Όμως απεικονίζει το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής πλευράς του Λόφου όπως ήταν στα τέλη του 19ου αιώνα και είναι δημοσιευμένη από τον Τάκη Τλούπα και τον Νικ. Νάκο σε βιβλίο, το οποίο κυκλοφόρησε το 2003 σε τρίτη έκδοση από τη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα με τίτλο “Λάρισα. Εικόνες του χθες”. Είναι μία από τις παλαιότερες απεικονίσεις της Λάρισας που έχουν διασωθεί και το γεγονός αυτό έχει τη σημασία του. Ο φωτογράφος μάς είναι άγνωστος, όπως και η ακριβής χρονολογία της.
Η λήψη της έγινε με προσανατολισμό προς το δυτικό τμήμα του Λόφου της Ακρόπολης. Μπροστά υπάρχει ένας ελαφρά επικλινής χώρος, ανώμαλος και αδιαμόρφωτος. Σήμερα στη θέση του υπάρχει δενδροφυτευμένο πάρκο.
Στη συνέχεια θα μελετήσουμε την εικόνα, ξεκινώντας από την αριστερά πλευρά της φωτογραφίας και θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε με τη σειρά τα απεικονιζόμενα κτίσματα.
-Πρώτα διακρίνουμε στο βάθος τμήμα από τον τρούλο, καθώς και τον μιναρέ από το τζαμί του Χασάν μπέη. Ήταν εγγονός του κατακτητή της Λάρισας Τουρχάν μπέη και έμεινε γνωστός από την κατασκευή της μεγάλης γέφυρας του Πηνειού, η οποία ως γνωστόν καταστράφηκε κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Ήταν το μεγαλύτερο, το μητροπολιτικό θα λέγαμε, από τα πολλά τεμένη της τουρκοκρατούμενης Λάρισας και ένα από τα σπουδαιότερα στον ελλαδικό χώρο. Είχε κτισθεί στις αρχές του 16ου αιώνα σε προνομιακή θέση και αφού εξυπηρέτησε τις λατρευτικές ανάγκες των μουσουλμάνων της Λάρισας για περισσότερο από τέσσερες αιώνες, κατεδαφίσθηκε το 1908 έπειτα από τις σημαντικές φθορές που είχε συσσωρεύσει επάνω του ο χρόνος.
-Αμέσως δίπλα προεξέχει ένα όμορφο κτίσμα. Ήταν οικοδομή του Μητροπολίτου Λαρίσης Νεοφύτου Πετρίδη (1875-1896), κτισμένη σε νεοκλασικό ρυθμό, με το χαρακτηριστικό υπερώο στη στέγη. Κτίσθηκε με δαπάνες του αμέσως μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας [1] και επί σειρά ετών στέγασε, στον όροφο τα γραφεία της Εισαγγελίας Εφετών και στο ισόγειο καταστήματα. Ο Νεόφυτος έκτισε και δεύτερη μικρότερη κατοικία δίπλα από την προηγούμενη, η οποία δεν διακρίνεται στη φωτογραφία, στην οποία στο ισόγειο στεγαζόταν το Επισκοπείο και στο όροφο ήταν η ιδιωτική του κατοικία [2].
-Η επόμενη πέτρινη κατοικία με τη χαρακτηριστική περίφραξη της μεγάλης αυλής που διαθέτει, ανήκε στον Λαρισαίο Αθανάσιο Μακρή [3]. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τον χρόνο ανέγερσής του, αλλά από την αρχιτεκτονική εμφάνιση προσδιορίζεται ότι έγινε κατά την τελευταία δεκαετία των χρόνων της τουρκοκρατίας (1870-1881). Στη θέση των περιγραφέντων κτιρίων σήμερα βρίσκεται η πλατεία Μητέρας, η οποία τους θερινούς μήνες εξυπηρετεί τους θαμώνες διπλανού καφενείου.
-Κρυμμένο πίσω από τις δύο προηγούμενες κατοικίες και από μια συστάδα δένδρων, μόλις διακρίνεται ο τελευταίος όροφος του τριώροφου νεοκλασικού αρχοντικού του Ιωάννη Βελλίδη [4], το οποίο είχε κτισθεί λίγα χρόνια πριν το 1890. Το ύψος του το καθιστούσε ορατό από μακριά και είναι αποτυπωμένο σε όλα σχεδόν τα χαρακτικά και τις φωτογραφίες της εποχής.
Και οι τέσσερες κατοικίες που περιγράψαμε υπέστησαν από τον σεισμό της 1ης Μαρτίου 1941 και τους ιταλικούς και γερμανικούς βομβαρδισμούς σοβαρές καταστροφές και θεωρήθηκαν ακατοίκητες. Μεταπολεμικά όλα τα σεισμόπληκτα κτίσματα της περιοχής αυτής απαλλοτριώθηκαν και κατεδαφίσθηκαν, για να ανεγερθεί στη θέση τους ο σημερινός επιβλητικός μητροπολιτικός ναός του Αγίου Αχιλλίου.
