Η αρχαιολατρία των κατοίκων της Κεντρικής Ευρώπης για την παλιά ιστορία και τον πολιτισμό χωρών της Ανατολικής Μεσογείου αναμεμιγμένη με την αρχαιοκαπηλία, τα επαναστατικά κινήματα του χριστιανικού πληθυσμού, τα οποία οδήγησαν στην ελληνική Επανάσταση και ο θεσμός του «grand tour» μετά το τέλος των σπουδών νέων ατόμων από αριστοκρατικές οικογένειες των ανεπτυγμένων χωρών εκείνης της περιόδου, έφεραν στη χώρα μας εκατοντάδες περιηγητών. Ορισμένοι εξ αυτών κρατούσαν σημειώσεις από τις περιηγήσεις τους και άλλοι συνοδεύονταν από ζωγράφους, οι οποίοι αποτύπωναν με την πένα ή τον χρωστήρα τοπία από αξιόλογες περιοχές που συναντούσαν. Όταν επέστρεφαν στην πατρίδα τους έγραφαν τις εντυπώσεις από τα οδοιπορικά τους, τα οποία και κοσμούσαν με διάφορα χαρακτικά.
Η σημερινή εικόνα προέρχεται από το βιβλίο του Γάλλου Francois Pouqueville (1770-1838) «Ελλάδα. Ιστορία και περιγραφή» [1].Ο Pouqueville ήταν γιατρός, ιστορικός, συγγραφέας, αλλά εδώ στην Ελλάδα τον γνωρίζουμε περισσότερο ως διπλωμάτη και περιηγητή. Διορίσθηκε από τον Ναπολέοντα πρόξενος της Γαλλίας στην αυλή του Αλή πασά στα Ιωάννινα και για μια δεκαετία (1806-1816) περιηγήθηκε όλο τον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο. Έγραψε αρκετά βιβλία, αλλά η έκδοση η οποία χαρακτηρίζει το συνολικό έργο του ως περιηγητή είναι το «Voyage de la Grece» σε πέντε τόμους κατά τα έτη 1820-1822. Στη Λάρισα βρέθηκε περί το 1812. Στο βιβλίο του «Grece» υπάρχουν 112 χαρακτικά από όλο τον ελληνικό χώρο. Πολλά απ’ αυτά είναι αντιγραφή χαρακτικών άλλων περιηγητών που προηγήθηκαν. Το συγκεκριμένο της Λάρισας είναι αντιγραφή λιθογραφίας του βαρόνου από το Ταλίν της Εσθονίας Otto von Stackelberg, ο οποίος το σχεδίασε όταν επισκέφθηκε τη Λάρισα τέλος Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου του 1811 [2].
Η καταγραφή φαίνεται να έγινε από το ψηλότερο σημείο της ανατολικής πλευράς του λόφου της Ακρόπολης της Λάρισας, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το δημοτικό αναψυκτήριο. Απεικονίζει το βορειοανατολικό τμήμα της πόλης. Μπροστά στην εικόνα υπάρχουν ορισμένες διάσπαρτες όρθιες λίθινες στήλες. Οι στήλες αυτές υποδηλώνουν την παρουσία μουσουλμανικού νεκροταφείου σ’ αυτήν την περιοχή. Στο βάθος υπάρχουν περισσότερες τέτοιες στήλες και σε μεγαλύτερη έκταση. Στον χώρο αυτό δημιουργήθηκε το 1889 το «Κουτλιμπάνειο» Δημοτικό Νοσοκομείο.
Αριστερά ο Πηνειός κυλά ήρεμα τα νερά του. Κάπου εκεί, πίσω από την κατάφυτη αριστερή όχθη του Πηνειού, θα πρέπει να βρισκόταν το εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας, που ο χαράκτης δεν το αποτύπωσε, ίσως γιατί το κάλυπτε η ψηλή και πυκνή βλάστηση. Στην ίδια όχθη επίσης δημιουργήθηκε το 1925 από τον φιλοπρόοδο επιχειρηματία Ρωμύλο Αυδή [3] το εξοχικό κέντρο «Λούνα Πάρκ», το οποίο συνδεόταν με την απέναντι όχθη με πορθμείο (περαταριά) και αποτελούσε την περίοδο εκείνη το θερινό ψυχαγωγικό κέντρο της αστικής κοινωνίας της Λάρισας.
