Πριν συνεχίσουμε το κείμενο για την ενδιαφέρουσα ιστορική διαδρομή της οικογένειας του στρατηγού Ιωάννη Άρτη, θα πρέπει αρχικά να κάνουμε μια διόρθωση στη φωτογραφία της προηγούμενης Τετάρτης και κατόπιν να μου επιτρέψετε να σας κάνω μια υπενθύμιση.
--Όσον αφορά τη διόρθωση, στη φωτογραφία το χρυσοΰφαντο νυφικό φόρεμα της Ειρηνούλας Άρτη-Καψάλη φοράει η σύζυγος του στρατηγού Άρτη, Καλλιόπη καιόχι η κόρη του Νίνα Ξυραδάκη, όπως εκ παραδρομής αναφέρθηκε. Έτσι επειδή η Καλλιόπη Άρτη απεβίωσε το 1949 σε ηλικία 69 ετών, η φωτογραφία πρέπει να είναι προπολεμική.
--Η υπενθύμιση που θέλω να κάνω είναι ότι σήμερα στις 8.30 το βράδυ στην αίθουσα του Δημοτικού Ωδείου θα γίνει η παρουσίαση του βιβλίου «Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα», το οποίο περιέχει όλα τα κείμενα που δημοσιεύθηκαν στην στήλη αυτή κατά το 2014 διορθωμένα και βελτιωμένα, με την προσθήκη και άλλων σπάνιων φωτογραφιών. Θα σας περιμένω με ιδιαίτερη χαρά.
Συνεχίζοντας την αφήγηση για την οικογένεια Άρτη αναφέρουμε ότι ο Χριστάκης Άρτης από τον γάμο του με την Ειρηνούλα Καψάλη απέκτησε δύο αγόρια, τον Γιώργο και τον Σπύρο. Κατά την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου το βράδυ της 10ης Απριλίου του 1826 τα παιδιά και η μητέρα τους αιχμαλωτίσθηκαν από τους Τούρκους και διασκορπίσθηκαν. Η Ειρήνη βρέθηκε στην Πρέβεζα και μετά από καιρό κατέληξε ελεύθερη στο Μεσολόγγι. Ο μικρότερος γιος Σπυρίδων όταν μεγάλωσε, κατατάχθηκε στο τουρκικό ναυτικό και κατόρθωσε να φθάσει μέχρι τον βαθμό του ναυάρχου. Ο μεγαλύτερος Γεώργιος οδηγήθηκε ως δούλος στα βάθη της Αφρικής, εξαγοράσθηκε από τον πρόεδρο της επιτροπής εξαγοράς υποδούλων Τοσίτσα, κατόρθωσε να σπουδάσει νομική στο πανεπιστήμιο των Παρισίων και τελικά κατέληξε και πάλι στο Μεσολόγγι όπου εργάσθηκε ως δικηγόρος. Απέκτησε τέσσερα τέκνα, δύο αγόρια, τον Ιωάννη και τον Νικόλαο και τρία κορίτσια.
Ο Ιωάννης Άρτης γεννήθηκε στο Μεσολόγγι το 1861.Τις βασικές σπουδές τις τελείωσε στη γενέθλια πόλη του και εν συνεχεία φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων. Μετά την αποφοίτησή του κατατάχθηκε στο Ιππικό ως ανθυπίλαρχος και υπηρέτησε σε διάφορες μονάδες του Ιππικού σε όλη την επικράτεια. Έλαβε μέρος στις μάχες του «ατυχούς» ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Στην πόλη μας μετατέθηκε για πρώτη φορά το 1900, όπως αναφέρει ο ίδιος[1]. Κατά την παραμονή του στην πόλη μας από την πρώτη στιγμή γνωρίσθηκε με σημαντικά πρόσωπα και συμμετείχε ενεργά στην κοινωνική ζωή της. Από τις πρώτες κοσμικές του δράσεις ήταν η διοργάνωση αποκριάτικων εκδηλώσεων το 1902. Επικεφαλής μιας εξαμελούς οργανωτικής επιτροπής την οποία συμπλήρωναν οι Κωνσταντίνος Δημητρακόπουλος, Μιχαήλ Τσόγκας δημοσιογράφος, Κωνσταντίνος Οικονομίδης, Γεώργιος Παπαγεωργίου, Κωνσταντίνος Κατσαούνης, άτομα γνωστά στην Λάρισα των αρχών του 20ου αιώνα, κατόρθωσε όχι μόνον να φέρει σε αίσιον πέρας το έργο της, αλλά και να υπερκεράσουν το γνωστό την εποχή εκείνη καρναβάλι του Βόλου. Μάλιστα το βράδυ της ίδιας ημέρας, μετά το τέλος της αποκριάτικης πομπής, διοργάνωσε και χορό μεταμφιεσμένων, τα έσοδα του οποίου διατέθηκαν υπέρ του Κουτλιμπάνειου Δημοτικού Νοσοκομείου.
