Γεννήθηκε στη Νίκαια της Γαλλίας στις 19 Απριλίου 1812 και απεβίωσε στις Κάννες της γαλλικής Ριβιέρας στις 9 Ιανουαρίου 1886. Σε ηλικία μόλις 21 ετών, άρχισε να εργάζεται στο τμήμα ελληνικών χειρογράφων της Βασιλικής Βιβλιοθήκης των Παρισίων, ενώ παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα παλαιογραφίας από τον φημισμένο ελληνιστή της εποχής Carl Benedict Hase (1780-1864). Από το 1835 έως το 1843 πραγματοποίησε έρευνες στις βιβλιοθήκες της Ραβέννας, της Ρώμης, της Φλωρεντίας, του Μιλάνου, του Εσκοριάλ (Ισπανία), της Μόσχας και της Αγίας Πετρούπολης. Το 1863 -1864 με τη χρηματική υποστήριξη του βασιλέα Ναπολέοντα ΙΙΙ, περιηγήθηκε το Άγιο Όρος στο πλαίσιο αναζήτησης ελληνικών χειρογράφων. Την ίδια εποχή πραγματοποίησε έρευνες στη Θάσο, στη Θεσσαλονίκη και στη Θεσσαλία. Ειδικά στην τελευταία παρέμεινε από τις 13 έως τις 26 Νοεμβρίου 1863 [1]. Στην αποστολή συμμετείχε ο Γάλλος χαράκτης Guillemet και ο δραγουμάνος του προξενείου της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη Marco Antonio.
Το οδοιπορικό του δημοσιεύθηκε υπό μορφή επιστολών προς τη σύζυγό του [2]: «Πηγαίνω σε μία χώρα όπου η ληστεία έχει κάπως ηρεμήσει. Πιστεύω ότι δεν τίθεται θέμα φόβου, επειδή οι ληστές δεν συνηθίζουν να επιτίθενται σε Ευρωπαίους, προπάντων δε σε εκείνους όπως εγώ, οι οποίοι έχουν επίσημη ιδιότητα και είναι εφοδιασμένοι με σουλτανικό φιρμάνι». Συνοδευόμενοι από ένοπλη συνοδεία που τους παραχώρησε ο πασάς της Θεσσαλονίκης έφθασαν με καράβι στον Βόλο στις 13 Νοεμβρίου 1863. Φθάνοντας στην Λάρισα την επομένη, ο Miller απέστειλε στη σύζυγό του μία άλλη επιστολή: «Λάρισα, 14 Νοεμβρίου 1863 […]. Φθάσαμε αργά στον Βόλο και μετά από μία κουραστική διαδικασία με τους λεμβούχους και τους τελωνειακούς, καταλύσαμε στην κατοικία του γάλλου υποπρόξενου ο οποίος μας υποδέχθηκε θερμά. Την επομένη, γύρω στις 6 το πρωί αναχωρήσαμε με δύο άμαξες για τη Λάρισα. Αύριο θα αναχωρήσουμε για τα Τρίκαλα και ο πασάς μ’ας υποσχέθηκε ένοπλη συνοδεία, ώστε χωρίς φόβο να συνεχίσουμε το ταξίδι μας [...]. Στις φυλακές της Λάρισας κρατούνται αυτή τη στιγμή περισσότεροι από 20 ληστές, επομένως πιστεύω ότι θα ταξιδέψουμε με πλήρη ασφάλεια. Όλος ο κόσμος εδώ είναι ευγενικός μαζί μας. Μας υποδέχθηκαν θερμά όπου και εάν πήγαμε, αλλά λυπούμαι γιατί δεν είχα τον χρόνο να επισκεφθώ όλη την περιοχή. Η Λάρισα είναι μία πολύ αρχαία πόλη, η οποία είναι γεμάτη με σκόρπια ερείπια και με εντελώς καινούργια κτίσματα. Είναι πολύ δύσκολο να ανακαλύψει κανείς υπολείμματα από αρχαίους ναούς και τάφους. Ο πασάς τον οποίον επισκέφθηκα, μου υπέδειξε την κατοικία του αδελφού του, όπου στο εσωτερικού του χαρεμιού βρίσκεται μία επιγραφή. Πήγα, αλλά ήμουν αναγκασμένος να επιστρέψω σε μία ώρα. Υπάρχουν επίσης όπως λέγεται και μερικές επιγραφές στα εβραϊκά και τουρκικά νεκροταφεία».
