Το Μουσείο Dumbarton Oaks είναι γνωστό στους βυζαντινολόγους μεταξύ άλλων και για τις εξειδικευμένες συλλογές βυζαντινής τέχνης. Ολόκληρο το υλικό του Μουσείου αποτελείται από τέσσερις συλλογές, τα έργα των οποίων συγκεντρώθηκαν χάρη στο πάθος των Robert Woods και Mildred Barnes Bliss οι οποίοι πρωτοστάτησαν για την απόκτηση έργων εξαιρετικής τέχνης. Από τις τέσσερες συλλογές οι δύο έχουν μεγάλο ενδιαφέρον για τη χώρα μας. Η πρώτη, η Βυζαντινή Συλλογή, περιλαμβάνει έργα τέχνης τα οποία προέρχονται από την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και αφορούν την περίοδο των Μεσαιωνικών χρόνων, μαζί με συγκριτικά έργα από την αρχαία ελληνική, τη ρωμαϊκή, τη δυτικοευρωπαϊκή και ισλαμική περίοδο. Η δεύτερη, η Συλλογή Νομισμάτων και Σφραγίδων, περιλαμβάνει τη σημαντικότερη συλλογή βυζαντινών σφραγίδων μολύβδου (μολυβδόβουλα) στον κόσμο, η οποία αριθμεί περίπου 17.000 δείγματα, και πάνω από 12.000 νομίσματα.
Για αιώνες οι Βυζαντινοί, από τους ταπεινούς μοναχούς και λαϊκούς μέχρι και τους μεγάλους αξιωματούχους της αυτοκρατορίας και τους αυτοκράτορες, χρησιμοποιούσαν μολύβδινες σφραγίδες για να σφραγίσουν, να «κλειδώσουν» την επίσημη και ιδιωτική αλληλογραφία και να επικυρώσουν επίσημα έγγραφα. Οι λεπτομέρειες που περιέχονται στις χιλιάδες σφραγίδες που διατηρούνται, ρίχνουν φως σε πολλές πτυχές του βυζαντινού κόσμου, όσον αφορά κυρίως τη δομή των πολιτικών, στρατιωτικών και εκκλησιαστικών διοικήσεων, τη σταδιοδρομία και τις θέσεις των αξιωματούχων στη διαρκώς μεταβαλλόμενη τύχη τους, σε μια αυτοκρατορία που η ιστορική ύπαρξή της υπήρξε μακρόβια. Κατά την αναζήτηση των χιλιάδων σφραγίδων μολύβδου του Μουσείου εντοπίσθηκαν δύο ιεράρχες της Μητροπόλεως Λαρίσης. Στο σημερινό μας σημείωμα θα δημοσιεύσουμε φωτογραφίες των μολυβδόβουλων και θα περιγράψουμε τις υπάρχουσες επιγραφές τους, όπως υπάρχουν στα αρχεία του Μουσείου Dumbarton Oaks.
Το μολυβδόβουλο του μητροπολίτου Λαρίσης Ευθυμίου.
Αριστερά η πρόσθια όψη και δεξιά η οπίσθια όψη.
Μουσείο Dumbarton Oaks. Ουάσιγκτον.
Ευθύμιος μητροπολίτης Λαρίσσης (11ος αιών)
Στον εμπροσθότυπο της σφραγίδας υπάρχει το πορτραίτο του Αγίου Ευθυμίου, ο οποίος απεικονίζεται με μακριά γενειάδα. Δεν διακρίνονται καθαρά οι θέσεις των χεριών του. Δύσκολα επίσης αναγνωρίζεται και η μεγαλογράμματη επιγραφή ΕΥΘΥ-ΜΙΟΣ.
Στον οπισθότυπο υπάρχει μεγαλογράμματη επιγραφή, απλωμένη σε πέντε σειρές, η οποία έχει ως εξής: + CΦΡΑΓΙ ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤ ΛΑΡΙCCHC.
Το μολυβδόβουλο έχει διάμετρο 1,7 εκ. και η έρευνα των επιστημόνων του Μουσείου τοποθετεί χρονικά τον μητροπολίτη Ευθύμιο στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα, (1050-1100) [2]
Το μολυβδόβουλο του μητροπολίτου Λαρίσης Βασιλίου.
Αριστερά η πρόσθια όψη και δεξιά η οπίσθια όψη.
Μουσείο Dumbarton Oaks. Ουάσιγκτον.
Βασίλειος Αρχιποιμήν Λαρίσσης (12ος αιών).
Στον εμπροσθότυπο της σφραγίδας απεικονίζεται ο Άγιος Αχίλλιος σε όρθια στάση. Με το δεξιό χέρι ευλογεί, ενώ με το αριστερό κρατά βιβλίο (ευαγγέλιο).
