Όπως ήδη αναφέρθηκε, ο Σπυρίδης περιόδευσε τη Θεσσαλία αμέσως μετά από την προσωρινή τουρκική κατοχή (Μάιος 1898) και οι εντυπώσεις του δημοσιεύθηκαν υπό τον τίτλο «Από την Ελευθερωθείσαν Θεσσαλίαν: Τι έγινε και τι πρέπει να γίνη». Τις ημέρες που διέμεινε στη Λάρισα, ο Σπυρίδων Σπυρίδης, εκτός από τη συνέντευξη με τον δικηγόρο της Λάρισας Κωνσταντίνο Πολύχρονο (βλ. φύλλο της 9ης Δεκεμβρίου 2023), συζήτησε με τον δικηγόρο και πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου Λαρίσης Αθανάσιο Μανδαλόπουλο, τον δημοτικό σύμβουλο Μεχμέτ Χατζημέτου, τον κτηματία Λέοντα Γερασίμου και τον εργοστασιάρχη ζυμαρικών Ιωάννη Γκλαβάνη. Οι συζητήσεις τους αφορούσαν κυρίως ζητήματα σχετικά με τη χρηματοδότηση από την Κυβέρνηση διαφόρων ποσών για τη γρήγορη αποκατάσταση των ζημιών που προκλήθηκαν από την τουρκική κατοχή [1]. Στη συνέχεια ο Σπυρίδων Σπυρίδης αναχώρησε για τον Τύρναβο, απ’ όπου και η ανταπόκρισή του:
[Τύρναβος]: «Την από Λαρίσης εις Τύρναβον δημοσίαν οδόν διέρχεταί τις εφ’ αμάξης εις διάστημα μιας και ημισείας ώρας, εν μέσω παχυσκίων δένδρων φυτευμένων εκατέρωθεν της οδού. Εις ενός τετάρτου από του Τυρνάβου απόστασιν, προσπίπτει ευθύς εις τους οφθαλμούς του επισκέπτου ο παμμέγιστος στρατών, ο δυνάμενος να περιλάβη χιλιάδας ανδρών, κατεστραμμένος τώρα καθ’ ολοκληρίαν. Διά να είπωμεν την αλήθειαν, ο στρατών ούτος είχεν υποστεί την πρώτην καταστροφήν κατά την πρώτην κατάληψιν της Θεσσαλίας υπό των Ελλήνων [= 1881], ερειπωθείς κατά το ήμισυ. Μέρος του ετέρου εναπομένοντος οικοδομήματος είχε καταστραφή ολίγον κατ’ ολίγον εις το διάστημα των δεκαοκτώ ετών της κατοχής, όσα δε μέρη είχον μείνει σώα, έλαβον τώρα την καλωσύνην οι Τούρκοι να μας τα παραδώσουν ερείπια καθ’ ολοκληρίαν. Και προβάλλει ήδη ο στρατών του Τυρνάβου ως σκελετός απαίσιος, χωρίς ταβάνια, χωρίς παράθυρα, χωρίς πόρτες, παντί ανέμω αναπεπταμένος και φρικωδώς απόζων [= δυσώδης] εκ των συσσωρευθεισών ακαθαρσιών.
Διερχόμενος την ξυλίνην γέφυραν του Ξηριά (Τιταρήσιος), εισέρχεσαι μετά πέντε λεπτά εις τον Τύρναβον. Το χωρίον αυτό, η πόλις αυτή, όπως θέλετε ονομάσατέ το, κινεί ευθύς εξ αρχής την περιέργειαν του επισκέπτου, με τα κατάλευκα σπίτια του. Και σου έρχεται αμέσως κατά νουν η απορία πως η πόλις αυτή, η απέχουσα δύο-τρείς ώρας από της οροθετικής γραμμής, από του σημείου μάλιστα εκείνου εις το οποίον είχεν ανάψει η μεγαλειτέρα φωτιά και από το οποίον εισήλασε [= οδηγήθηκε] νικητής, τροπαιούχος, αλλόφρων ο τουρκικός στρατός, πως δεν έπαθε καμμίαν ζημίαν εις τας οικοδομάς της, αφού δύο βήματα μακράν της απαντάς ερείπια και μόνον ερείπια. Και θα είχε δίκαιον να απορήση κανείς. Διότι αφ’ ού προηγουμένως περιήλθεν όπως εγώ την Θεσσαλίαν ολόκληρον και απήντησεν ερείπια και καταστροφάς ή ερήμωσιν απόλυτον όπου δεν υπήρχον τοιαύται, στέκεται έκθαμβος τώρα προ πόλεως, η οποία, ολίγας ημέρας μετά την απελευθέρωσίν της από του ζυγού της δουλείας, παρουσιάζει την αιωνίαν φιλομειδή [= χαμογελαστή] όψιν της, με τον εργώδη [= επίπονο] βίον της, την κίνησίν της και τας μπιζουδέ [= γεμάτες με κοσμήματα] γυναίκας της.
Εν τούτοις όσον φαίνεται εξωτερικώς άθικτος ο Τύρναβος, τόσον αι εσωτερικαί του καταστροφαί είνε μεγάλαι. Όλα τα σπήτια, από το μεγαλήτερον έως το μικρότερον έχουν απογυμνωθή κυριολεκτικώς των επίπλων των. Εισερχόμενος μέσα εις αυτά δεν βλέπεις τίποτε άλλο παρά τέσσαρας τοίχους και επί του πατώματος ολίγα στρώματα και σκεπάσματα, τα οποία συναπέφερον μεθ’ εαυτών οι κάτοικοι από την ελευθέραν Ελλάδα, όπου είχον προσφύγει. Και η ευχαρίστησις δε αυτή των κατοίκων, το γέλοιο [= γέλιο] το οποίο βλέπετε πλανώμενον εις τα χείλη των, προέρχεται από την χαράν διότι εύρον σώα τα σπήτια των, τα οποία ήσαν η μοναδική των περιουσία.
Εάν όμως οι Τούρκοι δεν κατέστρεψαν τας οικίας του Τυρνάβου, πράγμα το οποίον συνέβη διότι είχεν εγκαταλειφθή στρατιωτικώς από αυτούς, ολίγου μόνον στρατού παραμείναντος προς φύλαξιν και διότι διοικητής έτυχε να είνε ο Χασήπ εφένδης, άνθρωπος αυστηρός και έχων την μανίαν να διαφυλάξη σώας τας οικοδομάς τουλάχιστον, διότι κατά τα άλλα έπαιρνε και αυτός μέρος από τα πλιάτσικα, συλλαμβάνων τους κλέπτας και κρατών την μερίδα του λέοντος, επέφερον όμως άλλας καταστροφάς και βεβηλώσεις και ατιμίας. Κατέκαυσαν δύο μοναστήρια εξ ών το μεν του Προφήτου Ηλιού, πλησίον του Μπουγαζίου Τυρνάβου, ών ήτο βυζαντινής εποχής και είχεν ανεκτίμητον αξίαν, το δε έτερον του Αγίου Αθανασίου ολίγον έξω της πόλεως κείμενον εχρησίμευεν ως νεκροταφείον. Του τελευταίου τούτου εκάη και το περίπτερον εν τω οποίω εφυλάσσοντο τα οστά [= οστεοφυλάκιο]» [2].
(συνεχίζεται)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Σκριπ (Αθήνα), φ. 1016 (22 Ιουνίου 1898) και φ. 1017 (23 Ιουνίου 1898).
[2]. Σκριπ (Αθήνα), φ. 1018 (24 Ιουνίου 1898).