Η συνοικία στο βάθος αποτελείται από αραιές, χαμηλές και πρόχειρες κατοικίες, μέσα από τις οποίες προβάλλουν πέντε τζαμιά με τους αντίστοιχους μιναρέδες. Από τα τζαμιά αυτά το μεγαλύτερο και επιβλητικότερο είναι αυτό που βρίσκεται δεξιά σε πρώτο επίπεδο. Πρόκειται για το τζαμί του Ομέρ μπέη, γιου του κατακτητή της Θεσσαλίας Τουρχάν μπέη. Κτίσθηκε το 1474, πενήντα χρόνια από την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς και βρισκόταν στην περιοχή που σήμερα περικλείεται μεταξύ των οδών Ογλ, Νιρβάνα, Ολύμπου και Νίκης, ένα τετράγωνο πίσω από το Δημοτικό Ωδείο. Καλυπτόταν με τρούλο [4] και συνοδευόταν από ψηλόλιγνο μιναρέ. Στη βόρεια πλευρά του ήταν προσαρμοσμένη στοά, ενώ νότια και σε στενή επαφή με το τζαμί απεικονίζεται ένας τουρμπές, δηλ. ταφικό μαυσωλείο κάποιου ευγενούς Τούρκου [5]. Στο τζαμί αυτό μετά την απελευθέρωση της Λάρισας εμφανίσθηκαν σημάδια οικοδομικής γήρανσης και το 1907 κατεδαφίσθηκε.
Πίσω από τα σπίτια της συνοικίας Σουφλάρια διαγράφεται η μεγάλη και εύφορη θεσσαλική πεδιάδα, η οποία στο βάθος περιχαρακώνεται από τα υψώματα της Χασάμπαλης, ενώ αριστερά στο βάθος διαγράφεται επιβλητική η κωνική απόληξη της Όσσας.
Στο χαρακτικό αυτό ο καλλιτέχνης επέλεξε να αποτυπώσει ένα ήρεμο τοπίο. Την οπτική γωνία της καταγραφής τη διάλεξε έτσι ώστε να συνδυάζει τα ζωγραφικά με τα γεωγραφικά ενδιαφέροντα και να προβάλλει τα σημαντικά ιστορικά στοιχεία που αντικρίζει. Καλλιτεχνικά, όμως, η αντιγραφή αυτή του Pouqueville υστερεί σημαντικά της πρωτότυπης και αυθεντικής καταγραφής του Stackelberg.
[1]. Histoire et Description de tous les peuples. GRECE, στη σειρά L’Univers, par Fr. Pouqueville. Paris, M.DCCC.XXXV (=1835).
[2]. Ο Stackelberg έχει δημιουργήσει αρκετά θαυμάσια σχέδια από την περιοχή των Τεμπών, τα οποία αποπνέουν την απλότητα και τη γαλήνη που προσφέρει η μυθική Κοιλάδα.
[3]. Στο διάστημα 1915-1925 ο Αυδής λειτούργησε το εξοχικό κέντρο Αλκαζάρ και όταν το 1925 πυρκαγιά το αποτέφρωσε, επέλεξε την περιοχή αυτή για να συνεχίσει την επιχειρηματική του δραστηριότητα.
[4]. Από τα πολλά τζαμιά που υπήρχαν στη Λάρισα όλο αυτό το διάστημα των τεσσεράμισι αιώνων Τουρκοκρατίας, τρούλο διέθεταν απ’ όσο γνωρίζουμε, μόνον τρία, του Χασάν μπέη δίπλα στη μεγάλη λίθινη γέφυρα στα δυτικά της πόλεως, το Μπαϊρακλί τζαμί στη σημερινή οδό Παπαφλέσσα και του Ομέρ μπέη.
[5]. Παλιούγκας Θεόδωρος: Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881), τόμ. Α΄, Λάρισα (1996) σελ. 289-295.