Δεξιά και αριστερά του αγίου υπάρχει από μια μεγαλογράμματη επιγραφή σε σταυροειδή μορφή, δηλαδή η παράθεση των γραμμάτων κάθε λέξης έχει μορφή σταυρού.
Η επιγραφή έχει ως εξής: Ο ΑΓΙΟΣ – ΑΧΧΙΛΟΣ. Η παράσταση είναι διάστικτη περιφερειακά με μικρές βούλες (dots).
Στον οπισθότυπο υπάρχει ευκρινής μεγαλογράμματη επιγραφή, απλωμένη σε επτά σειρές, η οποία ακολουθείται από μια σειρά από βούλες (dots) και έχει ως εξής: + ΕΠΙΣΦΡΑΓΙΖΟΙΣ ΤΑΣ ΓΡΑΦΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΟΥ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΣΗΣ ΑΡΧΙΠΟΙΜΕΝΟΣ ΜΑΚΑΡ.
Το μολυβδόβουλο έχει διάμετρο 3,7 εκ. και κατά την περιγραφή του από το Μουσείο αναφέρεται ως πιθανή χρονολογία του και άρα της ποιμαντορίας του μητροπολίτου Βασιλείου στην Μητρόπολη Λαρίσης κατά το χρονικό διάστημα του δευτέρου μισού του 12ου αιώνα, δηλαδή μεταξύ των ετών 1150-1200 [3].
Ένα από τα δύο Μολυβδόβουλα Ανώνυμου. Αριστερά πρόσθια όψη, Άγ. Αχίλλιος και δεξιά οπίσθια όψη, Άγ. Δημήτριος. Μουσείο Dumbarton Oaks. Ουάσιγκτον.
Δύο ανώνυμες σφραγίδες
(11ος και 12ος αιών)
Στη Συλλογή Νομισμάτων και Σφραγίδων του Μουσείου του Dumbarton Oaks υπάρχουν δύο ακόμη σφραγίδες ανώνυμες, οι οποίες χρονολογικά ανήκουν στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα. Στην πρόσθια όψη απεικονίζουν τον Άγ. Αχίλλιο σε πορτραίτο, να ευλογεί με το δεξιό χέρι και να κρατά ευαγγέλιο με το αριστερό χέρι. Συνοδεύονται και με την επιγραφή: Ο ΑΧΗΛΙΟC.
Στην οπίσθια όψη απεικονίζεται ο Αγ. Δημήτριος σε μπούστο με στρατιωτική στολή.
Στο δεξιό χέρι κρατά δόρυ και στο αριστερό ασπίδα και την επιγραφή Ο ΔΙΜΗΤΡΙΟΣ
[1]. Η εντόπιση οφείλεται στον Αχιλλέα Καλτσά, ο οποίος είναι εξοικειωμένος στη διαδικτυακή αναζήτηση αρχείων. Ως εκ της ιδιότητος του ως μέλους της Φωτοθήκης Λάρισας, ανιχνεύει την ύπαρξη στοιχείων τα οποία μπορεί να έχουν σχέση με την πόλη μας.
[2]. Στους γνωστούς σε μας επισκοπικούς καταλόγους της Μητροπόλεως Λαρίσης, αναφέρεται επίσκοπος Λαρίσης Ευθύμιος, ο οποίος όμως έλαβε μέρος στην Όγδοη Οικουμενική Σύνοδο που συνήλθε στην Κωνσταντινούπολη το έτος 869-870. Βλέπε και Αβραμέα Άννα. «Βυζαντινή Θεσσαλία μέχρι του 1204. Συμβολή εις την Ιστορικήν Γεωγραφίαν», διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Αθηνών (1974) σελ. 192.
[3]. Στους επισκοπικούς καταλόγους καταχωρείται ο μητροπολίτης Λαρίσης Βασίλειος Β’, ο οποίος ήταν σύγχρονος του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Φωτίου (858-867) και (877-886), καθώς έλαβε μέρος στη λεγόμενη Φωτιανή Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως το 879-880. Όμως ο Αρχιποίμην Βασίλειος πρέπει να είναι ο Βασίλειος Γ’, ο οποίος το 1092 αναφέρεται ότι παρευρέθηκε στη Σύνοδο για την προσκύνηση των εικόνων. Βλέπε Αβραμέα Άννα, ό. π. σελ. 192 και 194. Επίσης και Φαρμακίδης Επαμεινώνδας. «Η Λάρισα, από των μυθολογικών χρόνων, μέχρι της προσαρτήσεως αυτής εις την Ελλάδα (1881). Τοπογραφική και Ιστορική Μελέτη. Β’ έκδοση, εισαγωγή-σχόλια-επιμέλεια Κώστα Σπανού, Λάρισα (2001) σελ. 80-81.
