Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
«Θα σας αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Την περίοδο 2006-2009 το έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης εκτοξεύτηκε από το 5.9% του ΑΕΠ στο 15.1%. Η ραγδαία αυτή επιδείνωση οφείλεται κατά τρία τέταρτα στην αύξηση των δημόσιων δαπανών. Όταν μας ζητήθηκε να συμμαζέψουμε τα δημοσιονομικά μας από το 2010 και μετά, εμείς επιλέξαμε την αύξηση της φορολογίας και όχι τη μείωση των δαπανών, στις οποίες ευθύνεται η μεγάλη άνοδος των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού της Γενικής Κυβέρνησης». Αυτά δηλώνει σήμερα ανάμεσα σε άλλα ο Βασίλης Σαραφίδης ο οποίος είναι επίκουρος καθηγητής στο διακεκριμένο Τμήμα Οικονομετρίας του Πανεπιστημίου του Monash. Τελείωσε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Cambridge και έχει εργαστεί στο παρελθόν ως οικονομολόγος σε εταιρία παροχής οικονομικών συμβουλών στο Λονδίνο.
Η συνέντευξη
* Η Ελλάδα μαστίζεται από μια βαθιά οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2009. Την τελευταία πενταετία η ελληνική κυβέρνηση έχει υπογράψει 3 μνημόνια, ενώ η Βουλή έχει εγκρίνει συνολικά 10 πακέτα διαρθρωτικών μέτρων. Παρ’ όλ’ αυτα η οικονομία παραμένει σε μεγάλη ύφεση. Για ποιο λόγο;
- Η έγκριση διαρθρωτικών μέτρων από τη μία, και η υλοποίηση των μέτρων αυτών από την άλλη, είναι δύο πολύ διαφορετικά πράγματα. Απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων είναι η ύπαρξη μιας αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης και ενός κρατικού μηχανισμού ο οποίος είναι ανεξάρτητος από τα πολιτικά κόμματα. Αυτό δυστυχώς δεν ισχύει στην περίπτωση της Ελλάδας.
Επιπλεόν, ο τρόπος με τον οποίο μειώσαμε τα δημοσιονομικά μας ελλείμματα ήταν ανορθόδοξος. Για την ακρίβεια, επιτρέψετε μου να πω ότι τα έχουμε κάνει θάλασσα στον συγκεκριμένο τομέα.
* Τι εννοείτε με αυτό;
- Θα σας αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Την περίοδο 2006-2009 το έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης εκτοξεύτηκε από το 5.9% του ΑΕΠ στο 15.1%. Η ραγδαία αυτή επιδείνωση οφείλεται κατά τρία τέταρτα στην αύξηση των δημόσιων δαπανών. Όταν μας ζητήθηκε να συμμαζέψουμε τα δημοσιονομικά μας από το 2010 και μετά, εμείς επιλέξαμε την αύξηση της φορολογίας και όχι τη μείωση των δαπανών, στις οποίες ευθύνεται η μεγάλη άνοδος των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού της Γενικής Κυβέρνησης.
Για να το πω ξεκάθαρα, επιλέξαμε να προστατέψουμε και να διατηρήσουμε με κάθε κόστος ένα αναποτελεσματικό κράτος, ρίχνοντας το μεγάλο βάρος της δημοσιονομικής προσαρμογής στον ιδιωτικό τομέα. Το αποτέλεσμα ήταν η τεράστια άνοδος της ανεργίας, από το 8% που βρισκόταν το 2008 στο 27% το 2013, και η μείωση του μέσου εισοδήματος κατά 25%. Πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν μείνει άνεργοι, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων είναι πρώην υπάλληλοι του ιδιωτικού τομέα και ελεύθεροι επαγγελματίες.
* Προτεραιότητα της σημερινής κυβέρνησης είναι η ελάφρυνση του χρέους. Θεωρείτε σημαντική την επίτευξη του στόχου αυτού;
- Η ελάφρυνση του χρέους είναι ευπρόσδεκτη υπό προϋποθέσεις, αλλά δεν λύνει το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας διότι δεν θίγει τις αιτίες εξαιτίας των οποίων έφτασε το χρέος να είναι τόσο μεγάλο σε πρώτη φάση. Για να το θέσω διαφορετικά, ακόμα κι αν το χρέος μας μηδενιζόταν με κάποιο τρόπο σήμερα, σε λίγα χρόνια πιθανώς να το χτίζαμε και πάλι από την αρχή.
