Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
Η φωτογραφία αυτή προέρχεται από επιστολικό δελτάριο της Ελληνικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας, φέρει τον αριθμό 245 και έχει τον τίτλο «Πανόραμα της Λαρίσσης». Απεικονίζει την σημερινή συνοικία Αμπελοκήπων όπως ήταν γύρω στα 1900 και ο φωτογράφος είναι άγνωστος.
Ας πούμε όμως μερικά για τις κάρτες της Ελληνικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας. Στις 14 Ιουνίου του 1900 με βασιλικό διάταγμα ανατέθηκε στην Γενική Διεύθυνση Ταχυδρομείων και Τηλεγράφων η προκήρυξη πανελλήνιου διαγωνισμού μεταξύ καλλιτεχνών και φωτογράφων για την παραγωγή πρωτότυπων απεικονίσεων,ειδικών για εικονογραφημένα δελτάρια, που είχε την πρόθεση να εκδώσει η Ελληνική Ταχυδρομική Υπηρεσία. Έπειτα από κατάλληλη επιλογή πολλών υποβληθέντων φωτογραφιών, εκδόθηκαν συνολικά 12 σειρές, από 32 δελτάρια η κάθε μία. Συνολικά δηλαδή κυκλοφόρησαν 384, με απεικονίσεις τοπίων και αρχαιοτήτων από ολόκληρη την μέχρι τότε ελληνική επικράτεια, η οποία εκτείνονταν μέχρι τη Μελούνα. Η πρώτη από τις δώδεκα σειρές κυκλοφόρησε στην αγορά μέσω των ταχυδρομικών καταστημάτων την 1η Ιουλίου 1901, ενώ η τελευταία, η δωδέκατη, την 20η Μαρτίου 1903. Από αυτά, άλλα κυκλοφόρησαν σε ένα μόνον χρώμα, που ήταν μαύρο ή καφετί ή πράσινο, ενώ άλλα και στα τρία χρώματα. Όλα έφεραν ανάγλυφη σφραγίδα χωρίς χρώμα, η οποία απεικόνιζε τον φτερωτό Ερμή και την οποία τοποθετούσε στο δελτάριο το Εθνικόν Σφραγιστήριον.Στην πρόσθια επιφάνεια και κάτω από τις φωτογραφίες, οι κάρτες έφεραν ενδείξεις για την συγκεντρωμένη απεικόνιση στα ελληνικά και τα γαλλικά και ήταν αριθμημένες από το 1 έως το 384. Στην οπίσθια επιφάνεια υπήρχε χώρος για την αναγραφή ενός σύντομου μηνύματος του αποστολέα. Από τα 384 επιστολικά δελτάρια τα 63 απεικονίζουν τοπία της Θεσσαλίας (Βόλος, Πήλιο, Λάρισα, Αμπελάκια, Τέμπη, Τρίκαλα, Μετέωρα). Τα δελτάρια που απεικονίζουν απόψεις από τη Λάρισα είναι συνολικά οκτώ και πρωτοκυκλοφόρησαν την 1η Μαΐου 1902.
Ο φωτογράφος της σημερινής εικόνας στάθηκε στον λόφο του Φρουρίου, στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται το Ηρώο και έστρεψε τον φακό του βόρεια για να απεικονίσει μέρος της σημερινής συνοικίας Αμπελοκήπων, τα ξακουστά για πολλούς λόγους Ταμπάκικα[1], όπως ήταν πριν το 1902. Με την πρώτη ματιά η άποψη του τομέα αυτού της Λάρισας δεν είναι καθόλου κολακευτική. Χαμηλά κάτω η γυμνή περιοχή αντιστοιχεί στη σημερινή οδό Γεωργιάδου, η οποία όπως φαίνεται καθαρά στη φωτογραφία, δε ακολουθούσε τη σημερινή ευθεία πορεία, αλλά διακόπτονταν από διάφορα εμβόλιμα κτίσματα. Ολόκληρη η συνοικία χαρακτηρίζεται από μια πυκνή και άναρχη δόμηση, την έλλειψη ανεκτής έστω ρυμοτομίας και τους στενούς και δαιδαλώδεις δρόμους[2]. Αν εξαιρέσει κανείς ορισμένα παραπήνεια κτίσματα, τα υπόλοιπα είναι ισόγεια, χωρίς καμιά εξωτερική διακόσμηση ή αρχιτεκτονική παρέμβαση. Προφανώς είναι κατάλοιπα της πρόσφατης τουρκικής παρουσίας στην πόλη. Εκείνο που εντυπωσιάζει είναι οι ευρύτατες στέγες των σπιτιών, ίσως και λόγω της γωνίας λήψεως της φωτογραφίας. Τα Ταμπάκικα προπολεμικά ήταν μία από τις φτωχότερες συνοικίες της Λάρισας, που την συνόδευε και η φήμη της κακόφημης.Επί πλέον ήταν και το πρώτο θύμα όταν πλημμύριζε ο Πηνειός.