Στις 18 Νοεμβρίου 1863 ο πασάς της Λάρισας του παραχώρησε μία άμαξα για να μεταβεί στην Καλαμπάκα και στα Μετέωρα: «Είχαμε στη διάθεσή μας μία άμαξα, αλλά τι άμαξα! Ένας σκελετός εντελώς φθαρμένος και επιδιορθωμένος με σκοινιά. Ούτε ένα ελάχιστο ίχνος ληστρικής συμμορίας, ούτε ίχνος περιπέτειας, ούτε η παραμικρή συγκίνηση. Εδώ, όλα αυτά τα πράγματα απέχουν υπερβολικά από την πραγματικότητα. Απέραντες πεδιάδες, που περιστοιχίζονται από βουνά, και οι οποίες το μεγαλύτερο διάστημα είναι παντελώς έρημες. Και όλα αυτά συμπληρώνονται από ένα τεράστιο πλήθος κορακιών». Στα Μετέωρα, ο Miller επισκέφθηκε τη μονή του Αγίου Στεφάνου και του Μεγάλου Μετεώρου. Από την τελευταία έφυγε απογοητευμένος, αφού ο ηγούμενος απουσίαζε στην Κωνσταντινούπολη, έχοντας πάρει μαζί του τα κλειδιά της βιβλιοθήκης. Κατά το ταξίδι της επιστροφής διανυκτέρευσε στην κατοικία του Επισκόπου στο Ζάρκο [3] και την επομένη έφθασε στη Λάρισα όπου φιλοξενήθηκε στην κατοικία της οικογένειας [Χατζή] Λαζάρου: «Η οικογένεια μας υποδέχθηκε θερμά. Μας παραχώρησαν το δωμάτιό τους και το κρεβάτι τους, ένα κρεβάτι στο οποίο μπορούσαν άνετα να ξαπλώσουν τέσσερις άνθρωποι. Το δείπνο ήταν πολύ καλό και πέρασα μία εξαιρετική νύκτα, σε τέτοιο βαθμό που την επομένη μπορούσα πολύ άνετα να περπατήσω. Βρήκα την ευκαιρία να μεταβώ στα δύο νεκροταφεία της πόλης, το τουρκικό και το εβραϊκό, όπου πέρασα το μεγαλύτερο μέρος του πρωινού. Στο τελευταίο βρήκα ένα ενδιαφέρον ενεπίγραφο μάρμαρο, σε πολύ καλή κατάσταση και σκέφθηκα αμέσως την δυνατότητα να το μεταφέρω στη Γαλλία. Ο κύριος Λαζάρου μού υποσχέθηκε ότι θα φρόντιζε γι’ αυτό […]. Είναι ένα ενεπίγραφο μάρμαρο αγώνων, δηλαδή ένα μάρμαρο που αναφέρεται στα δημόσια αγωνίσματα που λάμβαναν χώρα στην πεδιάδα της Λάρισας της εποχή της Ρωμαϊκής κατάκτησης. Μπορεί να διαβάσει κανείς τα ονόματα των νικητών στα διάφορα αγωνίσματα. Οι αγωνιζόμενοι είχαν διαιρεθεί σε δύο κατηγορίες: στους παίδες και τους άνδρες. Τα αγωνίσματα μεταξύ των οποίων ξεχώριζαν οι αρματοδρομίες, οι ιπποδρομίες με ή χωρίς πυρσούς, οι αγώνες δρόμου με ή χωρίς όπλα, το στάδιο, η πυγμαχία, το παγκράτιο, η τοξοβολία, οι διαγωνισμοί απαγγελίας ποιημάτων, περιλάμβαναν και κάτι καινούργιο, που συναντώ για πρώτη φορά: το κυνήγι του ταύρου» [4].
Όταν ο Miller επέστρεψε στο Παρίσι μελέτησε την επιγραφή και προέβη σε λεπτομερή ανακοίνωση στη Γαλλική Ακαδημία Γραμμάτων και Επιγραφών (Memoire sur une inscription agonistique de Larisse). Ούτε ο ίδιος ο Miller φανταζόταν ποτέ, ότι η ολιγοήμερη παραμονή του στην Λάρισα θα του έδειχνε τον δρόμο προς την αθανασία. Η μελέτη του για το ενεπίγραφο μάρμαρο του εβραϊκού νεκροταφείου της Λάρισας, του εξασφάλισε την εκλογή του στη Γαλλική Ακαδημία Γραμμάτων και Επιγραφών (28 Ιανουαρίου 1881) και του χάρισε μία περίοπτη θέση στην Ιστορία!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου, «Το ταξίδι του Emmanuel Miller στη Θεσσαλία, 1863», Θεσσαλικό Ημερολόγιο (Λάρισα), τ. 57 (2010), σ. 85-96.
[2]. Emmanuel Miller, Le Mont Athos, Vatopedi et l’ιle de Thasos. Paris: Ernest Leroux, 1889, επιστολή VIII, σ. 164-169, επιστ. ΙΧ, σ. 169-170, επιστ. Χ, σ. 170-175 και επιστ. ΧΙ, σ. 175-179.
[3]. Πρόκειται για τον επίσκοπο Γαρδικίου Ιερόθεο (1860-1877). Βλ. Κώστας Σπανός, «Τα υπομνήματα εκλογής έξι επισκόπων του Γαρδικίου (1707-1860)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τ. 26 (1994), σ. 209-221. Ειδικώς σ. 220-221.
[4]. A. Malte-Brun, «Mission scientifique de M. E. Miller en Orient», Annales des voyages, de la geographie, de l’histoire et d’archeologie (Paris), τ. 4 (1865), σειρά 6, επιστολές προς τον Ναπολέοντα ΙΙΙ, σ. 193-217, 285-307. Ειδικώς, σ. 304-305.
Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
