«Ημείς εις την Λάρισαν, με τα γλίσχρα οικονομικά μέσα τα οποία διέθετε ο Μακεδονικός Σύλλογος και τας προθύμους συνδρομάς των Μακεδόνων, ησχολήθημεν με την προμήθειαν του ιματισμού και των λοιπών απαραιτήτων εφοδίων του ετοιμαζομένου προς εξόρμησιν σώματος. Ο ιματισμός κατ’ αρχάς απετελείτο από κάπες παχειές και υπόδησιν στερεάν, τσαρούχια και άρβυλα στρατιωτικά. Η επένδυσις και ο εσωτερικός ιματισμός απετελείτο από ντουλαμάδες ευζωνικούς και τα αναγκαία εσώρουχα. Εκ τούτων, μέρος ήτο καινουργές και μέρος επρομηθευόμεθα με μεγάλην οικονομίαν και την επιβαλλομένην μυστικότητα από ειδικά εμποροραφεία, από ευζωνικόν ιματισμόν υπηρετούντων εθελοντών ευζώνων μετρίως μεταχειρισμένον. Τα οικονομικά μας μέσα ήσαν δυστυχώς πολύ περιορισμένα, προερχόμενα μόνον εκ των συνδρομών των μελών του Συλλόγου και εκ προαιρετικών εράνων και εισφορών των Μακεδόνων, διό και καταφεύγομεν εις παντός είδους οικονομίας.
Είχομεν καταγράψει, προωρισμένους προς κατάταξιν εις το σώμα 38 άνδρας Μακεδόνας πολύ καλούς, καταγομένους ή προερχομένους όλους εκ Μακεδονίας, πλην δύο εκ Στερεάς Ελλάδος, οίτινες ευρέθησαν λίαν ακατάλληλοι και με τάσεις ληστρικάς. Επίσης εξησφαλίσαμεν και δύο οδηγούς καλούς, γνωρίζοντες καλώς τα κατατόπια και τας οδούς της Δυτικής Μακεδονίας, καταγομένους εκ της περιφερείας Καστοριάς.
Η αστυνομία Λαρίσης, της οποίας προϊστάμενος ήτο ο λοχαγός του πεζικού Δ. Αναγνωστόπουλος, μεμυημένος εκ των πρώτων εις την υπόθεσιν της δράσεως εν Μακεδονία, εκάλυπτε λίαν επιτυχώς τας ενεργείας μας, ίνα μη δώσωμεν αφορμάς επεμβάσεως της Κυβερνήσεως διότι, ως αντελήφθημεν, το τουρκικόν προξενείον Λαρίσης δια κατασκόπων παρηκολούθη όλας τας κινήσεις μας[9].
Κατά το δεύτερον δεκαήμερον του Αυγούστου ο Μελάς, συμπληρώσας τας ετοιμασίας του εν Αθήναις, απέστειλεν εις Λάρισαν και άλλα παραμεθόρια σημεία διαφυγής, τα όπλα και άλλα πολεμικά εφόδια. Τελευταίος έφθασεν και αυτός εις Λάρισαν, συνοδευόμενος από τον αχώριστον συνοδόν του πιστόν ακόλουθον, τον εκ Φλωρίνης Νικ. Πύρζαν[10] και δέκα νέους Κρητικούς με λίαν αρρενωπήν και πολεμικήν εμφάνισιν. Κατηυθύνθη μετεμφιεσμένος εις εργάτην με ψευδώνυμον εις το σπίτι μου, όπου και κατέλυσεν. Οι συνοδοί κατενεμήθησαν εις διάφορα ξενοδοχεία. Αναφέραμεν εις αυτόν πάσας τας γενομένας προμηθείας ιματισμού και άλλων εφοδίων, τω υπεβάλαμεν κατάλογον των ανδρών τους οποίους είχον καταγράψει προς κατάταξιν εις το σώμα και παρουσιάσαμεν τούτους εις αυτόν κατά τας νυκτερινάς ώρας εις το σπίτι μου και κατέταξε αυτούς εις το σώμα. Τινές εξ αυτών δεν τον ικανοποίουν δια της παραστάσεώς των, αλλά εις τον τόπον μας και δια πρώτην φοράν, δεν ήτο δυνατόν να στρατολογήσωμεν καλυτέρους με την πλήρη μυστικότητα των ενεργειών μας και μάλιστα δι’ επιχείρησιν εις την οποίαν πρώτην φοράν θα ελάμβανον μέρος. Ουχ’ ήττον, τους κατέταξεν όλους. Μεταξύ των καταταχθέντων υπήρχον πολλοί καλοί και εμφανείς Μακεδόνες, αποσταλέντες εκ των κέντρων της Μακεδονίας. Δυσάρεστον εντύπωσιν ενεποίησαν εις αυτόν οι δύο εκ Στερεάς Ελλάδος, εκ Μώλου προσελθόντες προς κατάταξιν, λόγω της ληστρικής εμφανίσεώς των. Ένεκα της κεκτημένης πείρας των εις επιχειρήσεις τοιαύτης μορφής, τους εκράτησεν. Επίσης και δύο δύσμορφοι βουλγαρόφωνοι νέοι εκ Στρέμνενου[11] Καστοριάς, ήγειραν τας υπονοίας μήπως δεν θα ήσαν πιστοί στρατιώται και εμνευσμένοι Μακεδόνες Έλληνες. Ευτυχώς απεδείχθησαν καλοί και γενναίοι πολεμισταί. Η προσωπική του φρουρά εκ των Κρητών και του συνοδού του Ν. Πύρζα θα απετέλει την στρατονομικήν υπηρεσίαν του σώματος. Η άλλη δύναμις μετά των οδηγών ανήρχετο εις 42 άνδρας.
