* Του Μάξιμου Χαρακόπουλου
Σύσσωμο το εκκλησίασμα ανταποκρίνεται στην προτροπή του διάκου και λέει εν μια φωνή το «Πάτερ ημών» στα αλβανικά. Στο μυαλό μου έρχονται τα λόγια του Περιφερειάρχη Ηπείρου, Αλέκου Καχριμάνη, στη διαδρομή από τα Γιάννενα προς το Κολικόντασι της Αλβανίας, στο μοναστήρι που είναι ο τάφος του Κοσμά του Αιτωλού. Το 1991, όταν για πρώτη φορά ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος λειτούργησε ως πατριαρχικός έξαρχος στην Αλβανία με αποστολή την ανάσταση εκ της τέφρας της αλβανικής εκκλησίας, πολλοί Αλβανοί κάθονταν σταυροπόδι στα στασίδια καπνίζοντας και συνομιλώντας. Η Αλβανία επί Ενβέρ Χότζα ήταν το πρώτο επίσημα αθεϊστικό κράτος στον κόσμο, με απηνείς διωγμούς των χριστιανών. Μια ολόκληρη γενιά μεγάλωσε χωρίς να γνωρίζει τίποτε για την ορθόδοξη παράδοση και τον Πατροκοσμά, που είναι θαμμένος στον τόπο τους και τις διδαχές του. Ακούγοντάς τους να απαγγέλλουν το «Πάτερ ημών» και νωρίτερα το «Πιστεύω» συνειδητοποιώ το θαύμα που συντελέστηκε στην Αλβανία από τη φωτισμένη μορφή του Αναστασίου. Από το 1991 έως σήμερα ο δρόμος του ανηφορικός. Παρά τα έργα αγάπης προς όλους, ανεξαρτήτως θρησκεύματος και εθνικής καταγωγής, παραμένει μόνιμος στόχος ακραίων εθνικιστικών κύκλων της Αλβανίας.
«ΔΙΑΒΟΛΟΙ ΜΕ ΡΑΣΑ»
Η ατμόσφαιρα στον ασφυκτικά γεμάτο ναό είναι έντονα φορτισμένη συναισθηματικά, καθώς φέτος γιορτάζονται τα 300 χρόνια από τη γέννηση του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, που έφτασε οργώνοντας την ηπειρωτική Ελλάδα μέχρι τη Βόρειο Ήπειρο και την Αλβανία για να τονώσει την πίστη των υπόδουλων χριστιανών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και να τους προετοιμάσει, μιλώντας για την ανάγκη να χτίζουν σχολεία, για να έρθει το «ποθούμενο». Η «είδηση» που διακινείται τις τελευταίες μέρες, ότι ακραίοι εθνικιστές θα έρθουν από τα Τίρανα με σημαίες στο μοναστήρι του Πατροκοσμά προκειμένου να κάνουν έκτροπα, αναγκάζει τον Αρχιεπίσκοπο να στηλιτεύσει όλους όσοι προσπαθούν να κρατήσουν την Αλβανία περιχαρακωμένη στο αθεϊστικό της παρελθόν. Μάλιστα, έφτασαν στο σημείο να κυκλοφορήσουν έντυπα με την εικόνα του Αγίου Κοσμά και τη φωτογραφία του Αναστάσιου υπό τον τίτλο «Διάβολοι με ράσα». Εμφανίζουν ως αντι-Αλβανό τον Πατροκοσμά γιατί προέτρεπε τους χριστιανούς να κτίζουν ελληνικά σχολεία και να μάθουν ελληνικά. Διαστρεβλώνουν το λόγο του Αγίου λέγοντας ότι είπε πως η «εκκλησία είναι ελληνική», ενώ όπως εξήγησε ο Αρχιεπίσκοπος, σε μια εποχή που δεν υπήρχαν αλβανικά σχολεία, ο Κοσμάς προέτρεπε τους πιστούς να μάθουν ελληνικά διότι «και η Εκκλησία είναι εις την ελληνικήν». Εύστοχα, μάλιστα ζήτησε να αναρωτηθούν οι κακόβουλοι, αν στις μέρες μας, όταν προτρέπουμε ένα παιδί, που θέλει να ασχοληθεί με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, να μάθει αγγλικά, του ζητούμε να γίνει Αμερικάνος;
Στο «μετά φόβου» σχεδόν όλο το εκκλησίασμα προσέρχεται να κοινωνήσει. Δεν γνωρίζω αλβανικά, αλλά ένα εξοικειωμένο στους ήχους της βυζαντινής μουσικής αυτί μπορεί να αντιληφθεί τι ψάλλεται. Την ώρα της εξόδου για τη λιτανεία του λειψάνου του Αγίου γύρω από την εκκλησία, ο Αρχιεπίσκοπος υψώνει στο εκκλησίασμα ένα μεγάλο ξύλινο σταυρό, από αυτούς που έστηνε από όπου πέρναγε ο Κοσμάς για να κηρύξει, που όπως είπε του δόθηκε ως ευλογία από τη Μητρόπολη Κεφαλληνίας. Στην κατάμεστη από πιστούς αυλή της ανακαινισμένης μονής θα γίνει απόλυση και αμέσως ο Αρχιεπίσκοπος και μαζί όλοι θα ψάλουν θριαμβικά το «Χριστός Ανέστη» στα αλβανικά και τα ελληνικά. Δίπλα μου βαθύτατα συγκινημένοι Βορειοηπειρώτες. Τους ρωτώ, με τις λίγες εκκλησιαστικές γνώσεις που έχω, γιατί το «Χριστός Ανέστη» εν μέσω καλοκαιριού; Με πληροφορούν ότι ο Αρχιεπίσκοπος όταν πρωτοπάτησε το πόδι του στην Αλβανία ρώτησε πως λένε στα αλβανικά το «Χριστός Ανέστη». Άναψε ένα κερί λέγοντας «Krishti u Νgjall», δηλαδή «Χριστός Ανέστη». Οι λίγοι ηλικιωμένοι πιστοί αποκρίθηκαν με δάκρυα στα μάτια: «Vërtet u Νgjall», «Αληθώς Ανέστη». Το «Χριστός Ανέστη» το εξέλαβαν και ως μήνυμα ελευθερίας της εκκλησίας και του λαού από το αθεϊστικό καθεστώς. Έκτοτε, όπως ο ίδιος είπε στα εγκαίνια του καθεδρικού ναού της Αναστάσεως στα Τίρανα «Η Ανάσταση του Χριστού έγινε το εκφραστικότερο σύμβολο της Εκκλησίας μας».
