Συνέντευξη
στη Λένα Κισσάβου
-«Από τότε που μου κόψαν το σχολείο, ήταν σαν να μου κόψαν τα σκοινιά από κάτι που με κράταγε».
-«Ήταν χάλια... δεν ήταν σχολείο, ήταν εργοστάσιο».
Πρόκειται για λόγια πρώην χρηστών ναρκωτικών, όταν κλήθηκαν να απαντήσουν για το πώς βίωσαν το σχολικό τους περιβάλλον, πώς αντιμετωπίστηκαν μέσα σε αυτό και πώς αυτό επέδρασε στη μετέπειτα πορεία τους.
Τα ναρκωτικά στα σχολεία είναι γεγονός και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται και όχι ως πιθανότητα, υποστηρίζουν οι ειδικοί.
Εκ των βασικών στελεχών δημιουργίας του πρώτου Μεταβατικού Σχολείου στη χώρα, για μαθητές με εξαρτήσεις, στο ΚΕΘΕΑ «Στροφή», εκπαιδευτικός και πιστοποιημένος σύμβουλος τοξικοεξαρτήσεων, ο κ. Παναγιώτης Κουτρουβίδης, μιλά στην «Ε», για το θέμα αυτό, επισημαίνοντας: «Πρέπει να ξανασυζητήσουμε τον παιδαγωγικό ρόλο του σχολείου…
Στην βάση μιας άλλης αντιμετώπισης του προβλήματος, βρίσκεται η θέση ότι «ο έφηβος έχει πρόβλημα» και όχι «ο έφηβος είναι το πρόβλημα».
Ο κ. Κουτρουβίδης, πραγματοποίησε έρευνα (1993-2003) στο θέμα των εφήβων χρηστών, εστιάζοντας στη σχέση τους με την εκπαίδευση και καταγράφοντας μαρτυρίες τους, που παρουσιάζονται στο βιβλίο του: «Σχολείο και χρήστες ναρκωτικών». Ένα βιβλίο που συσχετίζει την εξάρτηση και την απεξάρτηση, με τις διαδικασίες εκπαίδευσης στην προοπτική της επανένταξης όσων συναντήθηκαν και ενεπλάκησαν με τα ναρκωτικά. Ταυτόχρονα, μελετά και διατυπώνει, πιθανές αιτίες ή αλληλεπιδράσεις, που αφορούν στα προβλήματα, αλλά και στις ευκαιρίες, όπως αυτά περιγράφονται από τους άμεσα εμπλεκόμενους.
Αναμφίβολα ο κ. Κουτρουβίδης, είναι από τους καταλληλότερους να μας μιλήσει για ένα πρόβλημα που η κοινωνία μας, συνεχίζει να το
«βάζει κάτω από το χαλί» και είναι σημαντικό να τον ακούσει:
- Το πρόβλημα των ναρκωτικών στα σχολεία, αποτελεί ακόμα θέμα «ταμπού», με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό στην απουσία πολιτικής αντιμετώπισής του.
«Στο σχολικό περιβάλλον οι έφηβοι χειροτερεύουν…», δηλώσατε πρόσφατα σε ομιλία σας στη Λάρισα, αναφερόμενος στους μαθητές
που κάνουν χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών.
Ποια είναι η πρότασή σας για τον ρόλο που θα πρέπει να έχει το σχολείο στην αντιμετώπιση του προβλήματος;
* Και αντίστοιχα ποια θα πρέπει να είναι η στάση της οικογένειας;
- «Αρχικά είναι σημαντικό ο θεσμός του σχολείου, αλλά και οι εκπαιδευτικοί ατομικά, να μην φοβούνται το πρόβλημα .Να έχουν δηλαδή την απαραίτητη «ανοικτότητα» να αποδεχθούν ότι προβλήματα μαθητών που σχετίζονται με χρήση ουσιών, είναι ένα γεγονός που μπορεί να συμβεί στο σχολείο ή στην τάξη που δουλεύουν. Θα πρέπει ταυτόχρονα να έχουν «τις κεραίες» να αξιολογήσουν πιθανά συμπτώματα μαθητών που μπορεί (χωρίς να είναι πάντα σίγουρο), ότι σχετίζονται με κάτι τέτοιο.
Ενδεικτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε, απότομη αλλαγή στην επίδοση ή τη συμπεριφορά, συχνές αδικαιολόγητες απουσίες, επιθετικότητα προς το σχολείο, τους καθηγητές ή τους συμμαθητές, απόσυρση, συνεχής νωθρότητα, υπνηλία, συναναστροφή με κύκλους που μπορεί να σχετίζονται με τη χρήση.
Ένα επόμενο σοβαρό θέμα είναι η πιθανή αντιμετώπιση. Φαίνεται ότι οι παραδοσιακές μέθοδοι ποινών (παρατηρήσεις, αποβολές, παράπονα στην οικογένεια κλπ) δεν φέρνουν κανένα αποτέλεσμα, αντίθετα επιδεινώνουν την κατάσταση. Στη βάση μιας άλλης αντιμετώπισης βρίσκεται η θέση ότι «ο έφηβος έχει πρόβλημα» και όχι «ο έφηβος είναι το πρόβλημα». Η καλλιέργειας ειλικρινούς σχέσης μαζί του, αλλά και με την οικογένειά του, ή άλλους σημαντικούς ενηλίκους που τον φροντίζουν, σε περίπτωση που αυτή δεν υπάρχει, είναι μια αρχή για άλλη αντιμετώπιση του θέματος. Σε κάθε περίπτωση το θέμα της πιθανότητας χρήσης ουσιών δεν πρέπει να αποσιωπάται.
Η οικογένεια από την άλλη πλευρά θα πρέπει να είναι ανοικτή και διαθέσιμη στη συνεργασία με το σχολείο και να μην αντιστέκεται στην πληροφορία, ακόμη και αν δεν συμφωνεί ή την βρίσκει υπερβολική. Καλύτερα να ανησυχήσουμε για κάτι που δεν συμβαίνει, παρά να εφησυχάσουμε για κάτι που είναι πραγματικό και δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε. Σε κάθε περίπτωση η λέξη κλειδί είναι η συνεργασία» .
* Στο βιβλίο σας, καταθέτετε μαρτυρίες πρώην χρηστών ναρκωτικών ουσιών και των γονιών τους, εστιάζοντας στη σχέση τους με την εκπαίδευση και το σχολείο. Βάσει αυτών των μαρτυριών, ποιοι εντοπίζετε ότι είναι οι συνήθεις λόγοι, που οι νέοι καταφεύγουν στα ναρκωτικά σήμερα;
- «Το φαινόμενο της χρήσης ουσιών είναι ένα πολύ-παραγοντικό φαινόμενο και δεν είναι πάντα εύκολο να απαντήσουμε γενικά αυτή την ερώτηση. Μια σειρά βιο-ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων διασταυρώνονται μια κρίσιμη στιγμή στη ζωή ενός εφήβου και εξελίσσουν την απλή δοκιμή με ουσίες- που πολλοί έφηβοι κάνουν - σε συστηματική χρήση. Ίσως ο σημαντικότερος παράγοντας αφορά τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια και ένα επιβαρημένο συναισθηματικά κλίμα που οι έφηβοι, μπορεί να ζουν. Με απλά λόγια θα λέγαμε ότι κάποιοι έφηβοι καταφεύγουν στη συστηματική χρήση ουσιών για να ανακουφιστούν από τον ψυχικό πόνο που για διάφορους λόγους νιώθουν, αλλά και για ξεχωρίσουν μεταξύ των άλλων, προφανώς με αρνητικό τρόπο. Για τους εφήβους αυτούς η συναρπαστική περιπέτεια αναζήτησης ταυτότητας που όλοι οι έφηβοι ζουν, μετατρέπεται σε ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Οι έφηβοι αυτοί νιώθουν μόνοι και στιγματισμένοι, χωρίς να βλέπουν για τα πρώτα χρόνια τουλάχιστον διέξοδο διαφυγής. Η επαφή τους με τα ναρκωτικά τους δίνει ευχαρίστηση και ψευδές συναίσθημα δύναμης και ξενοιασιάς , ενώ η ζωή τους διαρκώς χειροτερεύει σε όλα τα επίπεδα».
* Ένας έφηβος που κάνει χρήση ναρκωτικών ουσιών, για την εκπαίδευση αποτελεί «καμένο χαρτί» και σε συνδυασμό μάλιστα με την παραβατική συμπεριφορά του, η σχολική κοινότητα τον αντιμετωπίζει ως «ανεπιθύμητο άτομο», το οποίο συνήθως καταλήγει σε αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος.
