Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Ολοκληρώνουμε σήμερα την περιγραφή των υδατογραφιών ενός Βαυαρού αξιωματικού του Επικουρικού Βαυαρικού Εκστρατευτικού Σώματος, τις οποίες φιλοτέχνησε κατά την επίσκεψή του στη Λάρισα ως μέλος της μικτής Ελληνο-Βαυαρικής στρατιωτικής αποστολής την άνοιξη του 1834.
Πρόκειται για τον ανθυπολοχαγό Ludwig Koellnberger. Γεννημένος το 1811 στο Saltzburg της Αυστρίας, μεγάλωσε σε φιλελληνικό περιβάλλον, γι’ αυτό και όταν ενηλικιώθηκε πήρε την απόφαση να έλθει στη Ελλάδα. Ήταν 22 ετών όταν στις 29 Ιουνίου 1833 ενσωματώθηκε στο Επικουρικό Βαυαρικό Εκστρατευτικό Σώμα. Υπηρέτησε σαν αξιωματικός στον ελληνικό στρατό, χωρίς όμως ιδιαίτερη εξέλιξη και τον Ιούλιο του 1838 εγκατέλειψε την Ελλάδα. Κατά την εδώ πενταετή παραμονή του ο ανήσυχος νεαρός Βαυαρός, έχοντας έμφυτη την αγάπη του για τη ζωγραφική, αποτύπωσε σε σχέδια και εικόνες ό,τι θεωρούσε αξιοσημείωτο. Σκηνές από την καθημερινή ζωή στην πόλη και την ύπαιθρο, στιγμιότυπα από την διαβίωση των Βαυαρών στρατιωτών στην Ελλάδα, πολεμικές συγκρούσεις με ληστρικά σώματα και πολλές άλλες στιγμές που τον εντυπωσίαζαν. Οι εικόνες του, όσες διασώθηκαν ολοκληρωμένες, είναι συνολικά 107 υδατογραφίες. Πέντε απ’ αυτές έχουν θέμα το διπλωματικό ταξίδι του με την ελληνική στρατιωτική αποστολή στη Λάρισα και απεικονίζουν γεγονότα που αφορούν την πόλη μας. Οι τίτλοι των εικόνων αυτών, έτσι όπως τις σημείωσε ο Koellnberger, μαζί με μια σχετική περιγραφή τους, νομίζουμε ότι αξίζει να αναφερθούν [3]:
Α’. «Άφιξις εις Λάρισαν». Δημοσιεύθηκε μαζί με το κείμενο της προηγούμενης Κυριακής. Απεικονίζεται η είσοδος της ελληνικής αποστολής στην πόλη της Λάρισας έφιππη, από την πύλη Φαρσάλων. Οδηγείται από Τούρκο δραγουμάνο (διερμηνέα), ο οποίος παραδίδει στον υπεύθυνο αξιωματικό την άδεια εισόδου. Ακολουθεί ο επικεφαλής της αποστολής Βαυαρός στρατηγός von Schmaltz με τον υπασπιστή του, συνοδευόμενος από τον λοχαγό Σκαρλάτο Σούτσο) και τα υπόλοιπα μέλη της αποστολής. Τους υποδέχεται η ολιγομελής φρουρά της πύλης, η οποία και τους οδηγεί στο εσωτερικό της πόλης, μέρος της οποίας διαγράφεται στο βάθος, μέσα από την πύλη. Τα τείχη, το φυλάκιο και η πύλη εισόδου παρουσιάζουν ισχυρή φρουριακή κατασκευή.
Β’. «Υποδοχή υπό του πασά». Είναι η εικόνα η οποία συνοδεύει το σημερινό κείμενο. Στην υδατογραφία αυτή αποθανατίζεται η εθιμοτυπική επίσκεψη της ελληνικής αποστολής στον Μουσταφά Νουρή, πασά της Λάρισας. Έξω από την πύλη του Διοικητηρίου ο πασάς με τους επιτελείς του, υποδέχονται την ξένη αποστολή με επισημότητα. Καθώς ο στρατηγός von Schmalz και οι υπόλοιποι αξιωματικοί και στρατιώτες φθάνουν έφιπποι και προσεγγίζουν την πύλη καθοδηγούμενοι από κάποιον γραφικό Τούρκο τελετάρχη, ένοπλη στρατιωτική τουρκική φρουρά, παρατεταγμένη κατά μήκος της διαδρομής και μέσα στην αυλή του Διοικητηρίου, παρουσιάζει όπλα. Ο στρατηγός χαιρετά, ο πασάς υποκλίνεται και ένα ετερόκλητο πλήθος κόσμου παρακολουθεί με θαυμασμό και περιέργεια την τελετή της υποδοχής. Το Διοικητήριο στο βάθος αποτυπώνεται επιβλητικό, μεγάλο, τριώροφο, με εξώστες σε όλο το μήκος της πρόσοψης στους επάνω ορόφους και διακοσμημένο κατάλληλα.