Μοι παρέδωκε προ της εξορμήσεως του σώματος κρυπτογραφικόν αλφάβητον και λεξικόν κρυπτογραφικόν δια τας συνεννοήσεις μας εκ Μακεδονίας, μοι αφήκεν δε προς φύλαξιν ενδυμασίαν καινουργή, αποτελουμένην από πολυτελώς επεξεργασμένον ευζωνικόν ντουλαμάν, με τα λοιπά απαραίτητα είδη καπετάνιου αρχηγού της αρματωλικής εποχής. Την στολήν ταύτην προώριζε να ενδυθή κατά την νικηφόρον εκ Μακεδονίας επιστροφήν του εις Αθήνας. Είχε και καλήν τινα προαίσθησιν περί της τύχης του και μοι επανελάμβανε ότι ούτε φοβήται, ούτε λογαριάζει τον θάνατον, μόνον ηύχετο μην λάβη τραύμα της κοιλίας, διότι εγνώριζεν ότι ταύτα προκαλούν πάντοτε οξυτάτην περιτονίτιδα λίαν οδυνηράν και συνοδευομένην από απόλυτον διαύγειαν πνεύματος, προκαλούσαν πάντοτε αγωνιώδη θάνατον. Προσεπάθουν πάντοτε να τον ενθαρρύνω και να τον αποσπάσω από τας απαισίας αυτάς σκέψεις και τας θλιβεράς προαισθήσεις του.
Όταν τα πάντα ήσαν έτοιμα και οι άνδρες έλαβον τον οπλισμόν και τον ιματισμόν των, συγκεντρώσαμεν όλους την νύκτα της 27ης Αυγούστου, βροχεράν και σκοτεινήν, εις την οικίαν του στρατηγού[12] Λούφα, κειμένην επί της οδού Σκουφά εις απόκεντρον συνοικίαν, εκαλέσαμεν ιερέα και ωρκίσθησαν πίστιν και αφοσίωσιν εις την πατρίδα, εις τον αγώνα τον οποίον ανελάμβανον και εις τον αρχηγόν, αγωνιζόμενοι μέχρι της τελευταίας ρανίδος του αίματός των. Μετ’ ενθουσιασμού ώμοσαν τον όρκον αυτών επί του ιερού Ευαγγελίου. Ο Μελάς τους προσεφώνησε με εμπνευσμένην προσλαλιάν και ήσαν έτοιμοι προς εξόρμησιν.
Την τελευταίαν ώραν προ της εξορμήσεώς του ο Μελάς, αναμετρήσας το χρηματικόν του απόθεμα δια τας ανάγκας της εκστρατείας, εύρε τούτο λίαν πενιχρόν και με παρεκάλεσε αν ημπορούσα να τον ενισχύσω οπωσδήποτε. Ευτυχώς μοι ευρίσκετο κομπόδεμα ατομικόν από 63 λίρας τουρκικάς, τας οποίας του έδωκα αμέσως και αυτοστιγμεί έγραψεν εις τον Καλαποθάκην εις Αθήνας, διαχειριστήν της Μακεδονικής Επιτροπής και μοι απέστειλε λίαν συντόμως το ανωτέρω ποσόν.
