται περισσότερο σε νέες γυναίκες.
Συμπτώματα και κλινικά «σημεία»: Η οξεία φλεγμονώδης αντίδραση του δέρματος, όταν είναι σοβαρή, συνοδεύεται από κνησμό, πόνο, πυρετό, γαστρεντερικά συμπτώματα, καθώς και από αίσθημα κακουχίας. Στα κλινικά «σημεία» περιλαμβάνονται: ερύθημα, οίδημα και πιθανή φυσαλιδοποίηση και εξίδρωση στις εκτεθειμένες επιφάνειες του δέρματος. Συχνά παρατηρούνται απολέπιση και μεταβολές στη μελάγχρωση του δέρματος.
Διάγνωση: Το κλειδί της διάγνωσης είναι ο εντοπισμός του εξανθήματος στις εκτεθειμένες στο ηλιακό φως περιοχές του δέρματος, αν και τα εν λόγω εξανθήματα μπορεί με τον χρόνο να γενικεύονται και να καταλαμβάνουν ακόμη και περιοχές, που προστατεύονται από το φως. Τα χείλη συνήθως προσβάλλονται από πολύμορφο ερύθημα από φως.
Οι εξετάσεις αίματος και ούρων δεν βοηθούν στη διάγνωση, εκτός αν υπάρχουν σημεία όψιμης δερματικής πορφυρίας, με φυσαλίδες, ουλές, κέγχρια (λευκές κύστεις διαμέτρου 1 - 2 mm) και ευθραυστότητα του δέρματος της ράχης των χεριών και υπερτρίχωση στις γυναίκες.
Λεπτομερέστατη εργαστηριακή εξέταση για φωτοευαισθησία μπορεί να κριθεί απαραίτητη, για τον καθορισμό του μήκους κύματος της υπεριώδους ακτινοβολίας ή του ορατού φωτός, που είναι υπεύθυνα.
Πρόληψη: Τα άτομα, που παρουσιάζουν φωτοευαισθησία οποιασδήποτε αιτιολογίας, πρέπει να φορούν ρούχα προστασίας και να αποφεύγουν το ηλιακό φως, κατά το δυνατόν περισσότερο, καθώς και να χρησιμοποιούν αντηλιακά σκευάσματα. Αν είναι δυνατόν, κάθε φαρμακευτικό σκεύασμα ή άλλη χημική ουσία, που θα μπορούσαν να προκαλέσουν φωτοευαισθησία, πρέπει να διακόπτονται ή να αποφεύγονται.
Αντιμετώπιση: Τα άτομα, που παρουσιάζουν πολύμορφο ερύθημα από φως ή φωτοευαισθησία σε έδαφος υποκείμενου συστηματικού νοσήματος (π.χ. Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος), αρκετά συχνά ωφελούνται από τη χρήση κορτικοστεροειδών αλοιφών εφαρμοσμένων στην περιοχή του εξανθήματος ή τη λήψη υδροξυχλωροροκίνης ή κορτικοστεροειδών από του στόματος. Μερικές φορές, τα ευαίσθητα άτομα μπορούν να απευαισθητοποιηθούν από τις επιδράσεις του ηλιακού φωτός, με την προοδευτική αύξηση της έκθεσής τους στο ηλιακό φως (στην υπεριώδη ακτινοβολία).
* Ο Δρ Αργύρης Β. Ντόβας είναι τ. διευθυντής Β’ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας & Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας.