Η μετάθεση του προβλήματος σε άλλο σχολείο, είναι συνήθως η λύση που εφαρμόζεται. Υπάρχει δεύτερη ευκαιρία σήμερα για έναν νέο, εκτός από τον «διωγμό» του, από σχολείο σε σχολείο;
- «Ο διωγμός ενός εφήβου από το σχολείο του, είτε προς άλλα σχολεία της τυπικής εκπαίδευσης, είτε προς τη διακοπή κάθε σχολικής εκπαίδευσης, το μόνο που κάνουν είναι να επιδεινώσουν ραγδαία την ήδη κακή κατάστασή του σε όλα τα επίπεδα (υγεία , συμπεριφορά , μόρφωση). Το σχολείο θα πρέπει σε συνεργασία με την οικογένεια να εξαντλήσει τις πιθανότητες συγκράτησής του σε αυτό, με παράλληλη διάγνωση (ενδεχομένως με τη βοήθεια ειδικών) της σοβαρότητας της κατάστασής του. Αυτό θα κρίνει και την πορεία του. Σε περιπτώσεις που έχουμε βεβαιότητα για συστηματική και μακροχρόνια χρήση ουσιών, θα πρέπει να γίνει παραπομπή σε πλαίσια που εξειδικεύονται στην αντιμετώπιση του προβλήματος, με παράλληλη εκπαιδευτική υποστήριξη, είτε από το ίδιο το σχολείο , είτε από άλλα που αντιμετωπίζουν τέτοιο πληθυσμό, όπως Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, Σχολεία Θεραπευτικών Προγραμμάτων κλπ. Θα πρέπει να τονίσουμε ωστόσο ότι υπάρχει μια ομάδα μαθητών που σε πρώιμα στάδια «φλερτάρουν» με τη χρήση, μια ομάδα που θα χαρακτηρίζαμε υψηλού κινδύνου. Σε μια τέτοια ομάδα το σχολείο μπορεί να παρέμβει και να την συγκρατήσει, ασχολούμενο ατομικά και με ενδιαφέρον με τους εφήβους αυτούς» .
* Ποιες θεωρείτε ότι θα μπορούσαν να αποτελέσουν τις καλύτερες πρακτικές για να μειωθεί το πρόβλημα χρηστών ναρκωτικών στη εφηβική ηλικία;
- Θα απαριθμούσα τις ακόλουθες:
«* Πολιτικές μείωσης της διαθεσιμότητας όλων των ψυχοτρόπων ουσιών (τσιγάρο, αλκοόλ, ναρκωτικά).
* Εκτεταμένα προγράμματα τύπου «Σχολών Γονέων», ανά σχολική μονάδα .
* Καθολικά και εκτεταμένα προγράμματα εκπαίδευσης εκπαιδευτικών για τη γνώση και πιθανή αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων.
* Καθολικά και εκτεταμένα προγράμματα πρόληψης από πολύ νωρίς (Προσχολική Εκπαίδευση, Δημοτικό) και σε όλες τις σχολικές μονάδες .
* Υποστήριξη από Σχολικούς Ψυχολόγους σε όλες τις σχολικές μονάδες (για βοήθεια με προτεραιότητα σε γονείς εκπαιδευτικούς και μαθητές ).
* Έγκαιρη διάγνωση του προβλήματος εντός του σχολείου, συνεργασία με την οικογένεια και άμεση παραπομπή σε θεραπεία –εάν χρειάζεται.
* Μια σχολική εκπαίδευση προσανατολισμένη στην υποστήριξη, τη διαπαιδαγώγηση και τη μόρφωση, ιδιαίτερα των «αδύναμων» ή «δύσκολων» μαθητών, με αξιοποίηση του θεωρητικού πλαισίου για την πολλαπλή νοημοσύνη των παιδιών (δράσεις δημιουργικότητας , αθλητισμού, επαφής με τη φύση, ομάδων εργασίας ), στον αντίποδα της σημερινής εκπαίδευσης για «άλογα κούρσας», στην προοπτική των πανελλαδικών εξετάσεων, για μια -ουσιαστικά ψευδή -εξασφάλιση καριέρας» .