-Στη συνέχεια προς τα δεξιά και ελαφρώς πιο πίσω, διακρίνουμε τον αύλειο χώρο και τη νοτιοανατολική πλευρά της τρίκλιτης βασιλικής του Αγίου Αχιλλίου, η οποία είναι γνωστή ως Βασιλική του Καλλιάρχη, από τον Μητροπολίτη Διονύσιο Ε΄ τον Καλλιάρχη (1791-1896), ο οποίος φρόντισε το 1794 για την ανέγερσή του. Είναι χαρακτηριστική η αετωματική κατάληξη της στέγης του κεντρικού κλίτους, καθώς και τα τρία ιδιόμορφης κατασκευής παράθυρα στην ανατολική πλευρά του ναού. Μετά το περιτοίχισμα της αυλής του σπιτιού του Αθανασίου Μακρή, υψώνεται το τριώροφο χαμηλό κωδωνοστάσιο του ναού. Το ισόγειο είναι ενσωματωμένο με τα υπόλοιπα κτίρια ανατολικά του ναού, ο μεσαίος όροφος είναι κτισμένος, ενώ ο άνω όροφος είναι ανοικτός, περιέχει την καμπάνα και καλύπτεται από ένα χαμηλό τετράκλινο επιστέγασμα [5]. Συνεχόμενα με το κωδωνοστάσιο διακρίνονται απλά ισόγεια κτίσματα. Αυτά πρέπει να είναι εξαρτήματα του ναού, αφού ο προσανατολισμός τους είναι δυτικός, δηλαδή βλέπουν προς την αυλή και πιστεύεται ότι σε μερικά απ’ αυτά στεγαζόταν κατά την τουρκοκρατία το ελληνικό σχολείο. Η ανατολική τους πλευρά αποτελούσε και μέρος του περιτοιχίσματος, το οποίο περιέκλειε κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας τον χώρο του ναού και του επισκοπικού κτιρίου. Το τελευταίο βρισκόταν σε επαφή με μέρος του βόρειου τοίχου της βασιλικής.
Η ακριβής χρονολογία της φωτογραφίας αυτής είναι δύσκολο να υπολογισθεί. Πρέπει όμως να είναι προ του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 και πιθανόν ανάγεται στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1890. Αυτό συμπεραίνεται μεταξύ άλλων και από τη σχετικά καλή κατάσταση στην οποία βρίσκεται εξωτερικά ο ναός του Αγίου Αχιλλίου και ο υπόλοιπος απεικονιζόμενος χώρος.
[1]. Ο Γιώργος Γουργιώτης, Σχεδίασμα μεταβυζαντινής – νεοελληνικής ιστορίας του ναού του Αγίου Αχιλλίου Λαρίσης. Ιστορική διαδρομή, Λάρισα (1986), σελ. 12, αναφέρει ότι το κτίριο κτίσθηκε το 1882 και μάλιστα όπως υποσημειώνει, η πληροφορία αυτή προήλθε από τον οφθαλμίατρο της Λάρισας Αριστείδη Σταυρόπουλο, η μητέρα του οποίου ήταν συγγενής του μητροπολίτη.
[2]. Γρηγορίου Αλέξανδρος. Νεόφυτος Γ’ Πετρίδης (1826-1896). Μητροπολίτης Λαρίσης και Πλαταμώνος, εφ. “Ελευθερία”, φύλλο της 2ας Ιουλίου 2017.
{3]. Ο Αθανάσιος Μακρής (1799-1882), εξέχων μέλος της λαρισαϊκής κοινωνίας, ήταν επιχειρηματίας και γαιοκτήμονας, με καταγωγή από την Καστανιά των Αγράφων, πατέρας του ιατρού Ευριπίδη Μακρή. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος, Το Α΄ Δημοτικό Νεκροταφείο της Λάρισας (1899-1933), Θεσσαλονίκη (2013) σελ. 83.
[4]. Ο Ιωάννης Βελλίδης ήταν πλούσιος γαιοκτήμονας, ιδιοκτήτης του χωριού Τατάρ, της σημερινής Φαλάνης. Μάλιστα για κάποιο χρονικό διάστημα είχε διατελέσει και νομαρχιακός σύμβουλος. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το αρχοντικό Βελλίδη, εφ. Larissanet, φύλλο της 27ης Ιουνίου 2014. και Γρηγορίου Αλέξανδρος. Ιωάννης Βελλίδης (1849-1890). Από την απόλυτη “παντοδυναμία” στην τραγική αυτοκτονία. εφ. “Ελευθερία”, φύλλο της 17ης Απριλίου 2016
[5]. Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Λάρισα κατά την τουρκοκρατία (1423-1881), τόμ, Α΄, Λάρισα (1996) σελ. 197-198.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