Επομένως είναι σημαντικό να δούμε για ποιο λόγο καταλήξαμε να αποκλειστούμε από τις διεθνείς αγορές κεφαλαίου το 2009 και να χρειαζόμαστε τη σύναψη μνημονίων.
* Μια αναδιάρθρωση του χρέους δεν θα διευκολύνει όμως την πρόσβαση της Ελλάδας στις αγορές;
- Ναι ασφαλώς. Αλλά σε κάθε περίπτωση για να μπορέσει η Ελλάδα να βγει από την επιτήρηση που βρίσκεται σήμερα και να χρηματοδοτήσει τις ανάγκες της εκτός μνημονίων απαιτείται η αναβάθμιση της πιστοληπτικής της ικανότητας. Και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να γίνει αυτό δεν είναι η ελάφρυνση του χρέους αλλά οι μεταρρυθμίσεις που προάγουν, μεταξύ άλλων, την αποτελεσματικότητα του δημόσιου τομέα. Αυτό δείχνει εξάλλου πρόσφατη μελέτη του καθηγητή κ. Παναγιωτίδη από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και συναδέλφων του, σύμφωνα με την οποία μεταρρυθμίσεις που αφορούν τον δημόσιο τομέα μπορεί να οδηγήσουν σε διπλάσια αναβάθμιση της αξιολόγησης της χώρας μας σε σχέση με ένα νέο κούρεμα.
* Η αφετηρία της κρίσης χρέους που επηρεάζει μέχρι και σήμερα την Ευρωζώνη επήλθε λόγω της αδυναμίας κάποιων χωρών της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, να αναχρηματοδοτήσουν το δημόσιο χρέος τους χωρίς τη βοήθεια τρίτων μερών, όπως το ΔΝΤ. Κατά πόσο θεωρείτε ότι ευθύνεται το ευρώ για την μη βιωσιμότητα του χρέους σήμερα στην Ελλάδα;
- Το δημόσιο χρέος της Ελλάδας βρισκόταν σε επίπεδα που άγγιζαν το 100% του ΑΕΠ από το 1993. Λαμβάνοντας υπόψη τα υψηλά επιτόκια της περιόδου εκείνης και τη χαμηλή ανάπτυξη της οικονομίας, το χρέος της Ελλάδας ήταν ουσιαστικά από τότε μη βιώσιμο. Με άλλα λόγια, το πρωτογενές πλεόνασμα της ελληνικής οικονομίας το 1993 δεν ήταν αρκετό για να καλύψει το υψηλό κόστος εξυπηρέτησης του χρέους. Επιβαρυντικός παράγοντας γι’ αυτό ήταν και ο χαμηλός ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης που την δεκαπενταετία 1980-1993 είχε μέσο όρο μόλις 0.7%.
Θεωρώ όμως ότι σταθήκαμε πολύ τυχεροί διότι την επόμενη κιόλας χρονιά τέθηκε σε εφαρμογή το δεύτερο στάδιο της συνθήκης του Μάαστριχτ, το οποίο αφορούσε την επίτευξη των κριτηρίων σύγκλισης για την ένταξη των ευρωπαϊκών χωρών στην ΟΝΕ. Έτσι η χώρα μας βίωσε μια μεγάλη αποκλιμάκωση των επιτοκίων, και άρα των δαπανών για τόκους που αφορούν την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους, πετυχαίνοντας ταυτόχρονα την περίοδο 1994-2008 μέσο ρυθμό ανάπτυξης 3.6%.
Με αυτόν τον τρόπο το δημόσιο χρέος της Ελλάδας έγινε και πάλι βιώσιμο, επιτρέποντάς μας να μπορούμε να το αναχρηματοδοτήσουμε μέχρι το 2008 παρά τα μεγάλα ελλείμματα που διογκώνονταν σε ετήσια βάση.
Επομένως στην πραγματικότητα το ευρώ δεν δημιούργησε την κρίση χρέους, απλώς ανέβαλε την εμφάνισή της για άλλα 15 χρόνια. Θεωρώ λανθασμένη εκτίμηση τον ισχυρισμό κάποιων ότι η κρίση χρέους της Ελλάδας ωφείλεται στο ευρώ.