Τις επόμενες ημέρες σε μια επίσκεψή του στο Νοσοκομείο διαπίστωσε ότι το νοσηλευτικό αυτό ίδρυμα υπολειτουργούσε από έλλειψη χρημάτων. Με πρωτοβουλία του συνέστησε επιτροπή από τις κυρίες Αμαλία Παπασταύρου, Σοφία Ιατροπούλου και Ελένη Τέτση,η οποία σκοπό είχε την εξεύρεση πόρων και την ενίσχυση του ταμείου του με την διοργάνωση διαφόρων εορτών, λαχειοφόρων, παροχή δωρεών κλ.
Αυτή την περίοδο γνωρίσθηκε με την Καλλιόπη Δημητριάδου[2], χήρα του δικηγόρου Κωνσταντίνου Ασημάκη, την οποία και νυμφεύθηκε το 1904. Μετά τον γάμο τους έμεναν στην τριώροφη ιδιόκτητη κατοικία της οικογένειας Δημητριάδη, που βρισκόταν στην σημερινή οδό Αγίου Νικολάου[3].Απέκτησαν δύο κόρες, το 1905 την Ειρήνη (Νίνα), που της έδωσαν το όνομα της γιαγιάς του στρατηγού Ειρηνούλας και το 1912 το καλοκαίρι στη Ραψάνη την Λουκία.
Ο Ιωάννης Άρτης, κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων, φέροντας τον βαθμό του επιλάρχου ήταν ο διοικητής της ίλης ιππικού που απελευθέρωσε το 1912 τη Φλώρινα και την Καστοριά και ανάγκασε τους Τούρκους σε φυγή. Στις πόλεις αυτές ακόμη και σήμερα ο Άρτης θεωρείται ως εθνικός ήρωας. Αμέσως μετά έλαβε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία τοποθετήθηκε ως στρατιωτικός διοικητής της περιοχής της Προύσας. Το 1923, αποστρατεύθηκε με τον βαθμό του υποστρατήγου.
Στις 8 Νοεμβρίου 1925 η Κεντρική διοίκηση του Ε. Ε. Σταυρού στην Αθήνα σε ειδική συνεδρίασή της τον επέλεξε ως νέο πρόεδρο στο παράρτημα της Λάρισας. Ευθύς μετά την εγκατάστασή του αναδιοργάνωσε το αντιτραχωματικό ιατρείο και προσέλαβε ως οφθαμίατρο τον Κωνσταντίνο Ισμυρίδη[4].
Ένα άλλο σπουδαίο έργο του Ιωάννη Άρτη ήταν η πρωτοβουλία του να δημιουργήσει ομάδες εθελοντριών αδελφών, οι οποίες εκπαιδεύθηκαν από ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων σε καθήκοντα νοσοκόμων. Η ομάδα αυτή πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στους τραυματίες του πολέμου του 1940, ενώ κατά την κατοχή εξυπηρετούσαν με κάθε τρόπο τους κρατουμένους στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως.Ο στρατηγός Άρτης πέθανε στη Λάρισα το 1956 επάξια τιμημένος.
Από τα κορίτσια του η Νίνα παντρεύτηκε τον Λαρισαίο Ξυραδάκη με το οποίο απέκτησαν δύο κόρες, την Ελένη Ξυραδάκη–Ισμυρίδη και την Ιωάννα Ξυραδάκη-Κοραΐτη, ενώ η Λουκία παντρεύτηκε τον επιχειρηματία Ζέζα Σπυρίδωνα και υιοθέτησαν μια κόρη την Αθηνά, η οποία με μεγάλη ευχαρίστηση και προθυμία μου πρόσφερε πολλές πληροφορίες και φωτογραφίες και μου ανέλυσε το γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας, διάρκειας 250 περίπου χρόνων. Όλοι οι απόγονοι του Άρτη ζουν σήμερα στην Αθήνα[5].