Η μυστική Μακεδονική Επιτροπή, συσταθείσα εν Αθήναις εις την ακμήν της βουλγαρικής δράσεως κατά τας αρχάς του 1903 […] ήτο η ενισχύσασα και χορηγήσασα διάφορα μέσα εις τον Μελάν προς δράσιν, η αναθέσασα την εντολήν εις τον Μακεδονικόν Σύλλογον Λαρίσης να δημιουργήση ζήτημα δράσεως εν Μακεδονία και εκάλεσεν αυτόν να αποστείλη επιτροπήν εκ των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου ίνα παρουσιασθή εις τον πρωθυπουργόν Γ. Θεοτόκην, να εκθέση τας ληφθείσας αποφάσεις του προς άμυναν και δράσιν εν Μακεδονία και ζητήση όπως χορηγηθή σχετική ελευθερία ενεργείας.Εξόρμησις Παύλου Μελά εκ Λαρίσης
Την νύκτα 27 προς 28 Αυγούστου, υπό χειμαρρώδη βροχήν, εγένετο η εξόρμησις του Μακεδονικού σώματος υπό την αρχηγίαν του Παύλου Μελά. Εξήλθε της Λαρίσης τας μεταμεσονυκτίους ώρας και εβάδισεν επί της οδού Λαρίσης – Τρικάλων επί 15 χιλιόμετρα μέχρι Κουτσοχείρου, όπου διήλθε τον Πηνειόν ποταμόν δια σχεδίας και δια γεφύρας Αλή εφένδη[13]. Εκείθεν ετράπη προς βορράν, προς τας κορυφογραμμάς Κούτρας, άνωθεν του χωρίου Τσιότι και προχώρησε προς Κουτσούφλιανην, Ασπροκκλησιάν, ένθα διημέρευσε παρά τα συνοριακά φυλάκια κεκαλυμμένος. Εκεί εγένετο διανομή φυσιγγίων και δια νυκτός υπερέβη την οροθετικήν γραμμήν δια δυσβάτων και δασωδών ατραπών και προχώρησε εις το τουρκικόν έδαφος[14] προς Παλαιόκαστρον ….».
Σαν προσθήκη στο θέμα μας πρέπει να αναφέρουμε ότι εδώ στη Λάρισα ο Παύλος Μελάς φωτογραφήθηκε από τον φωτογράφο Γεράσιμο Δαφνόπουλο και μάλιστα είναι και η μοναδική φωτογραφία του φορώντας τον μακεδονικό ντουλαμά. Η λήψη του αυτή μετά τον θάνατό του διαδόθηκε και αναδημοσιεύτηκε σε όλη τη χώρα. Όμως υπάρχει μέχρι σήμερα η απορία, σε ποιο σημείο της πόλης έγινε η λήψη της[15].
[9].Το Τουρκικό Προξενείο στεγαζόταν σε οίκημα το οποίο βρισκόταν στη γωνία των σημερινών οδών Παπαναστασίου και Κουμουνδούρου, στην πλατεία που υπάρχει μπροστά από το κτίριο της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Το προσωπικό του ήταν συνεχώς σε εγρήγορση για την αποκάλυψη παράνομων ενεργειών από μέρους της Ελληνικής πολιτείας και των οργάνων της.
[10]. Ο Πύρζας Νικόλαος (1880-1947) ακολούθησε τον Παύλο Μελά και στις τρεις περιοδείες του στη Μακεδονία και βρισκόταν πάντα δίπλα του μέχρι και τη στιγμή του θανάτου του.
[11]. Στρέμπενο ή Σρέμπρενο, τα σημερινά Ασπρόγεια του νομού Φλώρινας.
[12]. Το 1904 ο Χαράλαμπος Λούφας ήταν ανθυπολοχαγός, ο Σάπκας όμως στο κείμενό του τον αναφέρει ως στρατηγό. Φαίνεται πως όταν έγραφε τις αναμνήσεις του από τον Μακεδονικό Αγώνα, ο Χ. Λούφας είχε φθάσει στον βαθμό του στρατηγού.
[13]. Η Γέφυρα Αλή Εφέντη βρίσκεται στην επαρχιακή οδό Παλαμά- Φαρκαδώνας, και γεφύρωνε τον Ενιπέα, παραπόταμο του Πηνειού.
[14]. Με βάση την αλληλογραφία του Παύλου Μελά, την οποία δημοσιεύει στο βιβλίο της η σύζυγός του Ναταλία Μελά, η πορεία του Π. Μελά και των ανδρών του μετά την αναχώρησή τους από τη Λάρισα ήταν προς τα Τρίκαλα και την Καλαμπάκα όπου και διανυκτέρευσαν. Μάλιστα αναφέρεται ότι στα Τρίκαλα ορισμένοι άνδρες του δημιούργησαν κάποιο επεισόδιο, παρενέβη η αστυνομία και το συμβάν έληξε έπειτα από αμοιβαίες εξηγήσεις. Την επομένη το πρωί πέρασαν στο τουρκικό έδαφος μέσα από δύσβατες περιοχές.
[15]. Εκτεταμένη αναφορά υπάρχει στο: Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Μιχαήλ Σάπκας ο ευπατρίδης πολιτικός (1873-1956), Λάρισα (2013) σελ.83-88.