* Τα τελευταία χρόνια οι μισθοί έχουν πέσει κατακόρυφα, το ίδιο και οι συντάξεις. Παρ’ όλ’ αυτά η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας δεν έχει ανακάμψει. Που οφείλεται αυτό;
- Πράγματι όπως λέτε κι εσείς η Ελλάδα παραμένει σε πολύ χαμηλή θέση όσον αφορά στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της παρά την σημαντική μείωση των μισθών. Αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους.
Για παράδειγμα, ενώ το κόστος εργασίας έχει πέσει κατά 8% περίπου σε σχέση με το 2010, ο δείκτης τιμών καταναλωτή στη χώρα μας, εναρμονισμένος με σκοπό τη σύγκριση της ακρίβειας ανάμεσα στις χώρες της Ευρώπης, ήταν το 2014 υψηλότερος από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης κατά 2%. Η Ελλάδα παραμένει δυστυχώς μια ακριβή χώρα.
Σημαντικό ρόλο σε αυτό έχει παίξει η αύξηση του ΦΠΑ που έχει ανεβάσει τις τελικές τιμές προϊόντων, καθώς και η αναβλητικότητα που έχουμε επιδείξει όσον αφορά στην υλοποίηση ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών. Ειδικά όσον αφορά τους κλάδους των κλειστών επαγγελμάτων, αυτοί παραμένουν κλειστοί σε βάρος της συντριπτικής πλειονότητας των Ελλήνων. Μια άλλη αιτία για την ακρίβεια είναι η αδυναμία να βελτιώσουμε την παραγωγική δυναμικότητα της ελληνικής οικονομίας, κάτι το οποίο βέβαια θέλει χρόνο.
* Τι πρέπει να γίνει στο μέλλον για να αλλάξει η σημερινή κατάσταση προς το καλύτερο;
- Να βελτιώσουμε την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, η απώλεια της οποίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση των τιμών των μη διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών σε σχέση με τα εξαγώγιμα. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό έπαιξε η διόγκωση του κράτους, η διαφθορά και ο προστατευτισμός συγκεκριμένων κλάδων. Με αυτό τον τρόπο φοβάμαι ότι δημιουργήθηκε μια εσωστρεφή οικονομία, η οποία διαθέτει για παράδειγμα πάρα πολλούς γιατρούς, δικηγόρους και κρατικοδίαιτες επιχειρήσεις. Πρέπει να δώσουμε κίνητρα για τον μετατοπισμό παραγωγικών πόρων, δηλαδή ανθρώπινο δυναμικό και κεφάλαιο, προς το εξαγωγικό κομμάτι.
Δυστυχώς η παρούσα διαχείριση της οικονομίας δεν ευνοεί την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Σύμφωνα με τον δείκτη επιχειρηματικής ευκολίας που δημοσιεύει η Παγκόσμια Τράπεζα τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα βρίσκεται ακόμα πάρα πολύ χαμηλά σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Οι συχνές αλλαγές στο φορολογικό καθεστώς και η αβεβαιότητα που επιφέρουν δεν βοηθάει καθόλου. Οι κανόνες του παιχνιδιού πρέπει να βελτιωθούν και στη συνέχεια να παραμείνουν σταθεροί για εύλογο χρονικό διάστημα. Οποιεσδήποτε τυχόν τροποποιήσεις γίνουν από ‘κει και πέρα πρέπει να έχουν αποκλειστικά διορθωτικό χαρακτήρα.
* Το ευρώ αποτελεί κατά την άποψη σας πανάκεια;
- Ίσως τελικά πολλοί από εμάς να έτρεφαν αυτή την ψευδαίσθηση, δηλαδή ότι το κοινό νόμισμα θα έλυνε όλα μας τα προβλήματα. Στην πραγματικότητα το ευρώ μας αγόρασε απλώς χρόνο. Προσωπικά δεν μπορώ να διανοηθώ την Ελλάδα εκτός της Ευρώπης, ούτε την Ευρώπη χωρίς την Ελλάδα. Αυτά που ενώνουν τους ευρωπαϊκούς λαούς είναι πολύ περισσότερα από αυτά που τους χωρίζουν. Φτάνει να πατήσει κανείς το πόδι του ένα μέτρο έξω από την Ευρώπη για να το διαπιστώσει.