Η εικόνα που συνοδεύει το κείμενο αποτυπώνει μια άλλη φιλανθρωπική δράση του απόστρατου στρατηγού στη Λάρισα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930, όταν ήταν ακόμη πρόεδρος του τοπικού παραρτήματος του Ε. Ε. Σταυρού, γράφει: «Πληροφορηθείς παρά των διδασκάλων ότι πολλάκις κατά την ώραν της διδασκαλίας παιδάκια λιποθυμούν εκ της πείνης, εσκέφθην με πόνον ψυχής ότι απ’ αυτά τα μικρά τα άπορα είναι δυνατόν να προέλθουν μεγάλοι άνδρες μια ημέρα». Με τη συνεργασία και άλλων δημιούργησε με επιτυχία συσσίτια για τα άπορα παιδιά της Λάρισας. Στη φωτογραφία διακρίνουμε μια μεγάλη ομάδα μικρών μαθητών του Δημοτικού Σχολείου να σιτίζονται σε πρόχειρες εγκαταστάσεις στον υπαίθριο χώρος της δυτικής πλευράς του σχολικού γυμναστηρίου. Το κτίριο αριστερά είχε κτισθεί το 1901[6] από τον Μουσικό Γυμναστικό Σύλλογο Λαρίσης.Είχε στεγασμένο χώρο και αποδυτήρια. Αριστερά όρθιοι γυναίκες και άνδρες της καλής κοινωνίας της Λάρισας, όπως φαίνεται από το ντύσιμό τους,ελέγχουν την τάξη κατά την ώρα του συσσιτίου, ενώ δεξιά ο στρατηγός όρθιος επιστατεί.
[1].Χειρόγραφο κείμενο 27 σελίδων γραμμένο από τον ίδιο με τον τίτλο «Τι προσέφερα στη Λάρισα», στο οποίο σημειώνει: «Εν Λαρίση έφθασα και εγκατεστάθην το πρώτον την 12ην Δεκεμβρίου 1900». Αντίγραφο του χειρογράφου αυτού μου παρεχώρησε η εγγονή του Αθηνά η οποία διαμένει στην Αθήνα, μέσω της κ. Μητσάκη Σπυριδούλας.
[2]. Η Καλλιόπη Κολόμβου του Ιωάννου ήταν θετή κόρη του Κωνσταντίνου (1819-1886) και της Αικατερίνης Δημητριάδου. Το 1896, σε ηλικία 16 ετών, παντρεύτηκε τον πολύ μεγαλύτερό της δικηγόρο Κωνσταντίνο Ασημάκη. Η προίκα που της αναλογούσε ανερχόταν σε 350 ακίνητα. Βλέπε: Μπάρμπας Δημήτριος, «Δύο προικοσύμφωνα της οικογένειας Δημητριάδη (1891-1896)», περ. Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμ. 64, Λάρισα (2013) σελ. 341-344. Το ζευγάρι απέκτησε τρία τέκνα, όμως ο Ασημάκης που έπασχε από σακχαρώδη διαβήτη πέθανε τον Οκτώβριο του 1899 αιφνιδίως στην έδρα κατά τη διάρκεια μιας δίκης(μαρτυρία Αθηνάς Άρτη-Ζέζα).
[3]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, «Η κατοικία του στρατηγού Άρτη», εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 23ης Αυγούστου 2015.
[4]. Αργότερα ο ανεψιός του οφθαλμιάτρου Κων. Ισμυρίδη Μάνος, τραπεζικός υπάλληλος, νυμφεύθηκε την εγγονή του στρατηγού Ελένη Ξυραδάκη.
[5]. Η ιστορική διαδρομή της οικογένειας έχει και άλλα πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία, τα οποία προβλέπεται να αναπτυχθούν εν εκτάσει στο προσεχές Συνέδριο Λαρισαϊκών Σπουδών.
[6]. «Και το μεν Γυμναστήριον, εφάμιλλον του οποίου εν τη Ανατολή δεν θα υπάρχει, εντός του μηνός Σεπτεμβρίου περατούται…», εφ. «Σάλπιγξ», Λάρισα, φύλλο της 2ας Σεπτεμβρίου 1901.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