Στην πρώτη σειρά διακρίνονται τα βυρσοδεψεία με τα μεγάλα ανοίγματα, για το αέρισμα των δερμάτων. Επάνω δεξιά μόλις διακρίνεται ένα μεγάλο μέρος του ναού της Ζωοδόχου Πηγής, ο οποίος αποτελούσε το κέντρο λατρείας των κατοίκων της συνοικίας.Η απαρχή του ναού ανάγεται στα τέλη της τουρκοκρατίας (1876). Τη χρονιά αυτή αποκαλύφθηκε θαυματουργικά η εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής έπειτα από επίμονες ανασκαφές. Στη θέση όπου βρέθηκε η εικόνα κτίσθηκε το 1877 ένα ταπεινό εκκλησάκι και τρία χρόνια αργότερα, το 1880, ανεγέρθηκε ο ναός έτσι όπως διακρίνεται στη φωτογραφία. Ήταν τρίκλιτη βασιλική με δίκλινη στέγη και η ιδιαιτερότητα της αρχιτεκτονικής συνθέσεως επικεντρώνονταν στην μορφή, αλλά και στη θέση του κωδωνοστασίου, το οποίο υψώνονταν πάνω από την αετωματική απόληξη της δυτικής πλευράς του ναού. Στο υπόγειό του και στο σημείο όπου ανευρέθηκε η εικόνα υπήρχε αγίασμα, το οποίο διατηρείται και σήμερα. Με τον σεισμό του 1941 κατέρρευσε το κωδωνοστάσιο και η τοιχοποιία του ναού υπέστη σοβαρές καταστροφές. Ακολούθησαν διάφορες επισκευές, προσθήκες και κατασκευές μέχρι το 1990, οπότε και κατεδαφίσθηκε και στη θέση του ανοικοδομήθηκε ο σημερινός μεγάλος ναός.
Δυτικά και βόρεια, εκεί που τελειώνουν τα σπίτια της συνοικίας διαγράφεται αχνά η πορεία της κοίτης του Πηνειού, υποσημειωμένη από πυκνή βλάστηση και άφθονες συστάδες ψηλών δένδρων. Στην περιοχή αυτή δημιουργήθηκε από τον λαρισαίο επιχειρηματία Αθανάσιο Κατσαούνη το πρώτο παγοποιείο της πόλης. Δίπλα στο ποτάμι λειτουργούσε και το εξοχικό κέντρο «Πλάτανος» όπου δίνονταν συνήθως παραστάσεις Καραγκιόζη. Στο σημείο αυτό η συνοικία συνδέονταν με περαταριά με την αριστερή όχθη του ποταμού, στο ύψος του κήπου του Παπασταύρου και του εξοχικού κέντρου «Κιβωτός». Πίσω από τον Πηνειό διακρίνεται καθαρά στη φωτογραφία ο απέραντος θεσσαλικός κάμπος.
Τα Ταμπάκικα διατήρησαν την ονομασία τους αυτή μέχρι την Κατοχή. Μεταπολεμικά η συνοικία μετονομάσθηκε σε Αμπελόκηπους, επειδή εκεί που τελείωναν τα σπίτια, δίπλα στο ποτάμι, υπήρχαν εκτάσεις όπου καλλιεργούσαν αμπέλια. Σήμερα, στη συνοικία αυτή κατασκευάσθηκαν ωραίες κατοικίες, πολυώροφα κτίρια, ο μεγαλοπρεπής ναός της Ζωοδόχου Πηγής και αρχίζει να παίρνει όψη σύγχρονη. Έτσι σε λίγα χρόνια η περιοχή αυτή δεν θα θυμίζει τίποτα από τα κακόφημα Ταμπάκικα της προπολεμικής περιόδου.
----------------------------------------------------------------------
[1]. Ταμπάκικα, εξελληνισμένη απόδοση της τουρκικής λέξεως ταμπάκ, που σημαίνει δέρμα. Η λέξη Ταμπάκικα αποδίδει την περιοχή της Λάρισας όπου ήταν συγκεντρωμένα τα πρωτόγονα εργαστήρια κατεργασίας του δέρματος (βυρσοδεψεία). Οι Τούρκοι ονόμαζαν την συνοικία αυτή Ταμπακχανέμαχαλεσί.
[2]. Σε μεγάλο μέρος της συνοικίας, ιδίως από το ύψος του ναού μέχρι την οδό Γεωργιάδου, διατηρείται και σήμερα, η ίδια κατάσταση από απόψεως ρυμοτομίας και δρόμων.
nikapap@hotmail.com