Γ’. «Επιθεώρησις». Σε μεγάλο ανοικτό χώρο, στην περιοχή του σημερινού κήπου Αλκαζάρ και της συνοικίας Πέρα μαχαλά, τουρκικά στρατεύματα παρελαύνουν μπροστά σε Τούρκους και Έλληνες αξιωματούχους. Οι επίσημοι παρακολουθούν την εκδήλωση προφυλαγμένοι κάτω από μια σκηνή, πλούσια διακοσμημένη. Σε κόκκινο και ευρύχωρο καναπέ αναπαύεται ο πασάς με τον υπασπιστή του, ενώ αριστερά ο Βαυαρός στρατηγός και σε ημικύκλιο οι υπόλοιποι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι συνομιλούν ή καπνίζουν, απολαμβάνοντας την εκδήλωση. Σε απόσταση, πλήθος λαού παρακολουθεί με θαυμασμό και δέος την παρέλαση, επιτηρούμενο από Τούρκους στρατιώτες. Στο βάθος διαγράφεται τμήμα της Λάρισας, με κυρίαρχα στοιχεία τζαμιά και μιναρέδες, ενώ η παρουσία πράσινου στην πόλη μοιάζει κυρίαρχη.
Δ’. «Τουρκικά στρατεύματα στη Λάρισα. 1834». Στην εικόνα αυτή εμφανίζονται Τούρκοι στρατιωτικοί σε ανοιχτό χώρο, δίπλα στις κατάφυτες όχθες του Πηνειού, με πολύχρωμες και φανταχτερές στολές, να βαδίζουν συζητώντας, ενώ τους συνοδεύει πολυπληθέστατο στρατιωτικό σώμα σε παράταξη. Πίσω, σε δεύτερο επίπεδο, απεικονίζεται η Λάρισα, απλωμένη και από τις δύο όχθες του ποταμού, με τα σπίτια της άναρχα κτισμένα, να ακουμπούν στη δυτική όχθη του Πηνειού. Το ποτάμι διατρέχει σε οφιοειδή πορεία τη θεσσαλική πεδιάδα, μέχρι τις αχνές σιλουέτες των γύρω βουνών.
Ε’. «Ψευδομάχη εις την πλατείαν γυμνασίων εν Λαρίση». Το σχέδιο αυτό είναι παρόμοιο με την «Επιθεώρηση» όσον αφορά το θέμα, αλλά παρουσιάζει σημαντικές διαφορές τόσο στις λεπτομέρειες του θέματος, όσο και στο εικαστικό ύφος.
Αντίγραφα και των 107 υδατογραφιών του Koellnberger αντιγράφηκαν το 1910 από τον Hans Hanke και εκτίθενται στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδος (κτίριο της Παλαιάς Βουλής στην Αθήνα).
Τεχνοκριτικά οι υδατογραφίες αυτές χαρακτηρίζονται ως ερασιτεχνικές και απλοϊκές. Όμως η αμεσότητα του σχεδίου στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και ο ρεαλισμός τους δίνουν στο σχέδιο ιστορικότητα. Τα ατομικά χαρακτηριστικά των φυσιογνωμιών υστερούν αρκετά, ενώ απουσιάζει έντονα και η αντικειμενικότητα του περιβάλλοντος χώρου. Το γεγονός αυτό δηλώνει πως το σχέδιο δεν πρέπει να έγινε επιτόπια, γι’ αυτό και δεν αποτυπώνει με ακρίβεια το τοπίο, με αποτέλεσμα να υπάρχει δυσκολία στην ταυτοποίηση του χώρου. Όμως οι υδατογραφίες αυτές οπτικά είναι όμορφες και έχουν έντονες χρωματικές αντιθέσεις. Τελικά, παρά την αμφισβητούμενη αντικειμενικότητά τους, τα χαρακτικά αυτά αποτελούν πέντε καταγεγραμμένα ιστορικά στιγμιότυπα, τα οποία εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας από την τουρκοκρατούμενη Λάρισα του 1834.
[3]. Παπασπύρου-Καραδημητρίου Ευθυμία, Εικόνες από την Ελλάδα (1833-1838). Υδατογραφίες του Hans Hanke από το έργο του Ludwig Koellnberger, πρόλογος Ιωάννης Μαζαράκης-Αινειάν, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδος, Αθήνα (2000) σ. 92-95.