Προσκυνούμε τον τάφο του Αγίου που βρίσκεται στον διπλανό μισογκρεμισμένο ναό. Στον τοίχο η αγιογραφία του «ιερομονάχου» είναι αντίγραφο της πρωτότυπης που ήταν πάνω στον τάφο. Σύμφωνα με τον κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ Μιχαήλ Τρίτο, αυτή είναι η πιο πιστή αποτύπωση της μορφής του Αγίου.
Ο ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΔΩΡΟ ΘΕΟΥ
Στο Αρχονταρίκι, γυναίκες έχουν στρώσει διάφορα καλούδια για τους προσκυνητές που έκαναν τόσο δρόμο. Στη συνάντηση του Αρχιεπισκόπου με εκπροσώπους της Αυτοδιοίκησης, παρόντος του Περιφερειάρχη Ηπείρου και Επισκόπων, όλοι θα μιλήσουμε για την ανάγκη περιθωριοποίησης των ακραίων εθνικιστικών κύκλων και στις δυο χώρες που δηλητηριάζουν τις σχέσεις των λαών μας. Όταν μου δοθεί ο λόγος θα τους πω ότι είναι ευλογία για την Αλβανία ο τάφος του Πατροκοσμά, και είναι στο χέρι τους να συμβάλουν για την ανάδειξη του προσκυνήματος που μπορεί να καταστεί πόλος έλξης θρησκευτικού τουρισμού. «Πιστέψτε με», τους λέω, «ο Αναστάσιος είναι δώρο Θεού στην Αλβανία!». Δεν ξέρω πόσο το συνειδητοποιούν. Συνήθως αντιλαμβανόμαστε την αξία αυτού που έχουμε όταν το χάνουμε. Άλλωστε και εμείς εδώ κάποτε δεν τον θεωρήσαμε άξιο να τον εκλέξουμε Μητροπολίτη της Ελλαδικής Εκκλησίας. Ίσως, πάλι, άλλο να ήταν το σχέδιο του Θεού. Πριν φύγουμε απευθύνεται στους προσκυνητές από την Ελλάδα. Τους μιλά με τη γλυκιά πραότητα που τον διακρίνει για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Εκκλησία της Αλβανίας και μας ζητά να προσευχόμαστε γι’ αυτούς.
Επιστρέφουμε εις τα ίδια ακολουθώντας το δρόμο που περνά από τα χωριά της ελληνικής μειονότητας που τόσο δοκιμάστηκε στα χρόνια του Χότζα. Παρά την κούρασή μας, καθώς είμαστε στο πόδι από τις 4 τα χαράματα για να προλάβουμε τη λειτουργία μετά από 5 ώρες δρόμο, σταματούμε στο Αργυρόκαστρο. Η παλιά πόλη που δεσπόζει στο λόφο είναι μνημείο της UNESCO. Η ηπειρωτική αρχιτεκτονική στο μεγαλείο της με τα πετροσκέπαστα αρχοντικά να δίνουν το ιδιαίτερο χρώμα στον τόπο. Καθ’ οδόν προς τα ελληνοαλβανικά σύνορα στα χωριά που αναγνωρίζονται ως μειονοτικά, -γιατί ολόκληρες περιοχές, όπως της Κορυτσάς και της Χιμάρας, θεωρούνται εκτός μειονοτικής ζώνης- οι επιγραφές είναι και στην ελληνική. Τελευταία μας διέλευση από τη Δερβιτσάνη, το προπύργιο της ελληνικής μειονότητας που πέρασε τα πάνδεινα από το προηγούμενο καθεστώς. «Καλώς ορίσατε», η επιγραφή στην είσοδο του χωριού και στην ελληνική. Είναι το χωριό τού μέχρι πρότινος υπουργού Εργασίας, Σπύρου Ξέρρα, που γνώρισα το πρωί στη λειτουργία. Κάνουμε το γύρο της πλατείας. Έχει βραδιάσει. Στα καφενεία βλέπουν ελληνικό ποδόσφαιρο. Μας φωνάζουν να κατέβουμε για να μας κεράσουν. Έχουμε αργήσει. Τους υποσχόμαστε μια άλλη φορά. Γυρνώντας στο λεωφορείο αναρωτιέμαι πόσες φορές τους είπε η Ελλάδα μιαν άλλη φορά... Τώρα, όμως, ο ευρωπαϊκός δρόμος της Αλβανίας είναι και ο ασφαλέστερος για τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας. Αρκεί η Αλβανία να τον διαβεί με ορθό τρόπο και χωρίς πισωγυρίσματα.
* Ο κ. Μάξιμος Χαρακόπουλος είναι βουλευτής Λαρίσης της Νέας Δημοκρατίας, πρώην υπουργός και συγγραφέας
